انسان مجازی در ایران ظهور پیدا کرده است/ سبک زندگی مجازی

به گزارش خبرنگار مهر، علیرضا قائمی نیا، عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در سومین نشست از سلسه نشست های کتابخوان تخصصی مطالعات فضای مجازی که به معرفی کتابهای حوزه مبانی نظری و فلسفه مجازی اختصاص داشت، با معرفی کتاب «بسترهای اطلاعات دیجیتال» گفت: دو نوع نگاه به اطلاعات در فضای مجازی داریم. باید دید این اطلاعات در فضای مجازی چگونه مدیریت می شود؛ آبا این مدیریت به شکل منطقی است یعنی یکسری واقعیت ها و اطلاعات را فارغ از جهان بین بینی ها و فرهنگ ها و اجتماع خودتان دسته بندی می کنید و به دست مخاطب خود می دهید و یا نه فرهنگ وعامل پنهانی در اینجا وجود دارد که در مدیریت اطلاعات تاثیر می گذارد؟

فضای مجازی صرفاً فضای انباشت اطلاعات نیست

وی با بیان اینکه دو نوع نگاه در میان نظریه پردازان در این خصوص شکل گرفته  است، گفت: دسته ای به این موضوع قائل هستند که در فضای مجازی صرفاً به شکل منطقی اطلاعات صورت بندی می شود و در اختیار مخاطبان قرار می گیرد، اما به تدریج معلوم شد که نحوه تحلیل اطلاعات متأثر از عوامل اطلاعاتی است و در واقع فرهنگ های کسانی که اطلاعات را ارائه می دهند، در فضای مجازی وجود دارد. جهان بینی هریک از کاربران هم در کسب و ارائه این اطلاعات تأثیر می گذارد.

عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: فضاهای مجازی صرفاً فضاهایی نیستند که اطلاعات در آنها انباشته شده است. کلمه اینفورمیشن از کلمه «فرم» می‌آید که این کلمه سابقه طولانی در فلسفه غرب دارد. افلاطون فرم‌ها را به عنوان چیزهایی که مقابل ماده قرار دارند، مطرح کرد و به عنوان چیزهایی که در عالم مثال وجود دارند. ارسطو هم فرم‌ها را به عنوان چیزهایی که مقابل ماده قرار دارند، مطرح کرد. در این خلق صورت در نگاه اول ممکن است بگویید فضاهای مجازی به ایده‌های افلاطونی نزدیک می‌شوند، اما وقتی دقیق تر می‌شوید، اندیشه ارسطویی در بن عصر اطلاعات وجود دارد که در واقع اطلاعات یعنی صورت از ماده جدا می شود و حال بحث بر سر این است که این خلق صورت تماماً در نظام منطقی و براساس ریاضیات و منطق صورت می گیرد و یا نه چهره فرهنگی دارد؟

جامعه شناسی امروز با انسان مجازی مواجه است

قائمی نیا ادامه داد: نکته دیگر این است که وقتی انسانی با فضاهای مجازی و اطلاعات صوری محض مواجه می شود، نباید این طور فکر کرد که صورتش را تغییر داده است. جامعه شناسانی که در اعصار مختلف آمده‌اند، هر کدام با یک انسان جدید مواجه بوده اند؛ به عنوان مثال دورکیم به تحلیل انسانی پرداخته که کم کم وارد عصر صنعتی می‌شد. فلاسفه در مقابل جامعه شناسان با انسان مجرد سر و کار دارند؛ انسانی که مجرد از تاریخ و جامعه است و انسان در این دیدگاه حیوان ناطق است. اما جامعه شناس با انسانی که در جامعه  و تاریخ زندگی می کند، یعنی انسان پسین نه انسان پیشین سروکار دارد. جامعه شناسی در عصر دورکیم با انسان صنعتی مواجه است. بعد از آن مارکس با انسان سرمایه دار مواجه است و جامعه‌شناسان بعدی هم با انسان عصر سرمایه داری سرکار داشتند. جامعه شناسان بعد از آن با انسان در عصر اطلاعات مواجه بودند و نظریات جامعه شناختی درباره انسان اطلاعاتی ارائه دادند و نهایتاً انسانی پیدا می‌شود که انسان مجازی است.

سبک زندگی مجازی

قائمی نیا افزود: نسبت انسان با اطلاعات در فضای مجازی صرفاً نسبت کسب معلومات نیست و به تعبیر بعضی از فلاسفه انسان مجازی انسانی است که مجازی بودن نحوه زندگی و سبک زندگی و سلوک او در متن زندگی است و فضای مجازی فضایی است که انسان مجازی در آن زندگی می کند. اگر انسان‌های امروزی را بسنجید، تفاوتی را در میان انسان‌هایی که در فضای مجازی هستند و آنها که نیستند احساس می کنید. فضای مجازی فضایی شده که در آن تنفس و زندگی می‌کنیم و این فضا مفهوم مکان را برای ما تغییر می‌دهد. زمان و مکان در فضای مجازی متفاوت است. بنابراین در عصری که فضای مجازی سیطره پیدا می کند، با انسان مجازی مواجه می شویم و این انسان با انسانی که در طول تاریخ دیده اید، تفاوت دارد.

وی با بیان اینکه به اعتقاد من این انسان مجازی امروزه در ایران پیدا شده و حتی در امریکا هم پیدا نشده است، تأکید کرد: در کشورهای غربی با اینکه مرکزیت دارند در عصر اطلاعات ولی این انسان مجازی به معنای دقیق کلمه در ایران پیدا شده و دلیل آن هم این است که در کشورهای غربی و امریکا به خاطر فردگرایی که وجود دارد، فضای مجازی خودش را چندان نشان نداده است و حتی آنها در حد ما از فضاهای مجازی استفاده نمی‌کنند. ویژگی‌هایی در کشور ما وجود دارد که باعث شده امروزه ایران شاهد ظهور انسان مجازی باشد. انسانی که دین و مفاهیم اجتماعی و زمان و مکان باید به شکل دیگری برای او تعریف شود و در این عرصه جدید باید ببینید این انسان چگونه انسانی است و مفهوم تکلیف هم در این فضا تغییر می‌یابد.

قائمی نیا تأکید کرد: خواهش من این است که متفکران ما به این مسأله دقت بیشتری داشته باشند. مسأله امروز ما فیلترینگ فضای مجازی نیست، بلکه باید عمیق‌تر به این مسأله نگاه کنیم. ما اکنون در ایران با انسان مجازی روبرو هستیم که هنوز در بسیاری از کشورها ظهور پیدا نکرده است و در کشورهای جهان سوم بیشتر شاهد آن هستیم.

وی افزود: برخی تحلیل گران اجتماعی دنیای مجازی تشریح کرده‌اند بهار عربی از فضای مجازی شکل گرفت و در کشورهای غربی با چنین پدیده‌ای مواجه نیستیم. این هشداری است که باید به کسانی که در این زمینه کار می کنند، داده شود که این پدیده را باید از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار داد. وضعیت خاص کشورهای جهان سوم و به خصوص ایران اقتضا کرده که این انسان مجازی در ایران و این کشورها ظهور کند.

وی با اشاره به نکات ضعف کتاب بسترهای اطلاعات دیجیتال گفت: ضعف نگاه فرهنگی در این کتاب مشهود است و این کتاب بیشتر مایل است که نگاه منطقی و رایانشی را تقویت کند در حالیکه آن نگاه فرهنگی رفته رفته تقویت می شود و نظریاتی که اخیرا مطرح شده به خصوص نظریات پست مدرن عنصر فرهنگ را در عصر اطلاعات بسیار پررنگ می کند.

اطلاعات فضای مجازی مدیریت می شود

علیرضا قائمی نیا در پایان اظهار کرد: نتیجه ای که می‌توان نسبت به نظریه گفتمان در عصر اطلاعات داشته باشیم این است که  در عصر اطلاعات مراکز قدرت سلطه خود را در این فضا تقویت می‌کنند و به آن استحکام می بخشند ولی نگاه این کتاب (بسترهای اطلاعات دیجیتال) آن است که این جریان اطلاعات ۲ سویه و از بالا به پایین و بالعکس است. در عین حال اگر نظریات گفتمان را دقیق‌تر بررسی کنیم درمی‌یابیم جریان اطلاعات یکسان نیست و بیشتر به خاطر سلطه‌ای که نظام‌های سیاسی و قدرتی دارند آنها این اطلاعات را به شکل کاملی مدیریت می‌کنند. این نگاه فلسفی و زبان شناختی می تواند نگاه ما را به این انسان جدید در فضای مجازی دقیق‌تر کند.