خبرگزاری مهر – گروه استان ها: رمضان که می شود حال و هوای مردمان زمینی هم آسمانی می شود، بوی شله و آش غروب ها را دل انگیز می کند و صدای صلوات ها از میان دود مه آلود سپند به گوش می شود، صدا ربنا از مناره های مساجد شهر را با خاطره های خوب خدایی به تصویر می کشد.
رمضان که می آید، حتی دستان کوچکی برای انجام کارهای بزرگ بسیج می شود، دیگر کمتر کسی به تماشای فیلم می نشیند و یا کمتر کسی برای پرواز کبوتری پله های بام خانه را طی می کند هر کسی در دنیایی که برای خود ساخته دلش را برای رسیدن به آرامش شیدایی می کند.
رمضان در خراسان جنوبی از گذشته های دور تاکنون با حال و هوای خاصی همراه بوده است، کلمه رمضان در گویش بیرجند به «رمزا» تلفظ می شد و مردم از روزها قبل از شروع ماه مبارک خود را برای این مهمانی بزرگ آماده می کردند.
در واقع استقبال از رمضان در بین مردم این خطه کویری از ماه رجب و شعبان آغاز می شد آنجایی که بیشتر آن ها با روزه داری در این دو ماه خود را برای مهمانی بزرگ تر آماده می کنند. غبارروبی خانه ها و مساجد یکی دیگر از سنت هایی بود تا در کنار زدودن غبار از خانه و مساجد گرد و غبار گناه را از دل های مومنان نیز بزداید.
علاوه بر این مردم خراسان جنوبی در گذشته های دور از هفته های قبل از ماه رمضان به فکر آذوقه و تامین مواد خوراکی خود در این ماه بودند به گونه ای که هر کدام از آن ها با قربانی کردن گوسفند در قبل از ماه مبارک و کبابی کردن آن یا به قول مردم محلی « گوشت داغ» گوشت مورد نیاز خود در ماه رمضان را تامین می کردند.
یکی دیگر از مهمترین مواد غذایی مصرفی مردم نان بود که از چند روز قبل از ماه مبارک طبخ می شد، مردم محل از ترس آفتاب گرم و سوزان روزهای خشک کویر، از چند روز قبل از آغاز ماه مبارک دور هم جمع می شدند و با همکاری یکدیگر در هر روز برای یک خانوار مقدار زیادی نان پخت می کردند. این نان ها در صندوق های چوبی نگهداری و نان مورد نیاز مردم روزه دار را تا پایان ماه تامین می کرد.
علاوه بر این مردم با جمع آوری چند روزه شیر دام ها، ماست، پنیر و سایر لبنیات محلی مورد نیاز خود را تهیه می کردند.
آمادگی برای مهمانی بزرگ
یک بانوی ۸۰ ساله بیرجندی در گفت و گو با خبرنگار مهر اظهار کرد: در گذشته همین که به روزهای ماه مبارک رمضان نزدیک می شدیم شور و حال خاصی در بین مردم نیز به وجود می آمد و هر خانواده ای به شکلی به دنبال آماده شدن برای این ماه بود.
محمدی با بیان اینکه مردم قبل از هر چیزی، دل های خود را برای این مهمانی بزرگ آماده می کردند، بیان داشت: بیشتر اعضای خانواده در روزهای آخر ماه شعبان را روزه می گرفتند و به قول خودمان به پیشواز ماه رمضان می رفتند.
در قدیم هیچ خانواده ای تنهایی افطار نمی کرد بلکه به صورت دوره هر شب خانه یکی دور هم جمع می شدیم اما بیشتر چون فرزندان در خانه پدری زندگی می کردند همیشه سفره بزرگ و پر از صفا آنجا پهن بودوی ادامه داد: بعد از آن نیزهمه زنان خانه شروع می کردند به تمیزی خانه ها و بعد نیزهمه با هم مساجد را تمیز می کردیم چراکه این ماه را ماه پاکیزگی از گناه و همه آلودگی ها می دانستند.
این بانوی کهنسال بیرجندی با بیان اینکه ما زن ها باید از قبل ماه رمضان مواد غذایی این ماه را تهیه می کردیم، عنوان داشت: به همین دلیل با چند نفر از زنان همسایه دور هم جمع می شدیم و نان پخت می کردیم، ماست و پنیر و کره محلی هم درست می کردیم.
محمدی ادامه داد: مردان نیز از چند روز قبل گوسفند ذبح می کردند و گوشت آن را برای ماه مبارک آماده می کردند.
وی به سفره های پر از صفا، برکت و ساده گذشته اشاره کرد و گفت: در قدیم هیچ خانواده ای تنهایی افطار نمی کرد بلکه به صورت دوره هر شب خانه یکی دور هم جمع می شدیم اما بیشتر چون فرزندان در خانه پدری زندگی می کردند همیشه سفره بزرگ و پر از صفا آنجا پهن بود.
بوی کاچی و غلور بر سر سفره های افطار
این بانوی بیرجندی با اشاره به اینکه در گذشته همه غذاها محلی و توسط خودمان تهیه می شد، بیان کرد: آش، کاچی، غلور در کنار شیر، ماست، کره و پنیر محلی از مهمترین غذاهایی بود که مردم در وعده افطار استفاده می کردند.
وی ادامه داد: رشته مورد نیاز آش قبل از ماه توسط خود زنان خانواده تهیه شده بود و حتی گندم مورد استفاده در غلور از گندم های کشت خودمان بود که قبل از ماه آسیاب شده بود و بلغور آن برای پخت غلور استفاده می شد.
وی اضافه کرد: در وعده سحر نیز بیشتر غذاهایی استفاده می شد که در طول روز ایجاد تشنگی نکند که اشکنه بنه و .. از جمله این غذاها بود.
این بانوی بیرجندی با بیان اینکه در گذشته همانند الان ساعت و گوشی و تلویزیون نبود، بیان کرد: به همین دلیل یکی از اهالی محل در ساعت نزدیک به سحر روی پشت بام مسجد می رفت و با خواندن دعاهایی که به اصطلاح قدیمی ها « شوخوانی» نامیده می شد دیگران را بیدار می کرد.
نوای شوخوانی در شب های کویر
مسئول حوزه پژوهش و مطالعات میراث فرهنگی خراسان جنوبی نیز در گفت و گو با خبرنگار مهر با اشاره به مهمترین آداب و رسوم مردم استان در ماه مبارک رمضان، اظهار داشت: یکی از این مراسمات که هنوز نیز در برخی از روستاهای استان انجام می شود مراسم شب خوانی یا به اصطلاح مردم خراسان جنوبی« شوخوانی» است.
احمد برآبادی با بیان اینکه این مراسم از سنت‌های قدیمی مردم خراسان جنوبی در لیالی ماه مبارک رمضان است که هنگام سحر اجرا می شد، بیان کرد: در این مراسم، اشعار و دعاهایی در پشت بام مساجد یا منازل یکی از افراد محله توسط فردی خوش صدا خوانده می‌شد تا مردم را به سحرخیزی و سحری خوری دعوت کند.
وی با اشاره به اینکه در این مراسم برخی از مردان مومن و خوش صدا پس از نیمه شب به بالای بام خانه خود می رفتند و با صدای بلند به خواندن ادعیه و اشعار مذهبی می پرداختند، عنوان داشت: شب خوانی معمولا در سه نوبت انجام می گرفت که هر کدام نمودار وقتی از سحرگاهان بود.
الوداع با رمضان
مسئول حوزه پژوهش و مطالعات میراث فرهنگی خراسان جنوبی با بیان اینکه مرحله نخست قبل از اذان سحر بود که به آن نظاره خوانی می گفتند، بیان داشت: علاوه بر این در آخرین دقایق سحر برای اعلام وقت امساک، یک شب خوانی کوتاه دیگر انجام می گرفت.
برآبادی اضافه کرد: صدای این شب خوانان در سکوت دل شب حالت روحانی به آن می داد و مردم نیز برنامه سحر خود را با همین مناجات ها تنظیم می کردند.
به گفته وی این مراسم در برخی روستاها از جمله روستای «چنشت» شهرستان سربیشه به وسیله طبل انجام می گرفت و هنوز نیز گاهی انجام می شود.
مسئول حوزه پژوهش و مطالعات میراث فرهنگی خراسان جنوبی افزود: در شب اول ماه شوال (شب عید فطر) تنها یک بار مناجات و شب خوانی انجام می گیرد به گونه ای که با گفتن سخنان موزون و خواندن اشعاری مناسب با ماه مبارک رمضان وداع می کردند و بدین جهت این شب خوانی را الوداع می نامیدند.
رمضان خوانی در کوچه های رمضان
برآبادی، مراسم رمضان خوانی را یکی دیگر از آیین های مردم استان در ماه مبارک رمضان عنوان کرد و گفت: در این مراسم که پس از نماز و افطار انجام می شد عده ای از پسران نوجوان در دسته های چند نفری به در خانه های مردم به ویژه توانگران رفته و به امید گرفتن انعام ( تنقلات و یا وجه نقد) اشعاری خاص می خواندند که در اصطلاح محلی به آن رمضونی می گفتند.
مراسم رمضان خوانی در حال حاضر در شهرها و روستاهای بیرجند، قاین، نهبندان، سربیشه برگزار و در شهرستان درمیان نیز سابق این مراسم اجرا می شده ولی در حال حاضر انجام نمی شود وی با اشاره به اینکه این گروه با خواندن اشعاری معروف به «رمضونی» با لهجه بیرجندی از صاحب خانه طلب انعام می کنند، بیان کرد: رمضانی خوانی با یک مقدمه دعایی که توسط استاد خوانده می شود، آغاز شده و با آمین شاگردان ادامه پیدا می کند.
مسئول حوزه پژوهش و مطالعات میراث فرهنگی خراسان جنوبی ادامه داد: خواندن اشعاری در مدح حضرت محمد(ص) و حضرت علی(ع) و رباعی هایی در مرثیه ائمه اطهار از دیگر اشعار خوانده شده در مراسم «رمضانی خوانی» است.
برآبادی بیان داشت: گروه مزبور با خواندن اشعاری مبنی بر تشکر و آرزوی توفیق برای صاحبخانه برای خواندن رمضانی به خانه بعدی مراجعه می کنند.
ثبت رمضان خوانی در فهرست آثار ملی کشور
وی با بیان اینکه مراسم رمضان خوانی به شماره ۸۱۱ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است، عنوان داشت: این مراسم در حال حاضر در شهرها و روستاهای بیرجند، قاین، نهبندان، سربیشه برگزار و در شهرستان درمیان نیز سابق این مراسم اجرا می شده ولی در حال حاضر انجام نمی شود.
مراسم «بیست و هفتمو»، آیین ملاقه زنی (کفچلزی ) و طبل زنی در طبس از جمله دیگر سنت های مردم خراسان جنوبی در ماه مبارک رمضان بوده که هنوز هم در برخی از روستاها اجرا می شود.
علاوه بر این با آغاز نخستین روز رمضان در مساجد و حسینیه ها و در بیشتر خانه ها مراسم قرائت قرآن برپا شده و در روز پایان ماه مبارک رمضان هم در دوره های خانگی قرائت قرآن با دادن شیرینی، نقل و شکلات مراسم ختم قرآن کریم انجام می شود و مردم خود را برای نماز عید سعید آماده می کنند بطوری که در آخرین روز ماه رمضان سرپرست خانواده ها با محاسبه میزان فطریه آن را از خرجی سالانه یا روزانه خود جدا کرده و در محل خاصی قرار داده تا در اولین فرصت به افراد فقیر و مستمند تحویل دهد.
برخی از مردم نقاط مختلف استان بر این عقیده اند که باید افطاری آخرین شب رمضان را در خانه خود افطار کنند تا فطریه بر گردن فرد دیگری نیفتد از این رو در این شب کمتر به میهمانی می روند.
نظر شما