به گزارش خبرگزاری مهر، پژوهش در علوم انسانی در راستای سعادت بشر ضرورتی انکارناپذیر و استفاده از عقل و آموزه های وحیانی در کنار داده های تجربی و در نظر گرفتن واقعیتهای عینی و فرهنگ و ارزشهای اصیل جوامع، شرط اساسی پویایی، واقع نمایی و کارایی این گونه پژوهش ها در هر جامعه است.
مسعود العالم چودری*، یکی از اندیشمندان فعال در جهان اسلام است. وی در دو دهه اخیر تلاش زیادی کرده تا بتواند از یک طرف پاسخی به چالشهای پیش روی اقتصاد اسلامی بدهد که در مواجهه با اقتصاد سرمایه داری قرار گرفته و از سوی دیگر رابطه میان علم و اسلام و چگونگی شکل گیری علم اسلامی را مشخص کند به طوری که بتواند مدلی از علم اسلامی را ارائه دهد.
محور اندیشه چودری دستیابی به مدلی از اقتصاد اسلامی است. مدلی که در برگیرنده تمامی مفاهیم بنیادی اسلام باشد. در حوزه اقتصاد وی تلاش داشته تا نقش و کارکرد مفاهیمی چون ربا، معامله، خمس و … را در اقتصاد اسلامی معرفی کند. از آنجا که وی به اصول ریاضیات آگاهی دارد تلاش کرده تا مدل های خود را بر اساس قوانین و قواعدی که در علومی چون ریاضی، جبر و فیزیک است ارائه کند.
با وجود انتقادهایی که می توان در رابطه با مدل های اقتصادی وی ارائه کرد و ممکن است از چشم انداز اندیشمندان مسلمان یا غرب مورد توجه قرار گرفته باشد، از این نکته نمی توان چشم پوشی کرد که نمی توان اندیشمندی در جهان اسلام سراغ گرفت که در چند دهه اخیر به اندازه چودری در رابطه با مدل سازی اقتصاد اسلامی و واقع سازی این مدل ها تلاش جئی از خود نشان داده باشد.
دیگر نقطه قابل توجه در اندیشه چودری ارائه مدلی از تفکر در اسلام است که آرمان ها و انتزاعیات اسلامی را به سطح واقعیت نزدیک سازد. وی از همان ابتدای فعالیت خود بر این مساله اصرار داشته که مبانی فلسفی و اصول موضوعه ای که شکل دهنده حوزه علم هستند، در اسلام و غرب متفاوت و متضادند.
تفاوت اسلام و غرب در اصل موضوعه
چودری از اندیشمندانی است که ورود به بحث روش شناسی خود را با نقد اندیشه غرب در ابعاد هستی شناسی یا به زعم خود وی همان اصول موضوعه آغاز می کند. وی می کوشد نشان دهد که وجود این مبانی بنیادین فکر یو گزاره های هستی شناختی، تاثیر عمیقی بر حوزه اندیشه و به خصوص روش شناسی فکر یو عملی غرب داشته است.
وحدت در مقابل ثنویت (دوگانگی)
از نظر چودری دانش ازلی در اسلام مفاهیمی را ابلاغ می کند که متفاوت از اصول موضوعه در تفکر غرب است؛ وجهه هستی شناختی تفکر اسلامی مبتنی بر توحید و وحدانیت ذات اقدس الهی است. این هستی شناسی توحیدی به معرفت شناسی توحیدی می انجامد که در تقابل با هستی شناسی و معرفت شناسی دو گانه غرب است. به نظر چودری تضاد میان اسلام و غرب یک تضاد ساختاری است. تضادی که در یک سوی ثنویت ساختاری تفکر غرب و در دیگر سوی وحدت هستی شناختی اسلام قرار دارد. هر کدام از این ساختارهای معرفتی، ارزش شناسی های خاص خود را دارند.
جهان بینی در مقابل پارادایم
چودری معتقد است فرآیند در جهان بینی تکاملی اسلام در هر مرحله ای از شمول، تولید دانش، کنش همگرایی و تکامل خود به طور خاص توحیدی است. اسلام و مبانی اسلامی (لوح محفوظ و سنت خدا) مبنای هر نوع نظریه پردازی در جهان بینی اسلامی هستند. بنابراین روش شناسی علم در اسلام بر مسیری حرکت می کند که مدل های خود را با توجه به خصلت های فراروایی وحی و سنت پیامبر (ص) طراحی می کنند. لذا بر خلاف دیدگاه ثنوی غرب که در آن اثبات یک گزاره علمی مبتنی بر رد و ابطال نظریات گدشته است؛ در جهان بینی اسلامی مبنای روش شناختی هر علمی تایید آن از سوی جهان بینی وحدانی اسلام است؛ فرآیندی دائم و حرکتی مبتنی بر توحید.
هستی شناسی علم اسلامی
چودری برای رسیدن به تعریف دقیقی از ماهیت واقعیت در اسلام به مقایسه و معرفی این مفهوم در دیگر دیدگاه ها و از جمله مارکسیسم پرداخته است. وی با اشاره به ارزیابی مارکسیسم از سوی رسنیک و ولف که از نظر آنها چشم انداز مارکسیستی نسبت به تعریف واقعیت، مبتلا به تناقضات و تعارضات فکری است؛ مارکس و مارکسیسم را قربانی نوعی نظریه پردازی پارادایمی سطحی معرفی می کند که بر محدودیت یهود و مسیحیت تاکید دارد.
معرفت شناسی علم اسلامی
معرفت شناسی توحیدی مفهوم محوری در اندیشه چودری است. این مفهوم آنقدر در اندیشه چودری پررنگ است که مفاهیم هستی شناسی را حتی تحت الشعاع خود قرار داده است.معرفت شناسی چودری از قرآن منتج شده و مطابق قرآن و مفاهیم قرآنی است.
چودری در راستای طراحی پارادایم جهانی، فرآیندی به نام فرآیند تعاملی، انسجامی و تکاملی را معرفی می کند. از نظر وی این فرآیند قادر است همان فعالیت معرفتی را انجام دهد که شکل یافته آن در فرآیند شورایی در اسلام وجود دارد. این فرآیند در ارتباط جدی با معرفت شناسی توحیدی است. این فرآیند ارتباطی پیوسته با معرفت شناسی توحیدی دارد.
روش شناسی اسلامی و مفهوم جهان بینی توحیدی
چودری معتقد است روش شناسی اسلامی، باید ارتباطی جدی و شفاف میان مبانی بنیادی و محکم اسلام با واقعیت های فردی و اجتماعی مسلمانان برقرار سازد. از نظر چودری اسلام دارای این توانایی است که در راستای تکامل بشری برای هر زمان و مکانی دانش ویژه خود را داشته باشد. آفرینش یا بازسازی نظم در قرآن با «خلق جدید» معرفی می شود.
شورا، اجتهاد و نقش آن در علوم اسلامی
چودری در سال ۱۹۹۱ میلادی مقاله ای با عنوان انتخاب اجتماعی در چارچوب اقتصاد اسلامی نوشته و تلاش کرده تا بحث تصمیم گیری در سطح کلان را با مفهوم شورا در اسلام پیوند دهد. وی معتقد است متغیرهای اجتماعی و اقتصادی در اسلام با متغیر سیاسی در ارتباط هستند و سه بحث تولید، مصرف و توزیع در این مدل از اقتصاد سیاسی مورد توجه قرار گرفته است.
چودری اجتهاد را یکی از مهم ترین راه ها و روش های علمی در جهان اسلام و برای ارتباط برقرار کردن میان مبانی ازلی و واقعیت اجتماعی معرفی می کند.
پیش فرض های پارادایم جهانی اسلام
مطالعات چودری از حدود سال ۲۰۰۴ میلادی به بعد با نوعی بازتجدید جزیی در مفاهیم قبلی خود در ارتباط با مفهوم پارادایم آغاز می گردد. در حالی که وی در مطالعات قبلی خود، به لحاظ واژه شناسی گارادایم را در تضاد با مفهوم جهان بینی معرفی می کرد و وازه جایگزین آن را جهان بینی می نامید؛ در مباحث جدید خود در پی ارائه پارادایمی جهانی از اسلام بوده است.
وی بدون اشاره به مباحث و مسائل و موضع گیری هایی که علیه پارادایم در گذشته داشته است از پارادایمی جهانی بحث می کند که معتقد است تنها در اسلام و جهان بینی اسلامی قابل حصول و ظهور است.
پارادایم جهانی و نظام اسلامی
پارادایم جهانی در ارتباطی محکم با مفهوم جهان بینی اسلامی است. چراکه ویژگی های پارادایم جهانی تنها در منطق وحدانیت دانش الهی و قانون عام حاکم بر هستی تبلور پیدا می کند. چودری بر ضعف روشناختی در حوزه علم اسلامی و به خصوص برای طراحی جهانی تاکید دارد. نبود روش شناسی معین یکی از مهم ترین چالش های پیش روی چارادایم جهانی است و لذا این پارادایم نیازمند طراحی روش شناسی خاص خود است.
ارزیابی
چودری یکی از معدود اندیشمندان مسلمان است که تلاش دارد مفاهیم نظری اش را به خصوص در حوزه اقتصاد اسلامی بر اساس مفاهیم بنیادی و اصول موضوعه در دین اسلام طراحی و مدلسازی کند. می توان دیدگاه وی را از این جهت بدیع و در خور دانست که تلاش کرده فاصله میان آرمانها و واقعیت های اسلامی را به کمترین برساند. استفاده از مدل سازی های منطق، ریاضیات و جبر در اقتصاد اسلامی در مباحث چودری می تواند قابل توجه باشد.
وی تلاش کرده تا اندیشه های خود را در حوزه علم اسلامی، مدیریت اسلامی و … نیز به واقعیت نزدیک کند. ضمن اینکه در آخرین آرای خود تلاش داشته تا مدلی بین رشته ای از مدیریت اسلامی را ارائه کند. در همه مدل های وی یکی از مهم ترین دغدغه ها ربطه میان آرمان ها و واقعیت در اسلام است. وی تلاش می کند این ارتباط را در حوزه اقتصاد اسلامی نیز ارائه کند.
*در دومین کنگره بین المللی علوم انسانی و اولین دوره اعطای جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی دکتر مسعود العالم جودری براساس مبانی اسلامی در قلمرو اقتصاد به طرحی روشن رسیده اند، موفق به دریافت جایزه بین المللی این کنگره شدند.
پروفسور مسعود العالم چودری به خاطر تألیف دهها اثر مهم و پر مراجعه در موضوع اقتصاد اسلامی و همچنین روش شناسی علوم انسانیِ اسلامی و ارائه نظریات مطرح در این دو عرصه از سوی کنگره بین المللی علوم انسانی جایزه جهانی این کنگره را دریافت کرد.
چودری استاد کامل اقتصاد در وزارت اقتصاد و دارایی دانشکده بازرگانی دانشگاه سلطان قابوس عمان است؛ به مدت ۲۲ سال در دانشگاه کیپ برتون سیدنی و نوااسکوشیا کانادا تحصیل کرد و در حال حاضر مشغول ادامه تحقیقات پیشرفته خود در تمامی حوزه هایی که مربوط به آموزش و پرورش است می باشد.
«کاربرد آموزشی معرفت شناسی توحیدی در اقتصاد، امور مالی و سیستم های مطالعاتی اسلامی» عنوان مقاله ای است که او در دومین کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی ارائه داد.
وی از پیشگامان اقتصاد و مالیه اسلامی است که پرسشهای معرفت شناختی مهمی در این حوزه مطرح کرده است. کتاب مهم او در این حوزه پول در اسلام است که از سوی انتشارات راتلج در سال ۱۹۹۷ میلادی منتشر شده و چودری در آن از منظر اقتصاد معاصر به اقتصاد اسلامی نگریسته است.
وی با نشریات مختلف بین المللی از جمله نشریه بین المللی سیستمها و اخلاق همکاری داشته و دارد. وی همچنین پایان نامه های زیادی را نیز در مقاطع کارشناسی ارشد و دوره دکتری راهنمایی کرده است.
وی سابقه تدریس در دانشگاههایی چون آکسفورد، دانشگاه تورنتو، دانشگاه ملی مالزی، دانشگاه اندونزی و دانشگاه سلطنتی عبدالعزیز در جده را دارد.
منبع: محمد تقی ایمان و احمد کلاته ساداتی، کتاب روش شناسی علوم انسانی نزد اندیشمندان مسلمان (ارائه مدلی روش شناختی از علم اسلامی)، انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۹۲٫
نظر شما