به گزارش خبرنگار مهر، ژان ژاک روسو نیز جزو اصحاب قرار داد اجتماعی قرار می گیرد اما نوع نگاه او در مورد جامعه و شکل گیری آن با دو متفکر دیگر (هابز و لاک) در این زمینه متفاوت است. مهمترین ویژگی روسو این است که بر خلاف هابز و لاک نگاه نقادانه ای نسبت به دنیای جدید دارد.
وضع طبیعی که روسو ترسیم می کند چندان منفی نیست. انسانها در وضع طبیعی از روی غریزه و نه حسابگری نیازهای خود را بر طرف می کنند. انسانها ملهم از امیال وکشش درونی خود نیازهای طبیعی و ضروری خود مثل غذا، سرپناه، پوشاک و جنس مخالف را تامین می کنند و یک حس درونی به آنها هشدار می دهد که همنوع خود را نرنجانند و هلاک نکنند. افراد اهداف و نیازهای خود را با حداقل ضرر برای دیگری جستجو می کنند در چنین شرایطی که همه آدمها در وضعیتی برابر قرار دارند دیگر نه از دزدی، راهزنی و نه قتلی و نه حتی انگیزه ای برای انجام اعمال ناپسند پدید نمی آید.
روسو با یک نوع حالت نوستالوژیک به گذشته انسانها نگاه می کند چرا که انسان اولیه به جهت ساده انگاری خود در آرامش و صلح زندگی می کرد و با دل و وجدان پاک زندگی ساده بی آلایشی را برای خود مهیا می کرد. او به فکر فردا نبود و با آرزوهای کوچک وتمایلات محدودش تلاش می کرد که روز سخت وپرکارخویش را به پایان برساند. روسو ریشه نا برابریهای افراطی را در جامعه مدنی جدید دید. نا برابری های طبیعی در جوامع اولیه برای انسانها آنقدر مهلک نبود که تعادل روانی انسان و جامعه بر هم زند.
اما تمام مشکلات و نا برابریها که برای روسو خیلی مهم است از زمانی شروع می شود که انسانها به نوعی بر اساس ضرورت تامین امنیت پای در جامعه مدنی می گذارند و از آن وضعیت طبیعی آرمانی دور می شوند.
در جامعه جدید است که انسانها با تکیه بر عقل محاسبه گر، صرفا در جهت کسب منافع بیشتر بر می آیند و بسیاری از معضلات اجتماعی در همین جا نضج می گیرند. نکته بسیار مهم دربحث روسو این است که او جامعه جدید را عامل زوال فضایل واخلاق مدنی می داند.
به نظر او مالکیت خصوصی جدید، آنچنان جامعه سنتی را متغیر کرد که حتی اخلاق و فضایل زندگی را نیز زیر و رو ساخت. خردمندی، شجاعت، میانه روی و عدالت جای خود را به پول داد چرا که درزندگی صنعتی و بازار تجارت تامین هر نیاری صرفا با پول ممکن است. افراد به خاطر راحت طلبی خود اقدام به هر ظلم و توطئه ای می کنند. اما در شرایطی امکان بازگشت به آن دوره طلایی وجود ندارد چاره کار در چیست.
روسو معتقد است که باید مردم را آموزش داد به همین دلیل است که روسو کتابی درجهت آموزش کودکان به نام امیل می نویسد. او در مقابل فرد گرایی شدید هابز و لاک که آن را عاملی برای زوال فضایل اخلاقی می دانست و مفهوم اراده عمومی مطرح کرد. اراده عمومی بر مبنای عقلانیت جمعی ایجاد می شود تا بتواند وحشیگری انسان متجدد را مهار کرده و فضایل در حال انحطاط را به جامعه برگرداند. ایجاد جامعه بر اساس اراده عمومی منتهی به خیر عمومی است.
خلاصه اینکه روسو درنقد جامعه مدرن، وضعیت انحطاط یافته ای را به تصویر می کشد که در آن انسان به طمع ثروت اندوزی و رفاه شخصی از خود بیگانه شده و حس همدردی و جامعه گرایی واخلاق مدنی را به فراموشی سپرد. لذا برای بازسازی جامعه و احیاء فضایل سنتی در دوره جدید، مسئله اراده عمومی و مفهوم در خیر عمومی را مطرح می کند که درآن هر یک از آحاد جامعه باید ضمن برخورداری از آزادی به مصالح جمعی نیز توجه کند.
نظر شما