خبرگزاری مهر، گروه بین الملل-مریم جراح لایق: در سالگرد کودتای نافرجام ترکیه با برگزاری میزگردی با حضور کارشناسان به بررسی ترکیه بعد از کودتا و چالش هایی که اردوغان در طی این یک سال با آن مواجه بوده است، پرداخت.
حسین طالبی، پژوهشگر مهمان مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه، ابراهیم فراهانی، کارشناس مسائل ترکیه و سید مهدی نبوی، پژوهشگر ارشد موسسه آینده پژوهی جهان اسلام کارشناسان حاضر در این نشست بودند.
استفاده اردوغان از فرصت های پیش آمد بعد از کودتا
در ابتدای این نشست حسین طالبی در خصوص تاثیر کودتا بر سیاست داخلی اردوغان اظهار داشت: با گذشت یک سال هنوز چرایی این کودتا مشخص نشده است و اطلاعاتی از پشت پرده های این کودتا در دست نیست.
وی با بیان اینکه برخی این کودتا را کودتایی کنترل شده می دانند، گفت: چند روایت در مورد کودتا وجود دارد؛ ابتدا روایت دولت ترکیه است که کودتای سال گذشته را کار فتح الله گولن و جنبش خدمت وابسته به گولن می داند، برخی دیگر کودتا را ناشی از دخالت دولت های خارجی می دانند و برخی نیز اردوغان را عامل کودتا می دانند.
پژوهشگر مهمان مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه در ادامه اظهارداشت: نظریه چهارمی هم وجود دارد که معتقد است اردوغان مسبب کودتا نبوده است، اما از کودتا خبر داشته و از این موضوع به عنوان فرصتی برای تسویه حساب با مخالفان خود استفاده کرده است.
طالبی در ادامه کودتای نافرجام ترکیه را دارای آثار کوتاه مدت و بلند مدت دانست و افزود: اولین اثر کوتاه مدت کودتا همدلی و وحدت احزاب ترکیه در راستای مخالفت با کودتا و حمایت از اردوغان بود، تاثیر کوتاه مدت دیگر آن دستگیری و اخراج مخالفان اردوغان از بدنه دولت اعم از ارتشی ها، قضات، اساتید دانشگاه و کارمندان عالیرتبه تمام دوائر دولتی بود. در عرصه سیاست خارجی هم این کودتا پیامدهایی داشت از آن جمله میتوان به تنش کوتاه مدت بین ترکیه و آمریکا بر سر استرداد فتح الله گولن نام برد.
وی با بیان اینکه کودتا موجب تغییر در برخی از سیاست های اردوغان شد، گفت: در قضیه سقوط هواپیمای جنگنده روسیه توسط ترکیه اردوغان احساس کرد حمایت ناتو را برای ادامه تنش با روسیه نخواهد داشت و از سوی دیگر تعلل غرب در محکوم کردن کودتا موجب شد تا ترکیه راهبرد سیاست خارجی خود را از تنش با روسیه به سمت تعامل با روسیه تغییر دهد.
پژوهشگر مهمان مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه همچنین افزایش محبوبیت اردوغان را از دیگر آثار کودتا دانست و افزود: برخی معتقدند تسویه هایی که در این مدت انجام شد، موجب شکاف در جامعه ترکیه شده است. این بحث درست است، اما فعلا در ترکیه مشکلی را به وجود نخواهد آورد.
طالبی ادامه داد: از زمانی که قدرت به دست حزب عدالت و توسعه افتاد، ترکیه رشد اقتصادی خوب و مناسبی را داشته است و این امر موجب گرایش بیشتر مردم به این حزب و شخص اردوغان شده است.
بعد از کودتا اتحادیه اروپا روند الحاق ترکیه به اتحادیه را متوقف کرده است اما اختلافات بین اتحادیه اروپا و ترکیه فرای موضوع کودتا است و دلایل سیاسی و امنیتی، اقتصادی و فرهنگی داردوی با اشاره به تاثیر دیگر این کودتا که حضور مردم و رای آنان به همه پرسی قانون اساسی ترکیه بود، اظهار داشت: در این همه پرسی نظام ترکیه از سیستم پارلمانی به سیستم ریاستی تبدیل شد و قدرت رئیس جمهور تا حد زیادی گسترش یافت.
پژوهشگر مهمان مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه تغییر تدریجی در سیاست خارجی اردوغان به ویژه در بحث بحران سوریه و همچنین همکاری با روسیه را از دیگر آثار کودتا بیان کرد.
وی افزود: البته کودتا آثار منفی هم داشت به طور مثال روند الحاق ترکیه به اتحادیه اروپا به دلیل مشکلات حقوق بشری وتسویه ها ی بعد از کودتا دچار وقفه شد.
در ادامه ابراهیم فراهانی، کارشناس مسائل ترکیه نیز در خصوص این موضوع به بیان نظرات خود پرداخت و با اشاره به آخرین کودتای رخ داده در ترکیه در سال ۱۹۸۰ اظهار داشت: اردوغان به دلیل غربگرا بودن به قدرت رسید و در سال ۲۰۰۲ وی برای رسیدن به قدرت با گولن ائتلاف کرد و این ائتلاف تا سال ۲۰۱۳ ادامه داشت و در آن سال پس از افشای پرونده فساد مالی خانواده اردوغان، رابطه وی و گولن دچار تنش می شود.
وی ادامه داد: اردوغان در همان سال لیستی را از گولنی ها برای تسویه حساب تهیه کرده بود و در این سال ها فعالیت تمام احزاب محدود شده بود.
این کارشناس مسائل ترکیه با بیان اینکه اردوغان از کودتا نماد سازی کرد، عنوان کرد: اردوغان با پیش کشیدن بحث کودتا ضعف های خود را می پوشاند و کودتا و موفقیت در همه پرسی قانون اساسی به اردوغان این فرصت را داد تا روند تسویه حساب با مخالفان خود را سرعت بخشد.
سید مهدی نبوی، پژوهشگر ارشد موسسه آینده پژوهی جهان اسلام نیز در خصوص این موضوع گفت: مطرح شدن دخالت فتح الله گولن از سوی اردوغان موجب شدتا هیچکس در این کودتا ذهنش به سمت سکولارها نرود و سکولارها نیز در این کودتا از اردوغان حمایت کردند، اما اگر کودتا به نتیجه می رسید احتمال داشت سکولارها از دولت کودتا حمایت کنند.
وی با بیان اینکه اردوغان از سال ۲۰۱۳ احساس میکرد که غرب به دنبال جایگزین برای وی است، عنوان کرد: کودتای ۱۵ جولای برگزاری همه پرسی قانون اساسی را برای ترکیه راحت تر کرد.
پژوهشگر ارشد موسسه آینده پژوهی جهان اسلام با اشاره به سکولارها، کردها و گولن به عنوان سه چالشی که اردوغان با آنها درگیر است، ادامه داد: اردوغان از فرصت پیش آمده پس از کودتا علیه مخالفان خود استفاده کرد و هرکس دیگری به جای وی بود نیز همین کار را انجام می داد.
نبوی همچنین با اشاره به نقش عامل خارجی در کودتا گفت: نقش عامل خارجی را دخیل می دانم، اما کودتای کنترل شده را بیشتر قبول دارم.
وی با بیان اینکه کودتا موجب افزایش قدرت اردوغان شد، اظهار داشت: تاکنون اردوغان ۴ بار حالت فوق العاده را تمدید کرده است.
پژوهشگر ارشد موسسه آینده پژوهی جهان اسلام با اشاره به چالش های اردوغان در رابطه با غرب تصریح کرد: اکنون اردوغان در اروپایی که حتی منافقین نیز به آسانی حق سخنرانی در آن را دارند، اجازه سخنرانی ندارد.
چرخش ترکیه به سمت روسیه بعد از کودتا
در ادامه این بحث ابراهیم فراهانی، کارشناس مسائل ترکیه با اشاره تلاش های اردوغان برای پیوستن به اتحادیه اروپا گفت: اتحادیه اروپا به ترکیه به چشم سدی در برابر بحران های منطقه نگاه می کند و هیچگاه این اتحادیه با پذیرفتن ترکیه خود را با عراق و سوریه هم مرز نخواهد کرد.
وی ادامه داد: ترکیه بعد از کودتا به سمت روسیه چرخش داشته است و دیگر این ذهنیت که امنیت خود را به غرب و آمریکا گره بزند در ذهن اردوغان کم رنگ شده است و خرید اس ۳۰۰ و ۴۰۰ حکایت از این دارد که ترکیه دیگر به دنبال ناتو نیست.
این کارشناس مسائل ترکیه با تاکید بر اینکه ترامپ به دغدغه امنیتی عربستان اهمیت داد اما به تهدیدات امنیتی ترکیه از جانب کردهای سوریه اهمیتی نداد، اظهار داشت: در دید ترکیه، سوریه به دو بخش غربی که در دست روسیه و شرق که در دست آمریکا است تقسیم می شود و اکنون ترکیه در بخش شرقی اصلا با آمریکا هماهنگ نیست.
فراهانی با اشاره به اختلافات ترکیه و آلمان و اختلافاتی که در نشست اخیر جی ۲۰ به وجود آمد، عنوان کرد: اکنون ذهنیت اردوغان این است که نباید به غرب باج دهد و هنوز با تهدید اروپا به وسیله بحث پناهنده ها پیش می رود.
چالش قومی با کردها، چالش مذهبی و همچنین چالش سیاسی هم با سکولارها هم با گولن و هم با ارتش چالش هایی است که اردوغان در حال حاضر با آنها دست و پنجه نرم می کندوی با تاکید بر وابستگی اقتصادی غرب و ترکیه به یکدیگر گفت: امکان ندارد که ساختار ترکیه و اقتصادش که سال ها است به غرب وابسته است، بتواند جدا شود. ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه اتحادیه اروپا در ترکیه است.
حسین طالبی، پژوهشگر مهمان مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه نیز با بیان اینکه زیر ساخت های اقتصادی ترکیه ساخته شده است، اظهار داشت: هر چه نظام متمرکز تر باشد و ثبات بیشتر، برای اقتصاد مفید تر است.
وی ادامه داد: ترکیه مخالفان زیادی برای پیوستن به اتحادیه اروپا دارد اما از مزایای اقتصادی آن بهره مند است. بعد از کودتا اتحادیه اروپا روند الحاق ترکیه به اتحادیه را متوقف کرده است اما اختلافات بین اتحادیه اروپا و ترکیه فرای موضوع کودتا است و دلایل سیاسی و امنیتی، اقتصادی و فرهنگی دارد. انگلیس هم یکی از کشورهایی بود که طرفدار پیوستن ترکیه به اتحادیه بود و با مساله برگزیت ترکیه حمایت این کشور را هم از دست داده است. حتی بعد از برگزیت اردوغان هم اعلام کرد که برای پیوستن به اتحادیه اروپا باید در ترکیه یک همه پرسی برگزار شود.
چالش بین ترکیه و متحدان سنتی اش پس از کودتا
نبوی نیز در خصوص چالشهای اقتصادی ترکیه به نا امنی پس از کودتا و کاهش توریسم و همچنین بحران سوریه اشاره کرد و گفت: عمده تجارت استان های جنوبی ترکیه با استانهای مرزی سوریه بود و علاوه بر این حضور آوارگان تاثیر مثبت و منفی بر اقتصاد ترکیه داشته است.
وی افزود: ترکیه با پناه دادن به ۲ میلیون آواره هم متحمل هزینه هایی شده و هم نیروی کار ارزان به دست آورده است.
پژوهشگر ارشد موسسه آینده پژوهی جهان اسلام با بیان اینکه ترکیه در کودتا متحدان سنتی خود را از دست داد، عنوان کرد: در شب بحران این کشورها پشت ترکیه نبودند و با متحدان سنتی خود و غرب دچار تناقض و در منطقه دچار سردرگمی شد و دولت هایی که از آنها انتظار داشت مثل عربستان دیر واکنش نشان دادند و با عربستان نیز دچار چالش شد.
فراهانی نیز با اشاره به ژئوپلتیک مناسب ترکیه گفت: ترکیه موقعیت ژئوپلتیکش و در کانون دو بحران بودنش باعث می شود، بازیگر اصلی منطقه شود. از طرفی ترکیه چون در نظام بین الملل تعریف شده اجازه بازیگری به آن داده می شود، ترکیه ساختارهای نظام بین الملل را قبول کرده، اما این اجازه به ایران داده نمی شود چون ایران در این نظام قرار ندارد.
وی ادامه داد: گولن به عنوان یک جریان با قرائتی خاص از اسلام می گوید من مسلمانم، اما خود را درگیر بحران های جهان اسلام نمی کنم، برخلاف اردوغان که به دنبال نقش آفرینی در منطقه و بحران های منطقه است.
در ادامه طالبی با اشاره به آتاتورک و تفکرات غرب گرایانه و نگاه وی به غرب در آن زمان اظهار داشت: نخستین بار داوداوغلو این بحث را مطرح کرد که نگاه ترکیه نباید فقط به غرب باشد و بعد از آن بود که ترکیه به سمت تنش زدایی با برخی از کشورهای منطقه از جمله ارمنستان و کشورهای دیگر منطقه رفت و در راستای قدرت منطقه ای شدن گام برداشت.
وی تصریح کرد: آنچه امروز ترکیه در منطقه به دنبال آن است، فراتر از بحث های مطرح شده در گذشته است در گذشته ترکیه آتاتورک به دنبال ایجاد یک دولت- ملت بود که جایگزین سیستم سلطانی شود و به خاورمیانه و منطقه اهمیتی نمیداد، اما ترکیه امروز خواهان افزایش قدرت خود در راستای تبدیل شدن به یک قدرت منطقه ای است.
فراهانی نیز در خصوص اختلافات پیش آمده بین عربستان و ترکیه گفت: ترکیه می بیند که عربستان دردانه ترامپ است و از طرفی ترامپ به ترکیه بی توجهی می کند و همین اختلافات و از طرفی اختلافات مصر و اردن با اردوغان موجب می شود که ناتوی عربی که عربستان به دنبال آن است شکل نگیرد.
وی همچنین قطر را به دلیل داشتن یک تفکر مدرن به ترکیه نزدیک دانست و عنوان کرد: این نزدیکی دیدگاه بین دو کشور موجب پیوندهایی می شود. قطر دارای استقلال امنیتی، مالی و رسانه ای است و همه این ها موجب می شود تا حل بحران پیش آمده بین این کشور و برخی از کشورهای عربی به تعویق بیفتد، قطر تنها در این بحران دچار تنگناهای ژئوپلتیک شده است که این مشکل نیز از طریق ایران حل می شود.
تلاش ترکیه برای نفوذ در آسیای میانه
حسین طالبی، پژوهشگر مهمان مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه در ادامه با اشاره به امتیازاتی که ترکیه از سوی غرب دارد از جمله ناتو و تجارت ترجیحی با اروپا اظهار داشت: ترکیه سعی در نفوذ در آسیای میانه داشت، اما در این منطقه هنوز فرهنگ غالب فرهنگ روس ها است و با وجود ترک زبان بودن برخی از این کشورها امنیت آنها با روسها پیوند خورده است.
وی افزود: از طرفی می بینیم که ترکیه تا چند سال پیش با آمریکای لاتین ارتباط اقتصادی نداشت، اما الان با بیشتر کشورها ارتباط اقتصادی دارد و این اقتصاد ترکیه است که اردوغان و حزب عدالت و توسعه را حفظ کرده است و اگر این اقتصاد به روند صعودی خود ادامه دهد اهداف ترکیه و حتی اردوغان که خواهان حفظ قدرت خود است می تواند محقق شود، اما از سوی دیگر مشکلات اقتصادی موجب افول حزب عدالت و توسعه و اردوغان خواهد شد.
فراهانی نیز در این خصوص با اشاره به مدارس گولن و نفوذ وی در بخش های آموزشی آسیای میانه و قفقاز تاکید کرد: روسیه به ترکیه اجازه نقش آفرینی در این منطقه را نخواهد داد.
وی با اشاره به حمایت های ترکیه از روسیه در بحث تحریم های این کشور از سوی اروپا گفت: برای روسیه مدیترانه مهم است و این همگرایی پیش از این نیز در منطقه مدیترانه وجود داشته است.
نبوی نیز به ژئوپلتیک ترکیه به عنوان نقطه قوت این کشور اشاره کرد و اظهار داشت: ترکیه به دلیل این موقعیت تبدیل به مرکز ارتباط آسیا، اروپا و آفریقا شده است و این موجب شده پایه های اقتصاد این کشور قوی شود.
وی ادامه داد: اما نهایتا ترکیه در هر دو حوزه اقتصاد و امنیت مجبور است به آغوش غرب بازگردد، ترکیه زیرساخت ارتش، آموزش و تجهیزاتش همه غرب پایه است و اقتصادش بر مبنای اقتصاد غرب است، اگر هم چالشی با غرب داشته باشد در نهایت باید به آغوش غرب بازگردد.
این کارشناس تاکید کرد: ترکیه با اروپا با وجود چالش آنقدر ارتباط اقتصادی دارد که بتواند روابط خود را حفظ کند و این کشور روی اقتصاد خود بیشتر سرمایه گذاری خواهد کرد.
نظام بین الملل اجازه شکل گیری جنگ در قطر را نمی دهد
در ادامه این نشست فراهانی در خصوص بحران قطر با کشورهای عربی گفت: نظام بین اللمل اجازه شکل گیری جنگ بین قطر و عربستان را نمی دهد و این موضوع دست ترامپ و تیلرسون نیست بلکه مدیریت پنتاگون در دست سناتور مک کین است و وی برای اینگونه تحولات تصمیم می گیرد.
وی با بیان اینکه ترکیه نیروهای خود را برای جلوگیری از کودتا وارد قطر کرد، ادامه داد: شرایط منطقه به گونه ای است که جنگی شکل نخواهد گرفت و محمد بن سلمان حتی از ترس رخ دادن کودتا در نشست جی ۲۰ نیز شرکت نکرد و از طرفی هرگونه درگیری در منطقه تاثیر مستقیم بر قیمت نفت خواهد گذاشت و ممکن است قیمت نفت تا ۲۰۰ دلار نیز برسد.
ترکیه نقش های متفاوتی را در منطقه ایفا میکند که گاهی این نقش ها در تعارض با یکدیگر است، اما این تعارض هنگامی دچار مشکل می شود که بحرانی را ایجاد کند. به عبارتی این کشور سعی دارد علیرغم این تعارضات مدل تعامل با مشکلات را در پیش گیرد این کارشناس ترکیه تصریح کرد: پایگاه نظامی ترکیه در قطر بخشی از برنامه ناتو و برنامه نظام بین الملل است و کشورهای خردی مانند عربستان نمی توانند نقشی در این زمینه ایفا کنند.
در ادامه نبوی با بیان اینکه چهار کشور ایران، عربستان، ترکیه و مصر به دنبال رهبری جهان اسلام هستند، عنوان کرد: ترکیه قرائتی را از اسلام دارد که میانه رو، معتدل و سازگار با معیار های دموکراسی است. همچنین اکنون مصر ضعیف شده و در حال حاضر جدال بین سه کشور است
وی همچنین در خصوص قطر گفت: اعتقاد ندارم که قطر با جنگی مواجه خواهد شد و اگر اتفاقی بیفتد تنها در حد بردن این حاکم و آوردن حاکمی دیگر است. امنیت خلیج فارس به هم بخورد بر روی نفت تاثیرگذار است و این موضوع شوخی بردار نیست.
آمریکا گولن را تحویل نمی دهد
فراهانی در ادامه در خصوص استرداد گولن تاکید کرد: مطمئنا آمریکا گولن را تحویل نمی دهند، گولن جایگزین اردوغان است.
وی همچنین پرونده های اقتصادی خانواده اردوغان را به عنوان اهرمی از سوی آمریکا برای فشار بر ترکیه دانست.
طالبی نیز با اشاره به نقش های ترکیه در منطقه تصریح کرد: ترکیه نقش های متفاوتی را در منطقه ایفا میکند که گاهی این نقش ها در تعارض با یکدیگر است، اما این تعارض هنگامی دچار مشکل می شود که بحرانی را ایجاد کند. به عبارتی این کشور سعی دارد علیرغم این تعارضات مدل تعامل با مشکلات را در پیش گیرد. ترکیه از سوی دیگر با افزایش نقش خود در سازمان های بین المللی نیز سعی دارد به عنوان یک کشور مهم شناخته شود.
وی همچنین تاکید کرد که اردوغان فردی زیرک و امتیازگیر است و از هر فرصتی برای ایفای نقش بیشتر در منطقه و تبدیل شدن به قدرت منطقه ای استفاده می کند.
طالبی با ارائه آماری از فعالیت های اقتصادی ترکیه در سال های اخیر و همچنین کاهش نرخ تورم اظهار داشت: ممکن است اردوغان نتواند ترکیه را تا سال ۲۰۲۳ به آنچه در اهداف سند ذکر شده برساند، اما ساز و کارهای لازم برای انجام و تحقق این امر را فراهم خواهد کرد زیرا ترکیه بسیاری از مزیتهای نسبی خود را تبدیل به مزیت های رقابتی کرده است.
فراهانی نیز با اشاره به انتخابات آتی در ترکیه گفت: نمی توان وضعیت را پیش بینی کرد چرا که تا سال ۲۰۱۹ آگاهی مردم چند برابر می شود و نمی توان پیش بینی کرد که آیا باز اردوغان می تواند پیروز شود یا نه.
وی ادامه داد: اردوغان نمی تواند مشکلات اقتصادی را در این چند سال حل کند و از طرفی درگیری با اتحادیه اروپا بیشتر می شود.
این کارشناس مسائل ترکیه توریسم را پاشنه آشیل ترکیه دانست و عنوان کرد: ترکیه در حال حاضر بیشترین توریسم را از ایران و روسیه دارد و این این دو کشور با توریست های خود کمک زیادی به اقتصاد ترکیه می کنند.
نبوی نیز در ادامه با اشاره به چالش هایی که اردوغان با آنها رو به رو است، اظهار داشت: چالش قومی با کردها، چالش مذهبی و همچنین چالش سیاسی هم با سکولارها هم با گولن و هم با ارتش چالش هایی است که اردوغان در حال حاضر با آنها دست و پنجه نرم می کند.
وی همچنین با بیان اینکه در ترکیه ارتش، محبوبیت زیادی دارد و ارتش بعد از کودتا و با توجه به بازداشت های صورت گرفته زخم خورده است، گفت: این حجم بازداشت ها و خائن سازی در نظام ایجاد یک دو قطبی در مملکت میکند که این نیز چالشی برای اردوغان خواهد بود.
نبوی همچنین پیش بینی کرد در صورت ادامه روند رشد اقتصادی ترکیه اردوغان در سال ۲۰۱۹ نیز مجددا رای می آورد.
وی در پایان تصریح کرد: اردوغان برای حل چالش به وجود آمده با ارتش آنها را درگیر مسائل خارجی کرده است تا خطر ارتش را دفع کند.
نظر شما