دژمنده شهری پر رمز و راز در زیر زمین/« خویین دیلی»میراثی ارزشمند

خبرگزاری مهر-گروه استانها: روستای خویین واقع در شهرستان ایجرود از توابع استان زنجان، از جمله روستاهایی است که به دلیل برخورداری از جاذبه های تاریخی طبیعی به عنوان روستای نمونه گردشگری شناخته شده است.

روستای خوئین، محصور در بین کوههاست و در خود آثار ارزشمند تاریخی را جای داده است آثاری که هریک به تنهایی روایتگر گوشه ای از تاریخ کهن و ارزشمند گذشته هستند، در این میان دژمنده شهری در دل کوه و در زیر روستای خوئین امروزی است که حکایت از استعداد و نبوغ و ایستادگی گذشتگان این مرز و بوم دارد.

دارالمومنین نام دیگر خوئین بود زیرا مردمان آن اهل علم وفضیلت بوده وعلما را تکریم می کردند در یک زمان ۳۵۰ روحانی داشته، حوزه علمیه خوئین درآن زمان شهرت بسزائی داشته ودرآن موقع هفت مجتهد مسلم در خوئین زندگی می کرده اند.

خوئینی ها ادب دوست وشاعر پرور بوده اند از آن جمله می توان ملا آقا وفائی مولف کتاب قیام حسینی وملایوسف آل اسحق صاحب دیوان شعر و شیخ محمد علی متخلص به سرباز در شعرهایش است همچنین مشهدی حسن حسین لوئی وآقای شمس الدین آذری را نام برد.

مساجد خوئین

این روستا در یک زمان هشت  مسجد فعال داشته که اولین مسجد خوئین در ارگی دره بنا شده و در حال حاضر نیز بخاطر قداست آن از رونق خاصی برخوردار است.

 میل باستانی یاکنبز «یا همان گنبد»

این بنای تاریخی متعلق به قرن ششم هجری است و از سنگ و آجر و ساروج و خاک ساخته شده و به عنوان دکل دیدبانی مورد استفاده قرار می گرفته است. گویند از این کنبز چهار عدد در چهار جهت جغرافیایی روستا قرار داشته که فقط همین یک عدد باقی مانده است.

دژمنده «شهر زیرزمینی»

به گفته باستان شناسان یکی از بزرگترین ساخته های دستی انسان در زیرزمین است، عمق تقریبی آن ۴۰ متر ووسعت آن نیز تقریبا ۴۰۰۰ مترمربع است. گویند دراین شهر زمینی بزرگ که اطراف آن را مغازه ها احاطه کرده بود، دروسط میدان حوض آب به شکل لوزی وجود داشته واطراف حوض تخت هائی از چوب بوده که روی آن ها گلیم انداخته  بودند.

دراین دژ زیرزمینی اتاق های مجزا، تاقچه، تنور واستبل وطویله برای نگهداری حیوانات وانباروچهارراه های تو درتو درطبقات مختلف روئیت شده است. گویند درب سنگی بزرگی در ابعاد ۳*۲ متر  درآنجا موجود است که روی آن نوشته هائی وجود دارد.

بازارخوئین

درزمانهای قدیم از شهرهای اطراف وبزرگ مانند تبریز و قزوین برای مبادله کالا به این روستارفت وآمد می شده است. گویند خوئین دارای پنج راسته بازار مجزا بوده که در مجموع ۲۰۰ باب مغازه در خود جای می داده است.

راسته بازارصباغ ها که در آن اغلب رنگرزها بوده اند، راسته بازارآهنگرها، راسته بازارزرگرها، راسته بازار مسگرها، راسته بازار نجارها، درمیان این بازارها مغازه های دیگری مانند خیاطی –آرایشگری-کفاشی-قصابی-تعمیرات چراغ و ... وجودداشته است.  

این دژزیرزمینی ازطریق تونل هائی با اطراف ارتباط داشته که یکی از این تونل ها باعبور از زیر رودخانه (چای) به روستای قمچی قای متصل می شده است.

آسیاب های خوئین

در روستای خوئین  ۱۱ آسیاب فعال وجود داشته که همگی در یک زمان فعال بوده اما نمی توانستند آرد مورد نیاز مردم را برسانند. آسیاب های خوئین از قسمت شمال روستا معروف به کلبر شروع و در دره سرخه رزان خاتمه می یابد.

ارتفاع بعضی از آسیابها به ۱۴ متر می رسیده است. در آسیابها از هر پنج کیلوگندم که آرد می کردند یک کیلو بعنوان حق الزحمه برمی داشتند.

دره های خوئین

روستای خوئین قدیم در دره هائی واقع شده بوده که از جنگل های انبوه پوشیده شده بوده اند و حیوانات وحشی بسیاری دراین دره هازندگی می کردند. ارگی دره یعنی دره آسیاب ها، پلنگی دره زیستگاه پلنگان در زمان های بسیار قدیم، دره سرخه رزان، آسیه دره، خولی دره، یاموذی دره، چشمه بار خوئین که در شعر شعرای خوش ذوق آمده در کوه های شمال شرقی روستا واقع شده و از طریق غازان ارخی به ارگی دره به صورت آبشار سرازیر بود. غازان ارخی وچشمه بار از آثارغازان خان جانشین کیخاتون ازنوادگان هولاکوخان مغول بوده که از خوئینی های فعلی بعضی به آن ها منصوب هستند.

خوئین دارای آثار تاریخی و طبیعی منحصر به فردی است، میل (کمبز) خوئین در کشور بی نظیر است، شاید در کل ایران مشابه شهر زیرزمینی دژمنده چهار یا پنج نمونه وجود داشته باشد.

از سال ۱۳۸۵ به طور جدی خوئین را در ردیف روستاهای هدف گردشگری قرار دادند گرچه پیش از آن نیز مطالعات متعددی در آنجا صورت گرفته بود.

آثار سفالی پراکنده یافته شده در دژمنده حکایت از تاریخی حداقل هزار ساله دارد، نظر محققان این است که این آثار متعلق به دوره سلجوقیان است، البته  به نظر می رسد قدمت تاریخی خوئین بیش از این هاست.

برخی کارشناسان باستان شناسی معتقدند  میل خوئین حداقل دارای تاریخی ۲۳۰۰ ساله است. اطراف میل آثار سفالی یافته شده است که به قبل از اسلام و مشخصا به دوره اشکانیان تعلق دارد.

خویین زبان «خویین دیلی» میراث های معنوی این روستا است و این زبان تلفیقی از زبان های ترکی، کردی، بلوچ و لری است که افراد مسن به آن تسلط دارند و در بین جوانان کمرنگ تر است.

روستای خویین با چنین جاذبه هایی بر تارک خود، حالا منتظر رونق گردشگری است.