به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط عمومی دومین همایش بین‌المللی شرق شناسی و مطالعات ایرانی، نورعلی نورزاد مدیر گروه ادبیات فارسی دانشگاه دولتی خجند تاجیکستان گفت: برحق، یکی از پیشگامان زبان فارسی در سرزمین هند، که به تعبیر اهل تذکره در قلمرو شعر خود واقعاً اختراعاتی در زبان فارسی کرده، ابولمعانی بیدل دهلوی بوده است. نکته دیگر قابل توجّه به پیوند بیدل با زبان فارسی ارتباط دارد. بی‌شک باید اعتراف کرد که پیوند زبان فارسی با بیدل اصلاً پیوند خونی است و این زبان هرگز برای او بیگانه نبوده و همین ارتباطش باعث آمده، که بهترین اختراعات را در این زبان ایجاد کرده، در مقام شایسته یکی از سرآمدان ادبیات فارسی‌زبان در این قلمرو شود.
وی افزود: با اطمینان بر آفرینش همین گونه یک زبان هنری شعر از سوی خود است، که بیدل فرموده: آن چه کلکم می‌نگارد، محض حرف سنگ نیست/ هوش می‌باید، که دریابد زبان بیدلی. ایجاد شگردهای برجسته هنری، ترکیبسازی و لفظ تراشی، عباره‌آراهای خاص بیدل، که همگی موجب ظهور زبان مخصوص شاعرانه وی شده‌اند، محض به حکم عامل مؤثر در نبوغ شاعرانگانیش خدمت کرده اند، که واقعاً همه این ابتکارات هنری در نوبت اوّل سهم شامخ بیدل را در گسترش زبان فارسی در قلمرو هند و رسیدنش به مقام شاعر مبتکر فارسی‌زبان و تازه‌نظر و تازگو بازگویی می‌کنند.
این محقق ادبی در ادامه گفت: گمان می‌کنم، که علّت اصلی محبوبیت فرامان بیدل در فرارود باز هم به زبان شعر ابولمعانی مربوط است، که قرابت های فراوانی با فارسی فرارودی دارند. مرور به چندین شرح هایی که بر ابیات جداگانه و غزل و مثنوی‌های ابولمعانی نوشته شده‌اند، این اندیشه را به ثبوت می‌رساند، که شاید به علّت به اعتبار نگرفتن همین پیوندهای زبانی برخی از واژگان و تعبیرات کلام بیدل به گونه دیگر شرح و تفسیر شده‌اند، که در این مورد نیز بحث جوگانه‌ای در مقاله‌ام زیر عنوان «بازتاب فرهنگ و زبان فارسی فرارودی در دیوان بیدل» جریان گرفته است. به نظرم شاید همین پیوند زبانی بود، که با گذشت نه فاصله نه چندان طولانی در قلمرو فرارودان محافل بیدل‌خوانی عرض هستی کرده، به تدریج برای ایجاد مکتب پیروان بیدل در این سرزمین راه را هموار کرد.
نورزاد گفت: ظهور مکتب پیروان بیدل برابر ایجاد رویه‌های خاص شعر فارسی در حوزه فرارود به روی کار آمدن سنّت‌های نو و روش‌های تازه معرفت اشعار شاعر اساس گذاشت، که آن در پدید آمدن جریان شرح‌نگاری و تفسیر اشعار بیدل آشکار می شود. به تعبیر دیگر، استقبال سبک بیدلی مکتب شهر و بست کتابی اشعار شاعر را همجوار خود ایجاد کرد. در این زمینه باید مباحث تازه‌ای در اطراف تعیین شروح و انواع آن همچون وسیله یا جریان شناخت شعر بیدل صورت بگیرد. چنین محافلی تا سال های نزدیک در محیط خانوادگی مردمان شهرهای مذکور ادامه داشت و همزمان دیوان بیدل در خانواده‌های سایر ساکنان منطقه به عنوان یک مقدّسات میراث هنوز هم حفظ می‌شود. بدین قرار اکثراً نسخی از گزیده‌های دیوان بیدل و حتّی نسخه‌های کامل دیوان بیدل را می‌توان در خانواده‌های مردمان منطقه و کتابخانه‌های مرکزی پیدا کرد، که از ارادت ایشان پیام می‌رسانند.
مدیر گروه ادبیات فارسی دانشگاه دولتی خجند ادامه داد: بحث دیگری، که در رابطه به این موضوع مطرح می‌شود، وضع بیدل‌شناسی در کشور تاجیکستان است. بیدل‌شناسی در این منطقه به زمانی برمی گردد که مکتب پیروان بیدل در حوزه فرارود به ظهور رسیده، در بزرگترین شهرهای این حوزه-سمرقند و بخارا و خجند و فرغانه محافل بیدل‌خوانی عرض هستی کرده اند. بیشتر مردم در چایخانه و خانه‌های اهل نظر جمع آمده، محافل بیدل‌خوانی دایر می‌کردند و در کنار این به شرح و بست اشعار بیدل مبادرات می‌ورزیدند. بحث این مطلب در یکی از سخنرانیم در دوّمین کنگره «عورس بیدل» چند سال قبل در مطرح شده و بعداً در شکل مقاله جداگانه هم به نشر رسیده بود. بهترین نمونه‌های این جریان را در تألیفات شاعران و نویسندگان دست اوّل مکتب پیروان بیدل زوفرخان جوهری، نقیبخان تورل، احمد دانش و دیگران می‌توان جستجو کرد. در کنار استقبال شیوه‌های خاص سبک بیدل این شعرا و ادیبان در توضیح اشعار بیدل قدم هایی ثابت برداشتند. احمد دانش از نخستین کسانی است، که در تفسیر و شرح چند بیت بیدل همت گماشته است. زوفرخان جوهری باشد بر دور بیت بیدل شرح نوشته، که از آن یکی به نظم نگاشته شود.
وی گفت: بعدها در قرن ۲۰ هم شناخت بیدل در کشور تاجیکستان با شیوه دگرگونه دوام پیدا کرد، که در این راستا می‌توان از نخستین کوشش‌های استاد صدرالدّین عینی، بنیادگذار ادبیات امروز تاجیک در جاده بیدل پژوهی یادآور شد.
نورزاد در پایان گفت: امروز در قلمرو اندیشه و شعر فارسی زمان شناخت و درک و معرفت حقیقت شعر و اندیشه عنقاشیکار بیدل دهلوی است. هرچند تا امروز کارنامه‌های معیّن علمی در عرصه بیدل پژوهی در سایر کشورهای فارسی‌زبان و بیرون از آن به انجام رسانیده‌اند، امّا هر قدر، که این کارها افزون می شود، نیازهای بیشتر شناخت و معرفت شعر و اندیشه بیدل بیشتر می‌شود.
نظر شما