شکوه موسیقی ایران در سرزمین گلادیاتور/ قدم زدن در جاده‌های دوستی

خبرگزاری مهر-گروه هنر-علیرضا سعیدی: ارکستر سمفونیک تهران یکی از مجموعه های پرهیاهو سال های اخیر موسیقی کشورمان است که چه در دولت های قبلی و چه در دولت فعلی از گزند حاشیه های مکرر بی امان نماند. این مجموعه پس از روی کارآمدن دولت یازدهم بنا به وعده های حسن روحانی رییس جمهوری در دیدار با هنرمندان، پس از انتخابات دوره یازدهم ریاست جمهوری در شکل و شمایلی تازه فعالیت خود را بعد از مدت ها تعطیلی آغاز کرد؛ آغازی که بنا به نظر کارشناسان و منتقدان حوزه موسیقی با وجود اتفاقات بسیار خوبی که برایش افتاد یکی از پرحاشیه ترین دوران فعالیت ارکستر را هم رقم زد و موجب شد که این مجموعه تقریبا بعد از یک سال دوباره با چالش های متعددی روبه رو شود که برون‌رفت از آن در آن شرایط کار بسیار دشواری بود.

علی رهبری هنرمند بین‌المللی که چند سال پیش هم به دلیل اختلافاتش با مسئولان از رهبری ارکستر سمفونیک تهران کناره گیری کرده بود، بعد از ۱۰ سال دوری از رهبری ارکستر ایرانی نمی توانست خود را با فضای مدیریتی موجود وفق دهد و از سوی دیگر این مدیران بودند که هر از چندگاهی در مقابل خواسته های وی واکنش نشان داده و وارد دعواها و حاشیه هایی می شدند که به طور حتم دود آن به چشم ارکستر رفت.

اما آنچه طی هفته‌های اخیر توانست رویداد برجسته‌ای در فعالیت های ارکستر سمفونیک تهران به حساب آید حضور ارکستر فستیوال «راونا» کشور ایتالیا به رهبری ریکاردو موتی ستاره موسیقی کلاسیک دنیای موسیقی در ایران برای اجرای یک کنسرت مشترک با ارکستر سمفونیک تهران و سفر گروه ایرانی به کشور ایتالیا برای اجرای همین برنامه در کشور ایتالیا بود و جدای از منافعی که در حوزه دیپلماسی فرهنگی نظام جمهوری اسلامی ایران به همراه داشت، آغازی برای یک حرکت موثر فرهنگی بود که همه اهالی وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی را بر آن داشت تا این بار چشم بر حاشیه ها بپوشند و در یک رویداد بین المللی مشترک حضور موثری داشته باشند.

شهرداد روحانی رهبر ارکستر سمفونیک تهران که در پی برگزاری کنسرت های مشترک گروه ایرانی و ایتالیایی نقش مدیر فنی را به عهده داشت روز چهاردهم تیر ماه با اعلام جزئیات حضور ریکاردو موتی در ایران و امتیاز بزرگ این حضور در مجموعه ارکستر سمفونیک تهران به بیان جزئیات رهبری این هنرمند در ایران آنهم در ارکستر سمفونیک تهران پرداخت.

تعدادی از هنرمندان برگزیده موسیقی کشورمان و حتی علی رهبری به عنوان منتقد سرسخت فعالیت های ارکستر سمفونیک تهران در این چند ماهه، حضور ریکاردو موتی در ایران را به فال نیک گرفتند. حالا این آغاز یک ماجرای تقریبا یک هفته ای بود که باید دید چه دستاوردی را می تواند برای موسیقی کشورمان داشته باشد.

همه با هم رفیق شدند

بالاخره انتظارها به پایان رسید و آقای ریکاردو موتی که از یکی دو روز قبل همراه با تعدادی از هنرمندان ایتالیایی ارکستر فستیوال راونا با استقبال مقامات سفارت ایتالیا در ایران و بنیاد رودکی به تهران رسیده بودند، بعداز ظهر چهارشنبه ۱۴ تیر ماه بعد از تمرینی که با ارکستر سمفونیک تهران داشت همراه با علی اکبر صفی پور مدیرعامل بنیاد فرهنگی هنری رودکی و شهرداد روحانی رهبر ارکستر سمفونیک تهران با همان خشونت منحصر به فرد ناشی از خستگی کار با ارکستر به تشریح آنچه قرار است در تهران رهبری کند پرداخت.

گرچه ریکاردو موتی همان گونه که مترجمان و همراهانش از قبل گفته بودند، اعصاب حضور در این نشست رسانه ای را نداشت و به بیان تعارفات رایج چنین نشست هایی پرداخته و در حد بسیار جزئی به معرفی قطعات کنسرت در کشورهای ایتالیا و ایران بسنده کرد، اما علی اکبر صفی پور در ابتدای نشست ضمن تشریح اهداف سفر گروه ایتالیایی به ایران و گروه ایرانی به ایتالیا از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، سفارت ایران در ایتالیا و خیلی ها تشکر کرد.

مدیرعامل بنیاد فرهنگی هنری رودکی گفت: آقای موتی اکنون در جایگاه ویژه ای قرار گرفته و خیلی ها منتظر بودند که بعد از ۱۹ کشور قبلی کشور آنها میزبان چنین پروژه ای باشد و ما خوشحالیم که به عنوان ایرانی که نمره بیست را به نمره ۱۹ ترجیح می دهد بیستمین میزبان پروژه «جاده های دوستی» باشیم.

یک اجرای قابل قبول و پر تماشاگر

در حالیکه میزبان ایرانی به رسم مهمان نوازی همیشگی ایرانی ها تلاش زیادی برای هرچه باشکوه تر برگزار کردن اولین اجرای پروژه «جاده های دوستی» کرده بود، پنجشنبه شب پانزدهم تیر ماه کنسرت اول این برنامه با حضور تعدادی از سفیران کشورهای مختلف، هنرمندان مطرح سینما، تئاتر و موسیقی در تالار مملو از تماشاگر وحدت برگزار و اولین اجرای مشترک ارکستر سمفونیک تهران و ارکستر فستیوال راونا با ارائه قطعاتی از جوزپه وردی آهنگساز مطرح ایتالیایی برای مخاطبان اجرا شد و در پایان این اجرای باشکوه بود که هنرمندان ایرانی و ایتالیایی بعد از حضور در ضیافت شامی که با حضور علی مرادخانی معاون هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاون وزیر میراث فرهنگی و فعالیت های فرهنگی ایتالیا در حیات تالار وحدت برگزار شد، با چمدان های بسته رهسپار فرودگاه امام خمینی (ره) برای حضور در کشور ایتالیا و اجرای همین برنامه در فستیوال راونا شدند؛ رویدادی که این بار علاوه بر حضور تعدادی از مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در بخش های مختلف با حضور تعدادی از خبرنگاران خبرگزاری ها همراه بود.

در آن برنامه ریکاردو موتی هم که کمی از خشونت و عصبانیت های همیشگی اش کاسته بود در پایان برنامه همراه با همسرش کریستیانا موتی (مدیر هماهنگی فستیوال راونا) بعد از دریافت سوغاتی های نفیس ایرانی از مسئولان ایرانی برای میزبانی تشکر و از همکاری با نوازندگان ایرانی ارکستر ابراز خرسندی کرد.

شهرداد روحانی مدیر هنری ارکستر سمفونیک تهران هم که طی این چند شب با اضطراب فراوانی برنامه های پیش روی ارکستر را مدیریت می کرد در این ضیافت که قرار بود با حضور وزیر ارشاد صورت پذیرد، بیان کرد: ما امشب شاهد موقعیتی بودیم که فکر می کنم دیگر قابل تکرار نیست. البته که من امیدوارم در آینده ای نزدیک شاهد تکرار چنین اتفاقاتی باشیم. به هر حال حضور موتی برای همه ما بسیار ارزشمند بود و بسیار افتخار داریم طی این مدت میزبانی این موزیسین بودیم.

ورود گروه ایرانی به ایتالیا و گردشی دو ساعته در رم

گروه ایرانی متشکل از نوازندگان و اعضای گروه کر ارکستر سمفونیک تهران جمعه ۱۶ تیر پس از پروازی پنج ساعته و نیمه وارد شهر رم پایتخت کشور ایتالیا شد و پس از استقبال رسمی مدیران برگزاری فستیوال راونا ساعات کوتاهی را در شهر رم به بازدید از این شهر تاریخی پرداختند.

بازدید از تماشاخانه کولوسئوم یکی از برترین جاذبه‌های گردشگری جهان در ایتالیا و بزرگ‌ترین تماشاخانه در امپراتوری روم باستان و برخی از خیابان های اطراف این منطقه باستانی از جمله برنامه هایی بود که برای حضور کوتاه گروه ایرانی در یکی از گرم ترین روزهای سرزمین گلادیاتورها تدارک دیده شده بود. البته حضور پرتعداد گروه ایرانی و دشواری هماهنگی هایی که در سفرهای خارجی برای این تعداد از مسافران به وجود می آید ماجرای بازدید را به سمتی هدایت کرده بود که فرصت چندانی برای دیدن مراکز تاریخی باقی نمی گذاشت.

از نکات جالب توجه این بازدید تقریبا دو ساعته در گرمای طاقت فرسای شهر رم حضور مختلف گروه های موسیقی خیابانی در مبادی مختلف شهر بود که تبدیل به یکی از جاذبه های گردشگری مناطق اطراف کولوسئوم و باعث این شده بود که اغلب توریست ها دقایقی کوتاه به تماشای این برنامه ها بپردازند.

ضیافت آقای سفیر و ذکر چند نکته مهم بین المللی

پس از این بازدید دو ساعته گروه ایرانی طبق هماهنگی های قبلی به محل اقامت سفیر کشورمان در ایتالیا رفتند و در ضیافت ناهار جهانبخش مظفری شرکت کردند.

جهانبخش مظفری در این دیدار به همراه اکبر قولی رایزن فرهنگی ایران در ایتالیا ضمن قدردانی از حضور اعضای ارکستر سمفونیک تهران در ایتالیا به بیان اهداف این سفر فرهنگی پرداخت.

وی در نشستی که  پس از این ضیافت با خبرنگاران داشت، بیان کرد: این آغاز یک حرکت بزرگ است. من فکر می کنم وقتی ارکستر سمفونیک ایتالیا وارد ایران شد و سطح هنر و هنرمندان ما را در آنجا دید در آینده قطعا شاهد گسترده شدن روابط خواهیم بود. امیدوارم موسیقی و فرهنگ ما در اروپا بیش از پیش مطرح شود و این بهترین وسیله برای معرفی چهره و غنای فرهنگی ایران در راستای دیپلماسی فرهنگی است. چهره فرهنگی ایران سال ها مورد ظلم واقع شده است و همکاری ارکستر سمفونیک تهران و ارکستر فستیوال راونا از بهترین رخدادهای فرهنگی و هنری است که در سال‌های گذشته میان ایران و دیگر کشورها رخ داده است. شاید بتوان گفت این همکاری مهمترین همکاری فرهنگی و هنری ایران در ۲۰ سال گذشته با کشورهای خارجی بوده است.

اکبر قولی رایزن فرهنگی ایران در ایتالیا هم در این نشست توضیح داد: من به عنوان مسئول مدیریت روابط فرهنگی در ایتالیا حلقه وصلی بین نهادهای فرهنگی هنری در ایتالیا هستم. طی سال گذشته مدیر فستیوال راونا به دفتر رایزنی فرهنگی ایران مراجعه کرد و پیشنهاد این برنامه را داد. مخاطب ابتالیایی موسیقی را دوست دارد و برایش جذاب است. زبان گفتگو با اروپا موسیقی است به ویژه کشوری مانند ایتالیا. به این ترتیب من این موضوع را به آقای صفی پور منتقل کردم خوشبختانه او سفری به ایتالیا داشت و ما جلسه ای را با حضور مدیرعامل بنیاد رودکی و مدیر فستیوال راونا برگزار کردیم. به هر حال هنر برای ما یکی از ابزارهای دیپلماسی فرهنگی است. در شرایطی که ایران دائم تحت فشارهای زیادی است و آنها سعی می کنند کشور ما را ناامن نشان دهند و به انزوا بکشانند، هرچقدر من به عنوان بلندگوی نظام در اینجا تبلیغ کنم فایده و تاثیری ندارد اما حضور هنرمندان کشور ما می تواند بازی را عوض کند و شرایط را به نفع ما تغییر دهد. وقتی ارکستر سمفونیک راونا با ۱۱۰ نوازنده به ایران می آیند، برگشتن این ارکستر به ایتالیا درست مانند این است که ما ۱۱۰ سفیر فرهنگی به ایتالیا فرستاده ایم تا واقعیت های  کشور ما را برای دیگران بازگو کنند.

یک سفر فرهنگی و نظارت حفاظتی حراست وزارت ارشاد

گروه ایرانی بعد از ضیافت آقای سفیر بلافاصله رم را به مقصد راونا ترک کرد و حوالی شب بود که بعد از طی مسیری 6 ساعته اما زیبا به شهر ساحلی راونا رسید؛ شهری که قرار بود تا چند ساعت بعد میزبان یکی از باشکوه ترین اجراهای ارکستر سمفونیک تهران با یک گروه از هنرمندان ایتالیا به رهبری ریکاردو موتی باشد.

با توجه به تراکم تعداد هنرمندان ایران، دست اندرکاران فستیوال راونا فضای میزبانی را طوری طراحی کرده بودند که هنرمندان ایران در دو هتل مجزا مستقر باشند. در این میان مسئولان حراست وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاونت هنری نیز برای جلوگیری از بروز هرگونه مشکل احتمالی در حوزه های امنیتی تدابیر ویژه ای را اندیشیده بودند.

مدیر حراست معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره نحوه حضور تیم حراست در فستیوال راونا با انتشار گزارشی بیان کرد: «پروژه اجرای ارکستر فستیوال راونا از کشور ایتالیا در جمهوری اسلامی ایران و اجرای ارکستر و گروه کر ارکستر سمفونیک تهران در راونا که با هدف تبادل فرهنگی و تسهیل روابط سیاسی، اقتصادی از طریق دیپلماسی فرهنگ کلید خورد، از ابتدا تحت نظارت حفاظتی مرکز حراست وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و حراست معاونت امور هنری با هماهنگی مقامات بالاتر از بدو ورود گروه ایتالیا در فرودگاه امام خمینی (ره) آغاز، سپس با اجرای گروه در تالار وحدت و پس از آن عزیمت با گروه ایرانی به کشور ایتالیا و کنترل حواشی و مسائل حفاظتی مجموعه و عوامل اجرا در ایتالیا به پایان رسید. این در حالی است که ریاست مرکز حراست با کنترل و هدایت پروژه از ابتدا ورود گروه ایتالیایی با هدایت پروژه و استفاده از عناصر با تجربه در حراست معاونت امور هنری تلاش کردند تا در کاهش بسیاری از حواشی حضور عناصر خارجی و گوشزد مسائل امنیتی گروه با تشکیل جلسات توجیهی نسبت به هدایت پروژه تا پایان این فعالیت اقدام کرده و مسائل اجرایی و خارج از چارچوب را کنترل و هدایت کردند. به هر ترتیب حراست معاونت امور هنری و گروه حفاظت فیزیکی مرکز با بهره گیری از عناصر اجرا و استقرار در هتل ها چه در خارج از کشور و چه در داخل کشور تمامی اتفاقات پیرامون حضور این دو گروه در کشورهای ایران و ایتالیا را کنترل و رصد می کردند.»

تاریخ، اجرای باشکوه ارکستر سمفونیک را فراموش نمی‌کند

بعد از استقرار گروه در محل اقامت و برگزاری چند تمرین برای آماده سازی نوازندگان زیر نظر موتی، شنبه هفدهم تیرماه دومین اجرای مشترک ارکستر سمفونیک تهران و ارکستر فستیوال راونا در قالب پروژه «جاده های دوستی» با حضور بیش از ۴ هزار تماشاگر در سالن چند منظوره «مائورو دی آندره» شهر راونا به رهبری ریکاردو موتی رقم خورد.

سالن «مائورو دی آندره» که دو هفته قبل از برگزاری فستیوال راونا یکی از سالن های ورزشی این شهر بود در آستانه برگزاری فستیوال با طراحی صحنه امیر شریف پور هنرمند ایرانی مقیم ایتالیا تبدیل به یکی از باشکوه ترین تالارهای اجرای موسیقی شده بود. وی که طی مدت حضور هنرمندان ایرانی در ایتالیا به عنوان یکی از راهنمایان اصلی نیز گروه را همراهی می کرد فضای این سالن چند منظوره را به شکلی  طراحی کرده بود که مخاطبان ایتالیایی شاهد فراهم بودن یک تالار مجلل موسیقی برای اجرای یک اثر سمفونیک باشند. تالاری که به یمن تلاش شریف پور و یارانش بازهم توانایی هنرمندان کشورمان را به رخ اروپایی ها کشاند.

حمید معصومی نژاد خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما در ایتالیا هم که با گویش مثال زدنی اش در معرفی خود برای مخاطبان ایرانی نامی آشناست برای پوشش تصویری اجرای ارکستر فاصله پنج ساعته رم تا راونا را طی کرده بود تا بتواند همراه با سایر رسانه های ایرانی سهمی در پوشش رسانه ای حضور ارکستر در ایتالیا داشته باشد. فضایی که چند دقیقه قبل از برگزاری کنسرت پشت صحنه را تحت تاثیر قرار داد و کار را به جایی کشاند که اغلب نوازندگان ارکستر و البته رسانه ای ها دقایقی را به گپ و گفت با این خبرنگار قدیمی سازمان صدا و سیما اختصاص دادند.

بالاخره کنسرت در حضور علی مرادخانی معاون هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و تعدادی از مسئولان ایتالیایی آغاز شد و با ورود ریکاردو موتی به صحنه اجرا اعضای گروه سرود ملی دو کشور را اجرا کردند که به زعم نگارنده این اجرا یکی از باشکوه ترین و قدرتمندانه ترین اجراهای ارکسترال از سرود ملی جمهوری اسلامی ایران بود. در یک سالن باشکوه بیش از ۴ هزار نفر جمعیت با خریداری بلیت های ۱۸ تا ۸۰ یورو به احترام سرود ملی ایران ایستاده نظاره گر هنرنمایی نزدیک به ۲۰۰ هنرمند روی صحنه هستند، لحظه ای فراموش نشدنی است که بسیاری از ایرانی ها آن را در میادین ورزشی و بعضا رویدادهای سینمایی مشاهده کرده اند.

وقتی اجرای اصلی آغاز شد و مجموعه ایرانی ایتالیایی با تمرکز و قدرت بی نظیر ریکاردو موتی در رهبری ارکستر که شهرداد روحانی انصافا برای به نتیجه رساندن کارهای فنی تلاش زیادی را انجام داده بود، شروع به اجرای قطعاتی از جوزپه وردی کرد؛ اجرایی کم نقص با صدادهی فوق العاده مناسب که به طور حتم در آینده می تواند به عنوان یکی از سرفصل های ممتاز در فعالیت های ارکستر سمفونیک تهران مورد توجه قرار گیرد.

اجرا هم که به اتمام رسید جلوه ای دیگر از شکوه و طراوت موسیقایی نشات گرفته از حضور با کیفیت نوازندگان ایران و ایتالیایی روی صحنه پدید آمد و آن تشویق تقریبا ۱۰ دقیقه ای تماشاگران بود که بی امان ریکاردو موتی، شهرداد روحانی، خواننده ها و مجموعه ارکستر را تشویق می کردند، اقدامی جالب توجه که در کشورمان کمتر اتفاق افتاده بود و واقعا لذت تماشای کنسرت را حداقل برای مخاطبان ایرانی حاضر در سالن دو چندان کرد.

پس از اجرای پایانی پروژه «جاده های دوستی»، این بار میزبان ایتالیایی ضیافت شامی را برای گروه ایرانی ترتیب داد، ضیافتی که قطعا به پای میزبانی ایرانی ها نرسید اما  فضای جالب توجهی را به وجود آورد که ایتالیایی ها فرصتی دیگر برای گفتگو و تبادل نظر داشته باشند.

پایان راه و سفر به ونیز رویایی

با پایان اجراهای رسمی ارکستر سمفونیک تهران در ایتالیا که ای کاش فرصتی هم برای حضور در کارگاه های آموزشی ریکاردو موتی ایجاد می شد، گروه ایرانی تصمیم می گیرد برای استفاده از جاذبه های کم نظیر توریستی کشور ایتالیا، تعدادی از اعضای گروه ایرانی را به ونیز ببرد. این اقدام با همراهی مسئولان برگزاری فستیوال راونا میسر می شود و تعدادی از هنرمندان ایرانی با همراهی مسئولان راهی این شهر رویایی می شوند.

یکی از جاذبه های حضور در ونیز می توانست پوشش بی ینال ونیز باشد اما به دلیل فشردگی زمان حضور گروه در این شهر توریستی، این فرصت پیش نیامد و  اهالی رسانه یک فرصت استثنایی را برای پوشش این رویداد از دست دادند. به هر ترتیب گروه بعد از اقامتی کوتاه در ونیز و بازگشت به راونا، صبح روز دوشنبه ۱۹ تیرماه راهی رم و بعداز ظهر همان روز از فرودگاه این شهر راهی کشورمان شد.

نباید فراموش کنیم اهمیت حضور یک ارکستر ایرانی در رویدادی بین المللی که این بار جنبه توریستی نداشت، نحوه میزبانی گروه ایرانی و ایتالیایی، بررسی میزان مشارکت مخاطبان در رویدادهای بین المللی، بررسی مدیریت فستیوال های موسیقایی در اروپا، استفاده از سالن های چند منظوره، حضور موثر رسانه های داخلی در رویدادهای خارجی برای جلوگیری از تحریف و انتشار اخبار کذب، تحلیل و واکاوی در نحوه فعالیت های ریکاردو موتی به عنوان یک رهبر ارکستر قدرتمند، سنجش توانایی گروه کر ارکستر سمفونیک تهران، تلاش برای حضور ارکستر ملی و اساسا معرفی موسیقی اصیل ایرانی به دنیا، نحوه مدیریت اجرایی نهادهای دولتی در سفرهای خارجی از جمله اولویت هایی است که می تواند در چند روز گذشته از سفر ارکستر سمفونیک تهران به ایتالیا مورد توجه مسئولان امر قرار گیرد. همچنین با توجه به اینکه این بار امکان همراهی گروه رسانه ای با مجموعه ارکستر فراهم شد جا دارد چنین رویکردی در آینده نیز ادامه پیدا کند و رسانه های مختلف بتوانند در برنامه های آینده حضور داشته باشند و خبرنگاران روایت خود را از چنین رویدادهایی مخابره کنند.