خبرگزاری مهر - گروه استانها: «تکیه باغ» و «کوچه‌باغی» نوستالژی «باغ شهرهایی» است در جای جای ایران، جایی که در گذشته‌های نه‌چندان دور صدای موسیقی آب و نشاط سبزه و درخت اجزای جدانشدنی این قاب‌های زیبای بهشتی بود؛ اما این روزها تکیه باغ‌های میراثی حال و روز چندان خوشی ندارند.
بروجرد را دیار منحصربه‌فردترین تکیه باغ‌های ایرانی می‌نامند، اینجا هم «ترنجستان» دارد که این روزها دلبری می‌کند و هم تکیه باغ «هوشنگ افشار» که به‌رغم آمدن بهار همچنان خزان‌زده دست کمکی به یاری می‌طلبد تا بازهم رونق بگیرد.
مطابق اظهارنظر مسئولان از تعداد تکیه باغ‌های تاریخی بروجرد تنها ۱۵ بنا باقی‌مانده که به نظر می‌رسد به‌جز تعداد معدودی بقیه در حال تخریب هستند؛ نمونه احیای این تکیه باغ‌ها را می‌توان در «ترنجستان» دید که روزانه پذیرای گردشگرانی از داخل و خارج استان است.
روایت تکیه باغ‌های رو به افول
اما روایت تکیه باغ‌های تاریخی بروجرد حکایتی قابل‌تأمل است. مطابق مستندات تاریخی بخش وسیعی از محدوده پیرامون شهر بروجرد به‌ویژه بخش‌های شمالی و غربی درگذشته‌های نه‌چندان دور توسط حصار سبز و متراکمی از باغ‌های میوه و اشجار مختلف پوشیده شده بود.
این باغ‌ها در قلب خود شاهد ایجاد خانه‌ها و تکیه باغ‌های تاریخی زیبایی بود که امروزه به دلیل گسترش بی‌رویه شهر و تغییرات غیرمتعارف یا تخریب و یا به فضای مسکونی تبدیل‌شده تا این بافت زیبای تاریخی و طبیعی شهر بروجرد به‌عنوان دیار خانه باغ‌های تاریخی ایران دستخوش ناملایمات فراوانی شود.
کوچه باغاتی که روزگاری بیش از ۲۰۰ هکتار از وسعت شهر بروجرد را به خود اختصاص می‌داد آسیب‌های فراوانی در طول چند دهه اخیر بر پیکره آن‌ها وارد آمده است و هویت خود را رفته‌رفته ازدست‌داده‌اند.
باغاتی که از طریق کوچه‌های تنگ گیاهی، ما را وارد سرزمین بکری می‌کرد و برای هر بیننده‌ای قابل‌باور نبود که این ظرفیت بکر و بهشت گونه توسط بشر خلاقانه در کنار یک زندگی ماشینی خلق‌شده تا با هر نظری تابلوی رنگ آلود و خیره‌کننده از آن در ذهن تداعی گردد و چشم‌ها را به‌سوی خود برباید.
ترنجستان بروجرد
این کمربند سبز درگذشته علاوه بر ارزش اقتصادی بالا، تولید میوه و ثمرات باغی در مقیاس قابل‌توجه، نقش تلطیف کننده هوا و ریه‌های شهر را هم به عهده داشته و باوجوداین انبوه اشجار بروجرد به دیار تابستان های بسیار خنک و بهار دل‌نشین شهرت داشته است.
کوچه‌باغ‌ها با توجه به ویژگی‌های کالبدی و معماری شهر تاریخی بروجرد همواره جزء جدانشدنی شهرسازی و معماری شهر بوده‌اند به‌گونه‌ای که بخشی از آثار تاریخی ثبت‌شده در بروجرد به تکیه باغات بروجرد مربوط می‌شود که نمونه متفاوت از باغات ایرانی به لحاظ طراحی هستند.
اینجا دیگر قلب زندگی نمی‌تپد
امروز تکایای کوچه باغات بروجرد به مخروبه‌هایی تبدیل‌شده که دل هر بیننده‌ای را به درد می‌آورد، روزگاری در این تکایا زندگی موج می‌زد و مردم در آن‌ها به زندگی و باغداری مشغول بودند.
کوچه‌باغ‌های بروجرد به دلیل هجوم ساخت‌وسازهای شهر به عقب رانده‌شده‌اند و هرروز یکی از آن‌ها به مخروبه‌ای تبدیل می‌شود و این امر در حالی صورت می‌گیرد که متولیان امر هرکدام با شانه خالی کردن بار مسئولیت، از دستگاه‌های دیگر می‌خواهند که به امر مرمت و احیای این کوچه باغات اقدام کنند.
وجود تکایای تاریخی با ویژگی‌های منحصر به خود توانسته شکلی متفاوت از باغات ایرانی در غرب ایران را به نمایش بگذارد که از این جنبه این موضوع هم قابلیت مطالعاتی دارد و هم قابلیت گردشگری که آن‌گونه که باید تاکنون به این موضوع پرداخته نشده است.
تکیه هوشنگ افشار
موضوعی که در سال‌های اخیر به احداث تنها یک باغ خانواده در بخش کوچکی از کوچه باغات بروجرد تحت نام «باغ دیده‌ور» ختم شد و آن‌گونه که باید این ظرفیت گردشگری نه به آن پرداخته شد و نه از آن بهره‌برداری شد.
حال تکایای کوچه باغات خوش نیست
دو تکیه تاریخی در باغ خانواده بروجرد که یکی از تکایای تاریخی در تملک شهرداری است و تکیه تاریخی «دیده‌ور» که توسط سازمان میراث فرهنگی به شهرداری بروجرد واگذارشده است این روزها اصلاً حال‌وروز خوشی ندارد و بیم آن می‌رود این آثار کم‌نظیر تاریخی با ویژگی‌های درون‌گرایی و برونگرایی خود در خلال بی‌توجهی برای همیشه از بین بروند.
اوضاع در تکیه هوشنگ افشار هم تعریفی ندارد، این بنای تاریخی در باغی به همین نام ابعاد آن ۵/۸*۱۵ و حدود ۱۲۰ متر مساحت داشته که به شیوه برونگرا احداث‌شده است. مصالح عمده به‌کاررفته در بنا شامل خشت خام به‌عنوان شالوده دیوارها، آجر جهت نماسازی و کف فرش و چوب جهت پوشش سقف‌ها و در و پنجره‌ها است.
بنای مذکور دارای سه‌طبقه ساختمان و یک حیاط‌خلوت در ضلع شمال است که باغی به مساحت تقریبی دو هکتار با درختان میوه پیرامون آن وجود دارد. نکته مهم در خصوص خانه‌های درون باغی بروجرد این است که حالت ارگانیک ـ خود شکل گیرنده ـ داشته و بنا بدون توجه به باغ پیرامون و احتمالاً بعد از احداث باغ ساخته‌شده و هیچ‌گونه طراحی در این خصوص صورت نگرفته است.
بنا دارای ویژگی‌های خاصی است که در اکثر بناهای مشابه در بروجرد مشاهده می‌شود. نخست اینکه در بیرون به شیوه‌ای طراحی‌شده که حالت قرینه داشته درصورتی‌که در داخل طبقات مختلف هیچ‌کدام از فضاها قرینه هم نمی‌باشند. دوم اینکه با توجه به نماسازی بیرون طبقات همکف و اول به‌صورت یک طبقه جلوه می‌کند. تصاویر موجود در این گزارش مربوط به مخروبه شدن این تکیه در بروجرد است.
تکایای بروجرد محل استراحت و کوشک صاحبان باغات بوده است و به نظر کارشناسان شیوه طراحی آن به قرن‌ها پیش بازمی‌گردد به‌مرورزمان کاربری خود را از تکیه به یک کوشک باغی تبدیل کرده است.
تکایایی که می‌تواند همچون باغ هشت‌بهشت اصفهان جذاب و دیدنی شود، اگر ظرفیت‌هایش شکوفا شود، اما آن چیزی که از نشان می‌دهد به نظر فاصله بسیار زیادی تا شکوفایی ظرفیت‌های موجود در کوچه باغات بروجرد وجود دارد باغاتی که هنوز نمی‌توان زیباترین فصل آن را انتخاب کرد چراکه فصل فصلش رقص رنگ‌ها میان شاخه‌هاست.
هجوم ساخت‌وسازها به کوچه باغات بروجرد
حجت اله یارمحمدی رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری بروجرد در این رابطه در گفتگو با خبرنگار مهر در سخنانی بابیان اینکه شهر بروجرد از گذشته توسط یک محدوده باغات مثمر به‌ویژه در قسمت شمالی و شمال غربی محصور بوده است اظهار داشت: این حصار سبز پرحجم در طول تاریخ با توجه به توسعه شهرها و برداشته شدن حصار شهرها به عقب رانده‌شده‌اند.
وی بابیان اینکه شهرها که توسعه پیداکرده‌اند فضای سبز شهری نیز تخریب‌شده است گفت: کسانی که علاقه‌مند به احداث باغ و باغداری و فعالیت در این حوزه بودند به عقب‌تر رفته‌اند و ایجاد باغ کرده‌اند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری بروجرد همچنین با اشاره به وضعیت تکایا نیز بیان داشت: در دل همین کوچه باغات یک ساختمان توسط مالکین و علاقه‌مندان به فعالیت باغداری ساخته می‌شده که از باغ سازی ایرانی نیز تبعیت نمی‌کرده و روش آن کاملاً ارگانیک و خود شکل‌دهنده بوده است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بروجرد ادامه داد: سابقه ساختن فضاها و بناهایی در داخل محوطه باغ‌ها برای تفرج و استراحت در ایران به سال‌های طولانی برمی‌گردد.
یارمحمدی اظهار کرد: این‌گونه بناها که از آن‌ها در اصطلاح معماری سنتی به‌عنوان «کوشک» نام‌برده می‌شود معمولاً به افراد و اشخاصی که دارای موقعیت مهم اجتماعی، مالی و یا حکومتی بوده‌اند تعلق داشته و به‌گونه‌ای طراحی می‌شدند که به تمام جهات بیرون اشراف داشته و محل مناسب و دلگشایی برای استراحت باشند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری بروجرد بابیان اینکه این عقب رانده شدن فضاهای سبز به‌ویژه باغات در طول تاریخ بروجرد دو تا سه مرتبه تکرار شده است گفت: بخشی از بروجرد که مجموعه‌ای متراکم از این باغات دارد به دلیل همین تراکم باغات و فاصله‌های کمی که بین باغات وجود دارد و توسط معابر پرشده به‌عنوان کوچه‌باغی از آن‌ها یاد می‌شود.
کوچه باغاتی که زیر پای ساخت‌وسازها تخریب شدند
یارمحمدی بابیان اینکه این معابر هیچ‌کدام ماشین‌رو نیستند گفت: عموم مردم تنها از معابر بین باغات عبورمی کردند و این محدوده تحت عنوان کوچه‌باغی از آن‌ها یاد می‌شود.
وی با تأکید بر اینک متأسفانه بعدازاین اینکه شهرها گسترش پیداکرده و گسترش ساخت ساز بخشی از این باغات را تخریب کرده است گفت: متأسفانه این اتفاق در سنوات گذشته رخ‌داده و محدوده گسترده‌ای از باغات مثمر و پردرخت پوشیده شده بود با ساخت‌وسازها تخریب‌شده است.
یاراحمدی بابیان اینکه ساختمان تکایا در سه‌طبقه احداث‌شده‌اند گفت: ساختمان زیرین که با ارتفاع کمتر و طاق‌های ضربی ایجادشده معمولاً برای دپوی محصولات باغی، نگهداری احشام و مرکب‌ها، وسایل و ابزار باغی مورداستفاده قرار می‌گرفته است.
تکیه باغات بروجرد از بین رفتند
وی بابیان اینکه همچنین طبقه بالای آن با سقف کوتاه‌تری احداث می‌شده و در فصل سرد سال از آن استفاده می‌شده است گفت: سقف طبقه بالاتر و سوم از کمی بلندتر احداث می‌شده و با باغ ارتباط داشته و در فصل‌های گرم سال برای ارتباط با فضای سبز باغ مورداستفاده قرار می‌گرفته است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری بروجرد بابیان اینکه در شهر بروجرد حدود ۵۰ تکیه باغ شناسایی‌شده است گفت: متأسفانه به دلیل توسعه شهر و هجوم انبوه‌سازی و ساخت‌وساز مسکونی به شبه باغات بسیاری از تکایا از بین رفته‌اند.
تبدیل تکیه باغ «افشار» به مخروبه
یارمحمدی بابیان اینکه در حال حاضر چند مورد از این تکایا به‌عنوان‌مثال تکیه مرحوم «وثقی»، تکیه مرحوم «بیرجندی»، تکیه «افشار» و «دیده‌ور» در بروجرد وجود دارند گفت: خوشبختانه این‌ها از این سیل از بین برنده ساخت‌وسازها رهایی یافته‌اند و نجات پیداکرده‌اند والان هم سرپا هستند.
وی بابیان اینکه یکی از تکایایی که شرایط بدی دارد، تکیه «افشار» است گفت: باغ توسط مدیریت عمران شهری خریداری‌شده و از آن زمان تکیه آن نیمه مخروبه باغی مانده است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری بروجرد تأکید کرد:اگر عزمی صورت گیرد می‌شود این تکیه باغ را مرمت کرد و به‌عنوان یک اثر تاریخی و فرهنگی آن را حفظ و نگهداری کرد.
تخریب کوچه‌باغ‌ها توسط افراد سودجو
روح اله نظر پور عضو شورای اسلامی شهر بروجرد نیز در این رابطه در سخنانی بابیان اینکه باغ‌ها و فضای سبز بروجرد با اقدامات افراد سودجو در معرض تهدید و تخریب قرار دارند اظهار داشت: این امر خیانتی به نسل آینده است.
وی با تأکید بر ضرورت شناسنامه‌دار کردن باغات و درختان بروجرد بیان داشت: این امر می‌تواند جلوی تغییر کاربری عرصه‌ها و حتی آتش‌سوزی‌های مشکوک و عامدانه را در این زمینه بگیرد.
این عضو شورای اسلامی شهر بروجرد با تأکید بر ضرورت برخورد با متخلفان در این زمینه گفت: همچنین باید جلوی ساخت‌وسازها و ویلا سازی‌ها را در منطقه گلدشت بروجرد گرفت که این امر باید از سوی مسئولان به‌طورجدی پیگیری شود.
یوسفی شهردار بروجرد نیز در سخنانی بابیان اینکه به لحاظ گردشگری «کوچه‌باغی‌ها» و «کوشک‌های» درون آن از جلوه‌های معماری و هنر طبیعی ناب شهر بروجرد به شمار می‌آید بیان داشت: بااین‌وجود هنوز این ظرفیت به‌عنوان مقصدی برای سفر گردشگران بروجرد در فصل‌های مختلف سال معرفی نشده است.
وی بابیان اینکه امروز دوستداران سفر به طبیعت، «کوچه‌باغی» را به نام یک اثر زیبای نقاشی شده از طبیعت بروجرد می‌شناسند تصریح کرد: متأسفانه معرفی جاذبه‌های طبیعی شهرستان بروجرد به فصل بهار و تابستان خلاصه‌شده و کمتر به زیبایی‌های این شهر در فصل پاییز و سرما توجه شده است.
شهردار بروجرد ادامه داد: بروجرد با داشتن آب‌وهوای مطلوب پاییزی و زیبایی سفیدپوش شدن زمین در زمستان از بهترین مناطق گردشگر پذیر کشور است.
کوچه‌باغ‌های بروجرد ظرفیتی برای سرمایه‌گذاری
به‌هرروی به اعتقاد کارشناسان گردشگری کوچه‌باغ‌ها و تکیه باغ‌های بروجرد در فصول مختلف سال ظرفیت ناآشنا و مغفول در حوزه گردشگری این شهر محسوب می‌شوند که مرمت و احیای آن‌ها ظرفیتی برای رونق حوزه گردشگری بروجرد است.
تکیه باغات بروجرد با توجه به معماری درون‌گرای خود دارای طراحی منحصربه‌فرد از باغات ایرانی هستند که دارای جذابیت‌های فراوان برای علاقه‌مندان به شیوه‌های زندگی گذشتگان در این منطقه به‌حساب می‌آیند و این ظرفیت ارزشمند شهر تاریخی بروجرد که نتیجه تفکرات اقتصادی و گردشگری گذشتگان این دیار بوده امروز بر کالبد وجودی و هویت شهر تاریخی بروجرد هنرمندانه تأثیرگذار خواهد بود و می‌تواند ظرفیت خوبی برای سرمایه‌گذاری دولت و شهرداری بروجرد در بخش توسعه و حفاظت باغات برای جذب گردشگر از یک‌سو و تولید متنوع محصولات باغی از سوی دیگر باشد.
نظر شما