درسگفتار «دیالکتیک در اندیشه دورکهایم» برگزار می‌شود

به گزارش خبرنگار مهر، موسسه پرسش با همکاری انجمن جامعه‌شناسی ایران درسگفتار «دیالکتیک در اندیشه دورکهایم» را با ارائه محمدامین قانعی‌راد برگزار می‌کند. شروع این دوره آموزشی از یکشنبه ۲۲ مرداد ماه ساعت ۱۷ و ۳۰ دقیقه خواهد بود.

داوید امیل دورکیم (زاده ۱۵ آوریل ۱۸۵۸ - درگذشته ۱۵ نوامبر ۱۹۱۷)، جامعه‌شناس بزرگ قرن نوزدهم و ابتدای قرن بیستم است. به عقیده بسیاری، دورکیم بنیان‌گذار جامعه‌شناسی به‌شمار می‌رود. هرچند آگوست کنت به عنوان واضع واژه جامعه‌شناسی (Sociology) شناخته می‌شود، ولی اولین کسی که توانست کرسی استادی جامعه‌شناسی را تأسیس کند، دورکیم بود. وی همچنین مؤسس سال‌نامه جامعه‌شناسی (L'Année Sociologique) در فرانسه است.

قانعی راد در توضیح طرح این درسگفتار «دیالکتیک در اندیشۀ دورکیم» می نویسد: دورکیم را می توان به دلیل توجهات و تاملات گسترده اش در زمینۀ هستی شناسی جامعه، معرفت شناسی دانش و روش شناسی جامعه شناسی اصلی ترین جامعه شناس بنیانگذار و کلاسیک دانست. اکنون به نظر می رسد پس از فضای دوقطبی جنگ سرد، دو جامعه شناس کلاسیک یعنی مارکس و دورکیم در زمینه های گوناگون به بازخوانی های تازه ای نیاز دارند؛ بر خلاف تصورات و طبقه بندی های رایج در کتاب های درسی جامعه شناسی دورکیم را نمی توان به سادگی یک جامعه شناس اثبات گرا تلقی کرد و واکاوی اندیشه های او لایه های پدیدارشناختی و دیالکتیکی اندیشه هایش را آشکار می کند. بر خلاف پارادایم بندی های رایج او صرفاً به الگوی واقعیت اجتماعی تعلق ندارد و  همچنین به تعریف اجتماعی نیز توجه دارد و البته او تعریف اجتماعی را به گونه ای دیالکتیکی به واقعیت  اجتماعی پیوند می دهد. علاوه بر این موارد، پیشفرض های خوانش متمایز دورکیم در این درسگفتار به شرح زیر می باشند:

-  پذیرش مبارزه و رقابت اجتماعی( رویکرد تضاد در برابر الگوی همبستگی و عدم تضاد)
-  پذیرش ارزش های آزادی و عدالت در مطالعات خود(رویکرد انتقادی در برابر بی طرفی ارزشی پوزیتیویستی)
-  پذیرش تمایل به تغییر و اصلاح گرا بودن (در برابر محافظه کاری و طرفداری از وضع موجود)
-  پذیرش تاریخی بودن پدیده های جتماعی( در برابر ذات گرایی فیزیکی و متافیزیکی)
-  تعیین قواعد بازار نه بر اساس دست نامرئی بلکه بر اساس کنش های جامعه مدنی
-  باور به شکل دهی اجتماعی بازار یا  اجتماعی کردن بازار
-  پذیرش مداخله های دولت بر خلاف تفکرات لیبرالیستی
-  گرایش به یک نوع سوسیالیسم جامعه شناختی

دورکیم با وجود تلاش برای گسترش «امر اجتماعی» جامعه معاصر را با نگرش تکثرگرایانه و بر مبنای تنوع و تفاوت توضیح می دهد.اومی گوید «نه لازم و نه ممکن است که زندگی اجتماعی از تعارض ومبارزه خالی باشد». این جامعه متکثر درگیر یک مبارزه برای برابر کردن شرایط خارجی مبارزه از طریق توسعۀ مناسبات قرار دادی و توافق اجتماعی است. برابری در شرایط خارجی قرار دادها مستلزم قرار داد آزادانه یا «هم ارز بودن ارزش های مبادله شده» است. در اینجا است که دورکیم پای عدالت را به میان می کشد و می نویسد «همبستگی جز به شرط از بین بردن هر چه بیشتر نابرابری های خارجی ممکن نیست».بدین ترتیب دورکیم برای رهایی از پیامدهای بحران دموکراسی در قرن نوزدهم اروپا و به طور خاص فرانسه  مقولات همبستگی،آزادی و عدالت را مطرح می کند و به شیوۀ خاص خود به معضلۀ مورد نظر الکسی دو توکویل در خصوص شرایط دموکراتیک شدن جامعه مدرن می پردازد.

در دیالکتیک دورکیمی امر اجتماعی به طور همزمان هم یک واقعیت و هم یک آرمان است و به این دلیل می توان آن را «واقعیت-آرمان» نامید. در این درسگفتار فرایندهای ارتباط دیالکتیکی بین امر اجتماعی و امر فردی،امر سیاسی و امر اجتماعی، وظیفه و مطلوبیت اخلاقی،گروه های دومین و دولت، گروه های دومین و افراد، و مفهوم پردازی دیالکتیکی او از اخلاق،آزادی ،عدالت، فرد، گروه و....مورد بررسی قرار می گیرد. مفهوم وجدان جمعی دورکیم در عین حال درک جدید حقوقی را تحت تاثیر خود قرار داد و مفاهیم غیر دیالکتیکی از رابطۀ اخلاق و لایه های سازمان یافتۀ عرف اجتماعی  را با چالش مواجه ساخت و مفاهیم جدیدی از جمله مسئولیت جمعی و حقوق اجتماعی را مطرح ساخت. همبستگی اجتماعی یک راهبرد برای سامانیابی گرایش های گریز از مرکز در جامعه است و در عین حال اهمیت مبارزات گفتمانی برای بازتولید و تولید امر اجتماعی را به رسمیت می شناسد. در دریافت دورکیمی، روابط لایه های مختلف اجتماعی با مفهوم همبستگی و تفاوت در ارتباط قرار دارند و در عین حال به شیوه های گوناگون با همدیگر  رابطۀ دیالکتیکی برقرار می کنند. 

بدین ترتیب در این درسگفتار مفهوم دیالکتیک در اندیشه های دورکیم مورد بازخوانی و تفسیر قرار می گیرد. در این بازخوانی آثار مهم دورکیم همچون تقسیم کار اجتماعی، قواعد روش جامعه شناسی،خودکشی، صورابتدایی زندگی دینی،جامعه شناسی و فلسفه،تربیت وجامعه شناسی مورد توجه قرار خواهند گرفت.

این درسگفتار در چهار جلسه و با محوریت مضامین زیر ارائه می شود:
-  جلسۀاول: پایه های اندیشۀ دیالکتیک در فلسفه و علوم اجتماعی
-  جلسۀ دوم: نگرش دیالکتیکی دورکیم  به  مسئلۀ دانش
-  جلسۀ سوم: هستی شناسی دیالکتیکی جامعه و وجدان جمعی از نظر دورکیم
-  جلسۀ چهارم: کاربرد روش شناختی دیالکتیکی در فهم امر اجتماعی