خبرگزاری مهر-گروه هنر: مواجهه شهرداری تهران با هنر تئاتر همیشه محل بحث و گفتگو بوده و اینکه شهرداری از تئاتر به عنوان یکی از تأثیرگذارترین شاخه های هنری حمایت درستی داشته است یا نه مورد نقد و نظر بوده است.
شهرام کرمی به عنوان یکی از چهره های فعال مدیریت تئاتر که در زمینه نمایشنامه نویسی و کارگردانی نیز فعالیت می کند، در حال حاضر علاوه بر مدیریت مرکز هنرهای نمایشی سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران به عنوان دبیر جشنواره «تئاتر شهر» که به ششمین دوره برگزاری خود نزدیک می شود، حضور دارد.
با شهرام کرمی درباره اینکه جشنواره های تئاتری که از سوی شهرداری تهران برگزار می شوند تا چه حد در ارتقای بحث فرهنگ و زیست شهری تأثیرگذار هستند و نگاه شهرداری به مقوله تئاتر و حمایت از این هنر چگونه باید باشد، به گفتگو نشستیم.
در ذیل بخش اول این گفتگو آمده است:
* شهرداری تهران غیر از برگزاری جشنواره «تئاتر شهر» که به دوره ششم رسیده است در امر تئاتر فعالیت های دیگری نیز داشته و جشنواره هایی چون جشنواره «کانون های نمایشی» را برگزار می کرد که به کانون های تئاتر محلات می پرداخت و هدفش فرصت دادن به جوان ها بود. بعدها جشنواره تئاتر «بانوان» را نیز برگزار کرد که در گام های بعدی جشنواره «کانون های نمایشی» و جشنواره تئاتر «بانوان» ادغام شده و جشنواره «تئاتر شهر» شکل گرفت. آیا جای جشنواره «کانون های نمایشی» با توجه به تأثیرگذاری آن در شهرداری تهران خالی نیست؟
-خوشحالم که شما حافظه خوبی در تحلیل جشنواره های تئاتر شهرداری دارید و بحث را خوب آغاز کردید. من از ابتدا درگیر برگزاری جشنواره «کانون های نمایشی»، «بانوان» و «تئاتر شهر» بودم و کاملا به آنها اشراف دارم و در واقع یکی از آغازکنندگان جشنواره «کانون های نمایشی» خود من بودم که کنار زنده یاد حسین نصرآبادی و بعد حسین عاطفی جشنواره را شروع کردیم. در دوره دوم و سوم این جشنواره من به عنوان مدیر اجرایی حضور داشتم و اولین تجربیات اجرایی خود را در کنار حسین عاطفی گذراندم.
در کنار جشنواره «کانون های نمایشی»، شهرداری تهران در دوران اوج کارهای هنری اش جشنواره های متعددی از جمله جشنواره «تئاتر بانوان»، جشنواره آیینی و سنتی هنرهای ایرانی و رپرتوآر تئاتر کودک و نوجوان را برگزار می کرد.
زمانی که من در سال ۸۷ رسما مسئولیت تئاتر سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران را بر عهده گرفتم حدود ۴ تا ۵ جشنواره تئاتری را برگزار می کردیم که آخرین دوره جشنواره «تئاتر بانوان» نیز در همان دوران در شهرداری برگزار شد. در سال های ۸۸ و ۸۹ شهرداری تهران هیچ جشنواره تئاتری برگزار نکرد زیرا این سوال مطرح بود که این جشنواره های تئاتری چه کمکی به جریان تئاتر می کنند که همین مساله باعث شد بعد از برگزاری چهارمین دوره جشنواره «کانون های نمایشی»، این جشنواره دیگر برگزار نشود.
جشنواره «کانون های نمایشی» رویدادی با رویکرد توجه به نیروهای جوان و فعال کردن کانون های نمایش مراکز شهرداری تهران بود و به نظر من خیلی ایده و سازماندهی خوبی داشت و به رشد تئاتر در فرهنگسراها کمک کرد. این جشنواره با هزینه بسیار کم برگزار می شد و از فعالیت های کانون های نمایشی حمایت می کرد. بعد از تعطیلی مقطعی جشنواره ما دوباره سعی کردیم پی ریزی ای داشته باشیم که اهداف جشنواره «کانون های نمایشی» را دنبال کنیم تا اینکه سال ۹۰ اولین دوره جشنواره «تئاتر شهر» را برگزار کردیم که ادغام چندین جشنواره پیشین بود و مدرسه تئاتر نیز در آن گنجانده شد. به مرور در دوره های بعد سعی کردیم رویکرد جشنواره «تئاتر شهر» را متنوع کنیم که امسال به ششمین دوره خود رسیده است.
در حال حاضر جشنواره «تئاتر شهر» هویت خاصی گرفته و شاید نمونه مشابه آن جشنواره «ماه» حوزه هنری است. هدف ما توجه به گروه های جوان است و از دور اول مدرسه تئاتر را در جشنواره فعال کردیم که الگوی ما از جشنواره «کانون های نمایشی» بود. سعی کردیم این رویه را ادامه دهیم و در کنار توجه به تئاترهایی که در مراکز مختلف و فرهنگسراها تولید می شود، روند آموزشی را هم ادامه دهیم. جشنواره ژانرهای اصلی تئاتر را شامل می شود و سعی کردیم به حوزه هنر شهری توجه کنیم و به همین دلیل بخش «تئاتر دیگر» شامل تئاترهای خیابانی، پرفورمنس و تئاتر محیطی و برآیندی از هنر شهری است. مدرسه تئاتر را در چهار نقطه شمال، جنوب، غرب و شرق تهران دایر کردیم که شاید تفاوتش با اولین دوره جشنواره «کانون های نمایشی» این است که در آنجا این فعالیت در کل مناطق تهران انجام می شد ولی الان محدودتر است. مشکلی که ما در این سال ها داشتیم اعتبار و بودجه حوزه فرهنگ و هنر است که به ویژه در سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران محدود است و این امکان برای ما وجود نداشت در تمام مناطق مدرسه های تئاتر را فعال کنیم.
الان که جشنواره «تئاتر شهر» به ششمین دوره رسیده محاسن خوبی دارد. ۱۰ سال پیش شاید خیلی ها به برگزاری جشنواره معترض بودند ولی الان با توجه به تعداد جوانان تئاتری و محدود بودن سالن های تئاتری، این جشنواره ها به رشد تئاتر کمک می کنند زیرا خیلی از گروه ها حتی با گسترش سالن های تئاتری نمی توانند کار خود را به اجرا برسانند. جشنواره «تئاتر شهر» فرصتی برای تجربه کردن جوانان تئاتری است که این امر از ویژگی های جشنواره است.
ما بیشترین فرصت را در جشنواره «تئاتر شهر» برای گروه های ناشناخته فراهم می کنیم و در راستای اهداف شهرداری، توجه به زیست شهری و زندگی و زیست شهری و شهروندی را در کانون توجه تولید آثار جشنواره قرار داده ایمما بیشترین فرصت را در جشنواره «تئاتر شهر» برای گروه های ناشناخته فراهم می کنیم و در راستای اهداف شهرداری، توجه به زیست شهری و زندگی و زیست شهری و شهروندی را در کانون توجه تولید آثار جشنواره قرار داده ایم و دوره ششم جشنواره از این منظر خیلی متنوع خواهد بود.
ما در کنار ویژگی های جشنواره «تئاتر شهر»، معایبی هم داریم که یکی از آنها این است که ما باید مدارس تئاتر را در مناطق مختلف شهر تهران فعال می کردیم. ما می توانستیم جشنواره را گسترده کنیم و از سال گذشته از کارگردان های مطرح می خواستیم که در مناطق مختلف با جوانان تئاتری در قالب کارگاه های آموزشی که به اجرا ختم می شوند به فعالیت بپردازند که این امر نشد و یکی از ضعف های ما بود. ما تا سال های پیش یک ضعف اساسی داشتیم و آن نداشتن سالن برای حمایت از تولیدات نمایشی سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران بود ولی امسال روی پردیس تئاتر تهران متمرکز شده ایم و کارها می توانند اجرای عمومی داشته باشند.
جشنواره «تئاتر شهر» بعد از ۶ دوره افزایش اعتبار نداشته است. ما از دوره گذشته به بین المللی برگزار شدن جشنواره فکر کردیم به این معنا که با مراکز تئاتر شهری در پایتخت های دیگر کشورها که با شهر تهران حالت خواهرخواندگی دارند در تعامل باشیم که متأسفانه میسر نشد.
من ۲۰ سال است که درگیر بخش اجرایی تئاتر بودم و سعی کردم دین خود را به خانواده تئاتر ادا کنم. من سه سال درگیر برگزاری جشنواره تئاتر خیابانی «مریوان» بودم که در حال حاضر جشنواره خوب و معتبری شده است، بعد از آن ۶ سال دبیر جشنواره تئاتر «کودک و نوجوان» بودم که سعی کردم روند رو به رشدی را با استفاده از تجربیات قبلی شکل بدهم. جشنواره می تواند آیین نامه و ساختار داشته باشد زیرا معتقدم جشنواره های موفقی که در گذشته برگزار می شد از نگاه سلیقه ای و شخصی دور و دارای یک ساختار مشخص بودند ولی حالا بسیاری از جشنواره ها، گذشته ها را پیگیری نمی کنند و سعی می کنند از نو برگزار شوند. من در جشنواره تئاتر «کودک و نوجوان» ادامه دهنده راه مصطفی رحماندوست و سیدصادق موسوی بودم.
در جشنواره «تئاتر شهر» هم سعی کردم با توجه به ظرفیت و پتانسیلی که در اختیار دارم ادامه دهنده راه گذشته باشم. در حوزه تئاتر خیابانی مریوان و تئاتر کودک و نوجوان نگاه کلان فرهنگی خیلی به کار من اشراف داشت و می دانست که کار تخصصی انجام می دهم ولی در حوزه شهرداری، تئاتر یکی از مقولاتی است که به آن پرداخته می شود و شهرداری درگیر مقولات بسیاری است و شاید کار اینجا سخت تر باشد.
در جشنواره «تئاتر شهر» از اول رویکردمان حمایت از گروه های جوان بود که البته ملاک فقط سن نیست بلکه هنرمندان باسابقه نیز می توانند با جوانان کار کنند و هدفشان انتقال تجربه باشد. در بخش موضوعات هم سعی کردیم به مدیریت شهری و زندگی شهری بپردازیم. در جشنواره «تئاتر شهر» به لحاظ ساختاری الگوی هنری کشور خودمان را دنبال می کنیم زیرا نمی توانیم به لحاظ بافت و ساختار و امکانات، الگوهای هنری جشنواره های تئاتر کشورهای دیگر را دنبال کنیم. تئاتر خصوصی در اروپا و آمریکا با ایران فرق دارد، در ایران تئاتر خصوصی یعنی اینکه فردی سرمایه گذاری کند و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تنها مجوز صادر کند ولی در اروپا و آمریکا سهم اصلی شکل گیری گروه ها حمایت شهرداری است یعنی گروه ها مکان دایمی و بودجه سالانه دارند تا تولید کنند و فعالیت بین المللی داشته باشند.
من کارمند شهرداری تهران هستم و شهرداری در ۱۰ سال اخیر رویکردش نسبت به حوزه فرهنگ و هنر تغییر کرده است. شهردار قبلی و فعلی بر این نکته تأکید دارند که بخش عمده ای از کار شهرداری، کار روی فکر و اندیشه است، این تفکر در شهرداری حدود ۱۰ تا ۱۲ سال است که حاکم شده البته مقدمه آن شاید از ۲ دهه پیش و از دهه ۷۰ شروع شد ولی ساختارمند نشده بود. ما تا حدود ۱۰ سال پیش در شهرداری تهران معاونت فرهنگی و هنری نداشتیم ولی الان تعریف شده و ساختار دارد.
من سعی کردم با الگوگیری از ساختار، امکانات و نیازها فعالیت کنم. ما ۳۰ سالن چندمنظوره در سطح شهر تهران داریم که در طول سال نمی توان در آنها کار حرفه ای انجام داد و حتی کار گروه های آماتور تئاتر نیز در آنها سخت است. فرهنگسراها چندمنظوره هستند و حال که پردیس تئاتر خاوران راه افتاده است ما سالن هایی تخصصی برای اجرا تئاتر داریم و امیدوارم مجموعه صبا نیز به زودی راه اندازی شود. تماشاخانه ایرانشهر نیز که پیشتر راه اندازی و فعال شده است به عنوان یکی از مکان های اصلی هنر و تئاتر در کشور شناخته می شود.
* وقتی به جشنواره «کانون های نمایشی» اشاره کردم به این دلیل بود که این جشنواره به صورت گسترده در تمام مناطق تهران برگزار می شد و هدفش فعال کردن کانون های نمایش تمام مناطق بود. این اتفاق خوبی بود زیرا باید نگاه شهرداری با وزارت ارشاد در برگزاری جشنواره های تئاتری متفاوت باشد و شهرداری می توانست با فعال کردن کانون های نمایش مناطق مختلف به بسط موضوعات و مفاهیم شهری و زندگی شهری بپردازد.
وقتی شهرداری جشنواره «تئاتر شهر» را دارد یعنی باید به موضوعات و مفاهیمی بپردازد که در راستای معضلات و موضوعات شهری و زندگی شهری باشد. در آن هنگام است که جشنواره «تئاتر شهر» می تواند تأثیرگذار باشد، نظیر اتفاقی که برای جشنواره تئاتر خیابانی «مریوان» افتاد و بسیار هم تأثیرگذار است. در حال حاضر جشنواره «تئاتر شهر» همانند جشنواره «تئاتر فجر» است ولی انتظار می رود که جشنواره «تئاتر شهر» اینگونه نباشد.
- جشنواره تئاتر «شمسه» تقریبا با همین الگویی که شما اشاره کردید در مناطق برگزار می شد و اتفاق خوبی بود ولی ناکام ماند.
* دقیقا، جشنواره تئاتر «شمسه» که در راستای موضوعات و مفاهیم شهری و زندگی شهری برگزار می شد، مانند جشنواره «کانون های نمایشی» تعطیل شد.
- همزمان با جشنواره «تئاتر شهر»، در حوزه اجتماعی جشنواره «شمسه» نیز برگزار می شد و قرار بود این پشتوانه فعالیت کانونی و انجمنی در دل محلات اتفاق بیفتد و از چهره های شناخته شده نیز دعوت شد تا هر کدام در مناطق حضور داشته باشند، اما آن اتفاقی که در شروع کار جشنواره «کانون های نمایشی» رخ داد در بخش تئاتر جشنواره «شمسه» رخ نداد.
* فکر می کنید دلیلش چه بود؟
- چون ساختار فکری و اجرایی کار در تهران خیلی تغییر کرده است. شرایط هنری، مکان ها و حتی بافت هنری مراکز با ۲۰ سال پیش قابل مقایسه نیست و نگاه خیلی حرفه ای شده است. زمانی برای گذراندن دوره های آموزشی در حوزه هنر با محدودیت های بسیاری مواجه بودید ولی حالا روند تغییر کرده است. ۲۰ سال پیش وقتی کانون ها رونق گرفت تعداد هنرمندان و استادها کم بود و مخاطبان بسیاری به کانون های تئاتر مراجعه می کردند ولی الان نسل جدید می گوید که باید در سالن های حرفه ای آثار خود را روی صحنه ببرند.
خیلی راحت بگویم که به نظر می رسید روند جشنواره تئاتر «شمسه» به هدفی که ما دنبال می کردیم منجر نمی شود، البته هر حرکتی تأثیر خود را دارد. ما در آنجا به این تجربیات رسیدیم که باید در نوع تعامل گروهی، آموزش گروهی و تولید گروهی تغییرات اساسی ایجاد کنیم. برای همین ما به سمت تغییر روش هایمان حرکت کردیم. مدرسه تئاتر ما سال گذشته ۲۵۰ نفر هنرجو داشت ولی متوجه شدیم خروجی سال های پیش در آن اتفاق نمی افتاد و نسل جدید مدرسه تئاتر را همچون گذشته ها جدی نمی گرفت. روش ها تغییر کرده و بچه ها هم باهوش تر شده اند.
معتقدم الگویی که شما می گویید باید تغییر کند ولی باید اتفاق بیفتد.
* آنقدر آموزشگاه های مختلف هستند که جوانان بیشتر راغب به حضور در آنها هستند از این رو معتقدم که شهرداری و مدرسه تئاتر نباید به این شکل ورود کند. شهرداری باید از رسانه قدرتمندی به نام تئاتر برای برطرف کردن معضلات شهری و زندگی شهری از طریق بالا بردن شناخت مردم استفاده کند. شهرداری می تواند با آسیب شناسی معضلات هر کدام از مناطق مختلف شهر تهران با استفاده از چندین گروه تئاتری با حضور جوانان، به این معضلات و موضوعات در قالب اجراهای محیطی بپردازد و هر کدام از این نمایش ها برای مردم همان مناطق اجرا شوند. وقتی نگاه آسیب شناسانه و کارشناسانه نباشد به این اتفاق منجر می شود که شهرداری میلیاردها تومان برای ساخت پردیس تئاتر خاوران هزینه می کند ولی خروجی آن به اندازه یک فرهنگسرا هم نیست.
- بر خلاف نظر شما معتقدم ایده ساخت پردیس تئاتر تهران در ۲۰ سال پیش ایده ای بسیار خوب بود زیرا به فکر این بودند که شمال و جنوب تهران با هم تفاوت نداشته باشند و تئوری عدالت فرهنگی دنبال می شد.
* عدالت فرهنگی زمانی اتفاق می افتد که با هزینه میلیاردی صرف شده برای پردیس تئاتر خاوران، چندین سالن خوب و با کیفیت تئاتری در شرق، غرب، شمال، جنوب و مرکز تهران احداث شود. به جای این هزینه ها و عملکردها، نوع مواجهه و رفتار شهرداری با تئاتر باید متفاوت باشد.
- این نکته شما درست است و ما الان به دنبال راهکاری هستیم که رفتارمان متفاوت باشد. همین ایده ساخت پردیس تئاتر تهران به عنوان ایده ای متفاوت مطرح شد.
* آیا واقعا نگاه کارشناسانه ای برای ساخت پردیس تئاتر تهران وجود داشت؟
- معتقدم در آن زمان ایده، ایده بسیار درستی بود. همان زمان خیلی ها می گفتند ساخت فرهنگسرای بهمن در میدان کشتارگاه جواب نمی دهد ولی دیدیم که چقدر این فرهنگسرا درخشید. چه کسی فکر می کرد فرهنگسرای خاوران تبدیل به یک قطب شود و الان یکی از پردرآمدترین فرهنگسراهای ما است و فقط حوزه آموزش آن حدود ۱ میلیارد تومان درآمد دارد.
* بله در حوزه های مختلف این درآمدزایی به دست می آید نه اینکه بیش از ۲۵۰ میلیارد تومان هزینه شود تا چند سالن تئاتر فقط در یک جا ساخته شود در حالیکه می توان این هزینه را برای ساخت چندین سالن و مجموعه استاندارد صرف کرد.
موافقم که مثل پردیس تئاتر تهران در مناطق مختلف تهران هم ساخته شود، چنانچه این ایده هم وجود داشت- موافقم که مثل پردیس تئاتر تهران در مناطق مختلف تهران هم ساخته شود، چنانچه این ایده هم وجود داشت و قرار بود در کنار اداره برق منطقه ۵ یک سالن بزرگ تئاتر ساخته شود و سالن تئاتر نینوا در کنار میدان راه آهن احداث شود. یک طرح جامع شهری بود که قرار بود در این طرح سالن های تئاتر از شمال تا جنوب شهر تهران ساخته و پراکنده شود. الان که درباره پردیس تئاتر تهران صحبت می کنیم بسیاری از مشکلاتی که ۵ سال پیش برای دسترسی به این پردیس وجود داشت، وجود ندارند. ساخت این پردیس با دید عدالت فرهنگی اتفاق خوبی بود و ما به سالن هایی این چنین در نقاط مختلف کشور نیاز داریم مانند همان اتفاقی که در حوزه سینما و با ساخت پردیس های سینمایی رخ داد.
* من هم موافقم که وضعیت پردیس های سینمایی بسیار خوب است ولی عملکرد شهرداری در حوزه ساخت سالن های تئاتری مانند ساخت پردیس های سینمایی، مناسب و خوب نبود. میلیاردها تومان هزینه ساخت پردیس تئاتر تهران شده ولی شهرداری تهران و سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران همچنان در اینکه چگونه این مجموعه را به کاربری درستی برساند، ناتوان است.
- معتقدم اگر از پردیس تئاتر تهران حمایت شود ظرف چند سال با توجه به ظرفیت هایی که از آن پردیس سراغ دارم، به قطب تئاتر تهران تبدیل می شود.
* به شرط اینکه سازمان فرهنگی و هنری شهرداری مدیریت پردیس تئاتر تهران به بخش خصوصی بسپارد و با حمایت سازمان به صورت مستقل مدیریت شود.
- من هم با دیدگاه شما در خصوص اینکه پردیس تئاتر تهران باید حمایت شود، موافقم. ساخت یک مجموعه به تنهایی نمی تواند یک اتفاق را شکل دهد. معتقدم ایجاد پردیس تئاتر تهران خیلی به تئاتر کمک می کند و اتفاقی است که در زمان خود ایده اش درست بود و الان هم یک ظرفیت خوب است. تأکید می کنیم که باید ۵ سال روی این پردیس سرمایه گذاری کنیم و بعد از آن به یک مجموعه پررونق تبدیل می شود. متأسفم؛ پردیس تئاتر تهران در زمانی افتتاح شد که وضعیت مالی شهرداری مثل سال های گذشته مناسب نیست و در واقع اگر این پردیس ۳ یا ۴ سال پیش افتتاح شده بود الان درباره سالنی صحبت می کردیم که نمونه بود. ما به چنین مجتمع هایی نیاز داریم و برای برگزاری جشنواره های تئاتری با توجه به امکانات و ظرفیت کم مجموعه تئاتر شهر به مشکل می خوریم.
الان ما برای برگزاری جشنواره «تئاتر شهر» با وجود پردیس تئاتر تهران به مشکل برنخواهیم خورد. موقعیت مکانی پردیس تئاتر تهران نیز دیگر به راحتی قابل دسترس است. در شهرهای اروپایی نظیر برلین و اشتوتگارت برخی سالن های تئاتری خارج از شهر وجود دارند که برای تماشای تئاتر باید به بیرون از شهر سفر کرد.
* در آن شهرهای اروپایی ما با تنوع و تعدد سالن های نمایشی مواجه هستیم. مشکل ما چیز دیگری است، شهرداری می خواهد با انجام کاری بزرگ خود را تبدیل به برند در حوزه تئاتر و در چشم هنرمندان کند ولی به این فکر نشده که با همین هزینه می توان چندین سالن اصولی تئاتر در سطح شهر ساخت.
- من می‌گویم در کنار پردیس تئاتر تهران باید سالن های بلک باکسی در نقاط مختلف شهر تهران داشته باشیم. این امر از توانایی شهرداری خارج نبود ولی شهرداری به ساخت پردیس تئاتر تهران بسنده کرد. این ایده وجود داشت ولی کسانی که در حوزه مشاوره و همچنین ساخت و ساز در شهرداری تهران توجه و تمرکز خود را روی سالن ها و پردیس های سینمایی گذاشتند. به غیر از پردیس تئاتر تهران، مجموعه صبا و تماشاخانه ایرانشهر، شهرداری می توانست ۱۰ سالن تئاتر دیگر هم بسازد.
به امید اینکه مجموعه صبا هم به زودی راه اندازی شود و تبدیل به قطب تئاتری شود.
ادامه دارد...
نظر شما