به گزارش خبرگزاري مهر، سيد محمد خاتمي رئيس موسسه گفتگوي فرهنگها و تمدنها كه صبح امروز در دانشگاه ويرجينيا به ايراد سخنراني پرداخت، با طرح اين سوال كه چرا خشونت مسئله مهم جهان است و چطور مي توان خطرات آن را محدود كرد، اظهار داشت : اگر به رويه تاريخ بشر بنگريم، مي توانيم آن را بستر سير خشونت در گونه هاي مختلف آن و در ادوار گوناگون زندگي بشر بدانيم.
وي افزود : خشونت آشكارترين وجه حيات جمعي انسان است كه در دوران ما صورتي وحشت انگيزتر و نفرت آورتر از گذشته يافته است.
خاتمي خاطرنشان كرد : دو جنگ جهاني، جنگهاي مختلف منطقه اي، جنگ سرد و بروز و ظهور اشكال دهشت آوري از تروريسم، مهمترين وقايعي بودند كه زندگي انسانِ قرن بيستم را در شرق و غرب از خشونت بي نقاب پر كردند. خشونتي كه با كمال تأسف در قرن جاري نيز به گونه هايي ديگر تداوم دارد.
رئيس جمهور سابق ايران اظهار داشت : انسان غربي وقتي به دوران "مدرن" پا نهاد، شايد مي پنداشت كه با پشت سرگذاشتن عهد اسطوره و متافيزيك، مي تواند به مدد دانش و بينش علمي به همه ناكاميها، رنجها و اسارت هاي خود پايان دهد و اميدوار باشد كه بهشت موعود اديان را نه در جهاني ديگر كه در همين جهان مستقر سازد، اما اين تصور به واقعيت نپيوست و ديري نپاييد كه خشونت در ابعادي وسيع تر فراگير و جهان گستر شد.
وي گفت : اختلاف شديد طبقاتي برآمده از متن نظام هاي نوين سياسي، اجتماعي و اقتصادي در درون و پديده زشت استعمار در بيرونِ مرزهاي ملي غرب بشر را در چنان كوره جهنمي گداخت كه تصوير آن حتي در تراژيك ترين داستان هاي مخلوق زبردست ترين نويسندگان نيز وجود نداشت.
سيد محمد خاتمي افزود : در قرن نوزدهم از جمله در واكنش به وضع ناگوار بشر، ايدئولوژي هايي ظهور كرد كه با وجود اشتراك در نگراني از وضعيت جديد در ارائه تصويري مطلوب از زندگي تفاوت داشتند. مشهورترين آنها همان بود كه توسط ماركس و همراهان و هم رأيان او عرضه شد. ماركس را مي توان آسيب شناس جهان سرمايه داري دانست، هرچند كه در درمان درد طبيب حاذقي نبود.
رئيس موسسه گفتگوي فرهنگها و تمدنها در ادامه سخنان خود در دانشگاه ويرجينيا بيان داشت : نسخه مورد نظر ماركس با تغييراتي به تناسب زمان و مكان در روسيه و چين مورد آزمايش قرار گرفت، اما حاصل آن پيدايش قطب بندي هاي جديدي در صحنه جغرافياي سياسي و جغرافياي راهبردي جهان بود كه دوره تازه اي از تنش و دلهره را پديد آورد. آنچه در ايدئولوژي هاي نوآيين در برابر خشونت بي حساب مدعيان آزادي در درون و بيرون مرزهاي جهان مدرن مورد توجه و حتي تقديس قرار گرفت باز هم خشونت بود كه به نام انقلاب سرنوشت ديگري را براي انسان به ستوه آمده از خشونت و محروميت رقم زد.
وي افزود: ماركسيسم در عمل برخلاف پيش بيني بنيانگذاران آن در پيشرفته ترين جوامع صنعتي و بورژوازي محقق نشد، اما آنان را به خود آورد تا هوشيارانه بتوانند بخشي از عوامل نابودي خود را از ميان بردارند و با اصلاح سيستم اقتصادي، سياسي، حقوقي و حتي مدني خود، دوام ليبرال- دموكراسي را تضمين كنند.
خاتمي در ادامه خاطرنشان كرد: در عين حال استثمار همچنان به صورتي تازه و عمدتاً با انتقال از عرصه روابط دوجانبه استثمارگر و استثمار شده در عرصه ملي به عرصه نظام نوين بين الملل انتقال يافت. امري كه رقيب تازة بورژوازي نيز به جاي آزادسازي ملتها، در چنبره آن گرفتار شد و كشورهاي پيرو را به مناطق تحت نفوذ استثماري و استعماري خود تبديل كرد.
وي گفت : از سوي ديگر كشورهاي تحت سلطه به سائقه آزادي خواهي كه در فطرت بشر نهفته است و نيز تحت تأثير ايدئولوژيهاي مدرن نظير ناسيوناليسم و سوسياليسم به پاخاستند و قرن بيستم را به قرن مبارزات آزادي بخش مبدل كردند، اما آنچه در اين ميانه بيشتر قدر ديد و بر صدر نشست باز هم خشونت بود.
وي افزود : با فرو نشستن طوفان جنگ جهاني دوم و ظهور دو قطب بزرگ ميراث خوار استعمار قديم، تاريخ بشر تجربه دوران پر دلهره جنگ سرد را آغاز كرد. در اين ميان در بسياري از كشورهاي جهان جنبش هاي گوناگوني شكل گرفت، اما در برابر تحقيري كه از سوي استعمارگران و سلطه طلبان تحمل كرده بودند و نيز با مشاهده تاراج همه منابع مادي و معنوي و آزادي و استقلال خود، صداي مظلوميت آنها غالباً با خشونتي نفس گير درآميخت كه احياناً رنگ ايدئولوژي نيز مي گرفت و گاه از دين نيز سوء استفاده مي كرد دايره بسته خشونت دو جانبه به صورت سركوب از يك سو و تروريسم از سوي ديگر، جهنم خشونت را بازهم سوزان تر كرد."
خاتمي با اشاره به اينكه با فروپاشي اردوگاه شرق كه مي توانست پايان دوران جنگ سرد باشد، نايره اين نبرد خاموش نشد، افزود : از آن پس به صراحت ازسوي يكجانبه گرايان كه مدعي رهبري جهان بودند، دوران جنگ هاي تازه اي در جهت جهاني كردن قدرت، سرمايه و منطق خاص آنان به راه افتاده، محركه هاي اين جنگ از تسلط بر منابع جديدي از خشونت در پندار، گفتار و رفتار فرهنگي و سياسي تأمين مي شود و از سوي ديگر پيدايش اشكال دهشت آوري از خشونت و تروريسم به عنوان عكس العملي از اين وضع لحظه به لحظه امنيت بشر را در شرق و غرب عالم بيش از پيش تهديد مي كند و اينك ناامني و خشونت وارد مرحله تازه اي شده است كه به مراتب ويرانگرتر و نگران كننده تر از آن است كه در گذشته تجربه شده است.
وي افزود : خشونت، صرف نظر از عوامل تاريخي، اقتصادي، سياسي و رواني خود، حاصل نوعي منطق است كه امروز بلندتر از هر زمان ديگر در اردوگاه همه خشونت طلبان با همه اختلاف هاي ايدئولوژيك و سياسي شنيده مي شود. منطقي كه براساس آن جهان به دو اردوگاه "ما" و "ديگري" تقسيم مي شود و اثبات ما در گرو نفي ديگري به حساب مي آيد و اعلام مي شود كه "هركس با ما نيست، بر ما است" و اين "ما" كه دايره اي بسيار تنگ دارد، حق دارد كه نسبت به آنكه او را غير و دشمن مي شمارد هر تصميمي را اتخاذ كند يا او را تسليم مطامع خود كند يا از ميان بردارد.
خاتمي اضافه كرد : آن كه قدرت دارد همه قدرت را در اين مسير به كار مي گيرد و آنكه قدرت ندارد مي كوشد تا ابزار قدرت را به هر قيمتي به دست آورد و اين منطق وحشتناك مخالف منطقي است كه همه پيامبران خدا، همه اديان بزرگ و همه مصلحان، منادي و معلم آن بوده اند.
رئيس موسسه گفتگوي فرهنگها و تمدنها در ادامه سخنان خود گفت : از شگفتي هاي تاريخ بشر اينكه خشونت طلبان حتي پيام محبت و صلح اديان و فرهنگ ها را نيز در مسير اهداف ويرانگر خود تحريف مي كنند و اعمال زور و خشونت را رسالت الهي و انساني خود تلقي مي كنند و مي كوشند تا افكار عمومي پيروان خود را به سوي اين هدف هراس انگيز بسيج كنند.
خاتمي افزود: خشونت اكنون در دو سوي عالم، همه منابع نهفته در سنت و مدرنيته را در جهت تئوريزه كردن مسابقه قدرت به كار گرفته است، چگونه مي توان اين منابع و ابزارها را در سويه ديگر حيات بشر كه صلح و عدالت و پيشرفت است به كار گرفت؟ به نظر مي رسد آنچه امروز بر عهده همه خيرخواهان و صلح طلبان جهان است، تلاش براي تغيير گفتمان و تحول پاردايم هاي جهاني است. نه تنها براي رهايي همه بشريت در شرق و غرب از جهنم خشونت و جنگ و ترور بايد كوشيد، بلكه بيش و پيش از آن بايد علم و دين را از سلطة سياستمدارانِ قدرت طلب نابردبار آزاد ساخت و اين دو را به قدرت معنوي براي مهار قدرتهاي خشونت گرا مبدل ساخت.
وي خاطرنشان كرد : انجام اين مهم در جهان كنوني ناشدني نيست، امروز گرچه خشونت و جنگ و ترور همه جا گير شده است، ولي خوشبختانه شاهد ظهور نوعي احساس مشترك در همه جاي دنيا هستيم. هيچگاه در تاريخ، چون امروز وحدت نظر نسبت به امور اساسي و عموم بشري وجود نداشته است.
سيد محمد خاتمي در اين راستا به برخي از موارد مورد اتفاق اشاره كرد : 1- ناامني مشكل بزرگ بشر امروز است. 2- امنيت امري جهاني و بشري است؛ اگر براي همه نباشد، هيچ جا نخواهد بود. 3- خشونت اگر مورد تقديس قرار گيرد، ويرانگرتر خواهد بود. 4- عدالت، مطلوبِ گمشده انساني است كه تا پايدار و همه جا گير نگردد، انتظار جهان امن، انتظاري بيهوده است. 5- حق حاكميت انسان بر سرنوشت خود و آزادي در اِعمال اين حق بايد براي همگان به رسميت شناخته شود. بر اين فهرست مي توان موارد ديگري را هم افزود، اما براي نيل به همين مشتركات بين الاذهاني و بين الاجتماعي مي توان به برنامه هاي عملي مشخصي در سطوح ملي و بين المللي دست يافت.
رئيس موسسه گفتگوي فرهنگها و تمدنها گفت : جهان براي نجات از وضعيت ناگوار كنوني در انتظار مبارزه نويني است كه قهرمانان آن دينداراني هستند كه به انسان و كرامت او احترام مي گذارند و نيز روشنفكران و انديشمندان و هنرمنداني كه عزت و امنيت و پيشرفت را براي همه انسانها مي خواهند.
خاتمي اظهار داشت : ميدان اين مبارزه نيز افكار عمومي بشري است تا به منطق صلح، كه بر پايه رواداري و اخلاق و معنويت بنا شده است آشنا شود و آن را به گفتمان غالب در همه جاي جهان مبدل سازد. گمشده معنوي بشر انگيزه او را براي روي آوردن به منابع اصيل معنويت و اخلاق يعني اديان بزرگ الهي بيشتر كرده است، از ياد نبريم كه همه دينهاي بزرگ در اصول و معيارهاي اساسي مشترك اند، هر چند در شرايع و آداب مختلف اند و اين اختلاف نه تنها نبايد منشاء ستيز گردد، كه تنوع و اختلاف در اين زمينه -اگر هدف مشترك گم نشود- مي تواند موجب تكامل بيشتر جامعه بشري گردد.
وي افزود : پروژه عقلانيت و معنويت را در جهان كنوني مي توان و بايد به طور همزمان پيش برد و اگر پيروان همه اديان با صداقت و جديت اين دو را در مذاهب خود پي بگيرند، فرهنگ واحد معنوي و عقلاني دست يافتني تر مي شود. انسان ها تا بر روي زمين و در دامنه اند، با همديگر فاصله دارند، اما وقتي به سوي قله واحد راه مي افتند به هم نزديك تر مي شوند.
خاتمي خاطرنشان كرد : اگر ما در روند اين تلاش جديد پيروز شويم، بزرگترين ابزار موفقيت خشونت طلبان، يعني افكار عمومي را از آنان خواهيم گرفت و طبيعي است كه در اين مسير مجامع بين المللي كه با هدف صلح و امنيت و پيشرفت بشري پديد آمده اند و متأسفانه تحت تأثير يا مرعوب قدرت هاي بزرگ اند بايد با همت جامعه بشري تغيير ساختار و كاركرد پيدا كنند.
وي گفت : گفتگوي تمدن ها كه من از آن به وفور و اصرار سخن گفته ام، كوششي در ميانه همين راه است. اين نظر در چنين فضايي پيشنهاد شد تا پارادايم جديدي باشد براي جهاني كه روز به روز به هم پيوسته تر و اجزاء آن به هم نزديك تر و سرنوشت ساكنان آن در هم گره خورده تر مي شود. پارادايمي در برابر پارادايم حاكم و جاري كه زور و خشونت را تقديس مي كند و بر غيريت تأكيد دارد و منافع و ارزشهاي بخشهاي خاصي از جامعه بشري را كه احياناً با منافع اكثريت جامعه بشري نيز تعارض و تضاد دارند، منافع و ارزشهاي بشري مي داند و براي تأمين آن به هر كاري از جمله به هر جنايتي دست مي زند.
رئيس موسسه گفتگوي فرهنگها و تمدنها افزود : گفتگوي تمدن ها افق جديدي براي گشودگي دايره معنويت و عقلانيت در برابر زور و خشونت است، در اين منطق گفتگو ، مي توان به ارزشهاي عموم بشري بازگشت و به گستره "ما" وسعت داد.
سيد محمد خاتمي در ادامه ابراز داشت : گفتگوي تمدن ها كه به ياري خداوند از اين پس در صورت نهادي غيردولتي، اما بين المللي تلاشهاي جديدي را سامان مي دهد، مي كوشد تا : 1- ديالكتيك ميان فرهنگ ها و تمدن ها را به ديالوگ تبديل كند، يعني تأثير و تأثر ناخودآگاه ميان اديان و فرهنگ ها و تمدن ها و بده بستانهاي جدي ميان آنها را به سطح تعامل و تبادل آگاهانه براساس احترام متقابل ارتقاء بخشد و فرهنگها و تمدن ها را به صورت آيينه هايي پيش روي پيروان هركدام قرار دهد تا از يكديگر بياموزند و در جهت اهداف مشترك تشريك مساعي كنند؛ 2- با تكيه بر مشتركات فراوان جامعه بشري بخصوص اصول و موازين بنيادين اديان بزرگ الهي به سوي هدف مشترك كه صلح و امنيت جهاني در رأس آن است فراخواند؛ 3- عدالت را به عنوان رمز عبور از جهان نفرت و ستيز به جهان رواداري و محبت برگزيند؛ 4- آزادي براي همگان را هديه بزرگ الهي بداند و همه جوامع را به استقرار نظامهاي دموكراتيك كه بارزترين مظهر حق حاكميت بشر بر سرنوشت خويش است فراخواند؛ 5- در تبيين مسائل مبتلابه بشر و تدوين راه حل هاي مناسب براي رفع آلام اجتماعي گام نهد و از همه ظرفيتهاي ملي، منطقه اي و بين المللي بهره گيرد ؛ 6- در ارتباط تعريف شده و مدون با سازمانهاي مؤثر بين المللي نظير سازمان ملل متحد، سازمان يونسكو، سازمان كنفرانس اسلامي و حتي اتحاديه هاي گوناگوني كه بحمد الله در شرق و غرب پاگرفته يا در حال پاگرفتن هستند تصميمات روشنگرانه خود را ضمانت اجراي محكم تري ببخشد؛ 7- با ارتباط با همه سازمانها و مؤسساتي كه براي صلح، امنيت، حقوق انسان و محيط زيست و مبارزه با فقر و جهل و تحقير ملتها تلاش مي كنند و ايجاد هماهنگي ميان آنها، حركتي كارساز را از متن جوامع و با تكيه بر نيروهاي مردمي آغاز كند تا قله هاي قدرت و سياست را كه حكومتهاي توسعه طلب و يكجانبه گرا يا خودكامه و نيز جنبشها و حركت هاي تقديس كننده خشونت هستند، در برابر اراده مردم خاضع سازد.
رئيس موسسه گفتگوي فرهنگها و تمدنها در پايان سخنان خود در دانشگاه ويرجينيا اظهار داشت : اين آغازي ديگر در جهاني آزرده از "خشونت" اما در جستجوي "مدارا" است. سرآغازي براي به متن آمدن صداهاي حاشيه است. مي توانيم در جهان كنوني، صداي عقلانيت و معنويت را نيز بشنويم پس به آن تكيه كنيم و گامي در گفتگو فراپيش نهيم.
نظر شما