سيد مدت دو سال با عالمان و روشنفكران آن ديار به گفتگو نشست و مشكلات مسلمانان آن منطقه را از نزديك مورد مطالعه قرار داد .از اين زمان بود كه فعاليتهاى سياسى و اصلاحى سيد جمال الدين آغاز شد. او در اين برهه زماني در يافت كه استعمارعامل همه بدختي هاي مسلمانان آن ديار است . وي پس از آن به قصد مكه و زيارت خانه خدا از هندوستان خارج شد. سپس تا اواخر 1275 ه ق از مكه مسير مدينه ، اردن ، دمشق ، حمص ، حلب ، موصل ، بغداد و نجف را طى كرد و اوضاع تمامى شهرهاى مهم اسلامى را مورد بررسى قرار داد و در نهايت خود را به اسد آباد همدان رساند. اما با اوضاع نابسامانى كه در تهران با آنها روبرو شد ، نتوانست در ايران توقف كند و به همين دليل تصميم گرفت كه در هرات و كابل سكني گزيند و در آن محل به تبليغ دين اسلام بپردازد .
تاليف و نشر كتاب تتمه البيان فى تاريخ الافغان ، انتشار روزنامه شمس النهار، تشكيل كابينه وزراء، راه اندازي نيروي نظامي و ايجاد آموزش هاي نظامي و همچنين راه اندازي برخي فعاليت هاي عام المنفعه از جمله كارهاي آن عالم رباني در افغانستان
بود .او در سال 1285 ه ق به مصر رفت و در جامع الازهر با علماى بزرگ آن كشور ملاقات كرد ولي زمان حضور او در مصر ديري نپاييد و حكم اخراج وى از سوى خديو مصر صادر شد و سيد روانه تركيه شد. در تركيه نيز ابتدا او را مورد تفقد قرار دادند اما پس از چندي وبه دليل رشك ورزي برخي از شيوخ آن كشور ، سلطان عثمانى دستور اخراج او را از اين كشور صادر نمود . وى دو باره در سال 1287 ه ق وارد مصر شد و ضمن ديداربا رئيس دولت مصر نظر آنان را بسوي انديشه هاي نوگاراينه خود جذب نمود و پس از آن مدتي در مصر اقامت گزيد. وي پس اين دوره به مكه و هند رفت و ضمن ديدار با علماي اسلامي اين كشور ها به نقد و افشاگري خيانات استعمار غرب در كشور هاي اسلامي پرداخت .او در هند و در همين زمان كتاب "در رد طبيعيون و افكار متجددانه" را به رشته تحرير در آورد .سيد در سال 1300 هند به قصد كشور آمريكا از هند خارج شد اما بعدا از اين سفر منصرف شد و لندن را براي حضور و تبليغ انديشه هاي اسلامي خود برگزيد . او توانست در شهرهاي انگلستان و فرانسه نشريات " عروه الوثقى" و "ضياء الخائفين " را منتشر سازد و با برخي از رجال سياسي و علمي اين كشورها ديدار داشته باشد .
وى پس از آن رهسپار قطيف در جزيره العرب شد . در همين روزها بود كه اعتماد السلطنه و حاج سياح محلاتى از طرف ناصر الدين شاه او را به تهران دعوت كردند . سيد مدتي در تهران در منزل حاج امين الضرب سكني گزيد اما پس از چندي دولتمردان ايراني تاب تحمل ديدار او را نداشتند و سيد از آنجا به مسكو نقل مكان كرد . وي در آنجا هم با رجال سياسى ، نظامى و مذهبى روسيه ديدار كرد و در زمينه هاي عقب ماندگي مسلمانان آن ديار به تحقيق و جستجو پرداخت . وي پس از آن به در خواست ناصر الدين شاه براي با ر دوم وارد تهران شد . اما به دلايلي نتوانست در آنجا هم سكني گزيند و در نيمه اول شعبان همان سال وارد بصره شد. از آنجا بود كه نامه بسيار مهم خود را به آيت الله ميرزاي شيرازى نوشت . آنگاه از عراق به سوى لندن حركت كرد و در آنجا با شدت بيشترى ، خطر استبداد داخلى و استعمار خارجى را بر ملل مشرق زمين توضيح داد. دراين هنگام بود كه دست به انتشار نامه هاي خود به سران كشور اسلامي زد و آنان را به ايستادگي در برابر استعمار انگلستان و اتحاد و يكپارچگي فراخواند . او در همين زمان دست به تشكيل جبهه متحد اسلامى در مقابل استعمار غرب بريتانيا زد . سرانجام آن عالم رباني پس از عمري مجاهدت و تلاش در جهت اصلاح امت اسلامي و احياي انديشه اتحاد دنياي اسلام در پنجم شوال سال 1314 ه ق ، به دست سلطان عبدالحميد عثماني مسموم شد و به شهادت رسيد . پيكر پاك سيد ، در قبرستان شيخ لر مزارى در شهر بندرى استانبول به خاك سپرده شد.
تتمه البيان فى تاريخ الافغان ، القضا و القدر، اسلام و علم ، نيجريه يا ناتوراليسم ، الوحده الاسلاميه و الواردات فى سر التجليات از جمله آثار مهم قلمي اوست . او شعر نيز مي سرود و به نام افغاني تخلص مي كرد .
نظر شما