به گزارش خبرگزاری مهر روز بین المللی اقدام برای حمایت از رودخانه‌ها و مقابله با سد سازی در سال ۱۹۹۷ توسط شرکت کنندگان اولین نشست بین المللی قربانیان سدسازی در برزیل به تصویب رسید. پس از آن، ۱۴ مارس (۲۳ اسفند) روز جهانی حفاظت از رودخانه ها نام گرفت و هزاران نفر از مردم در سراسر دنیا، این روز را برای یادآوری اهمیت رودخانه‌ها گرامی می‌دارند. هدف از اعلام این مناسبت، آن است که در برابر پروژه های توسعه ی آبی ویرانگر مقاومت کنیم، سلامت حوضه های آبریز را بهبود ببخشیم و خواستار مدیریت عادلانه و پایدار رودخانه ها باشیم.
برای درک بحران های محیط زیستی که در قرن بیست و یکم سیاره ی زمین را تهدید می‌کند، شناخت رودخانه‌ها و نقش بزرگ آنها در زندگی گیاهان، حیوانات و انسان، بسیار مهم و ضروری است.
حدود سه دهه است که بر روی رودخانه‌های جهان و مسائل مرتبط با سد سازی ها و تأثیرشان بر رودخانه‌ها و جوامع انسانی وابسته به آنها تحقیقات گسترده‌ای در حال انجام است. آب، زندگی را در زمین ممکن می‌سازد و رودخانه‌ها شبکه‌های این زندگی، یعنی جریان‌های آب شیرین را به هم متصل می‌کنند. رودخانه‌ها، الگوهای تمدن انسانی و راندمان حیاتی فرآیندهای طبیعی هستند که تکامل طبیعت بر روی زمین را شکل داده اند. رودخانه‌هایی که خشک می‌شوند، توان بوم سازگان را برای حفظ و ادامه زندگی به خطر می‌اندازند.
وضعیت رودخانه‌های جهان بحرانی است و عوامل تخریب و نابودی آنها بسیار زیادند. سدها از مهمترین عوامل آسیب‌رسان به رودخانه‌ها هستند زیرا بر کیفیت آب و قابلیت عملکرد آنها و چرخه‌ی حیات در سیاره‌ی زمین تاثیر می‌گذارند. تقریبا دو سوم از رودخانه‌های جهان، از ۵۰۰۰۰ سد بزرگی که طی قرن گذشته ساخته شده است آسیب دیده و می‌بینند. وجود سدها اجازه نمی‌دهند که بسیاری از رودخانه‌های بزرگ جهان مانند سند، کلرادو و رودخانه‌ی زرد(درچین)، به اقیانوس برسند و دلتاهای حاصلخیز را به بیابان تبدیل می‌کنند.
از میان تنوع زیستی بیشترین میزان تخریب، شامل جنگل‌های بارانی گرمسیری، بوم سازگان‌های آب شیرین، محیط‌های دریایی و تالاب‌های ساحلی است که علت اصلی آن، وجود سدها به تعداد زیاد است. در طول ۴۰ سال گذشته، ۵۰ درصد از تنوع زیستی آب‌های شیرین از بین رفته و حدود یک سوم ماهی‌های آنها باقی مانده که در معرض خطر انقراض قرار دارند.
در حال حاضر، موج جدیدی از سدسازی، حوضه‌های رودخانه‌ای بزرگ جهان را تهدید می‌کند. مانند رودخانه‌های بزرگ و بلند آمازون، کنگو و مکونگ که هر کدام نقش مهمی در چرخه ی حیات، تنوع زیستی و معیشت مردمی دارند که زندگیشان به این رودخانه‌ها وابسته است و متأسفانه، هر یک از این حوضه‌های آبریز به وسیله‌ی طرح‌های کوته نظرانه، بی‌رحمانه تهدید می‌شوند. کم‌آبی و یا خشک شدن شاخه‌های رودخانه‌ها و قطع ارتباط آنها با هم، میلیاردها خدماتی که آنها به بوم سازگان خود ارائه می‌دهند را از بین می‌برد.
در میان رودخانه‌های جهان، رودخانه‌های سالم مهمترین جزو طبیعی برای حفظ زندگی پایدار برروی زمین هستند. ما به عنوان بخشی از یک شبکه‌ی جهانی از جوامعی که به دلیل سدسازی‌ها، تهدید شده یا آسیب دیده‌اند، در جهت منافع بیش از نیم میلیارد انسانی که از این فرآیند متاثر هستند، فعالیت می‌کنیم و برای جلوگیری از ساخت سدهای مخرب که بحران‌های سیاره‌ی ما را تشدید می‌کنند، تلاش می‌کنیم.
مجمع بین‌المللی حفاظت از رودخانه‌ها تلاش می کند تا برای حفاظت و احیای رودخانه ها، فرصت‌های جدیدی را به ارمغان بیاورد. این مجمع، ابداعات بشری و توسعه ی اقتصادی در سیستم‌های تولید آب، انرژی و مواد غذایی را ترویج می‌دهد تا از این طریق، زمینه‌ساز افزایش انسجام اجتماعی و محیط زیستی باشد.
به استناد آنچه پیشتر به آن اشاره شد، رودخانه‌ها شریان‌های حیاتی زمین هستند اما، بسیار نگران کننده است که عواملی مانند توسعه ی روزافزون شهرنشینی، تخلیه ی فاضلاب ها و انواع پسماندها، تغییر و تصرف حریم رودخانه‌ها، سدسازی، بهره برداری ازمصالح شن و ماسه از حریم و بستر رودخانه ها و عدم تامین حقابه ها، برخی از عوامل مهم تهدید حیات رگ های زمین هستند که نفس این حوضه‌های آبریز را به شماره درآورده اند.
ایران در کمربند خشک جهان واقع است و از بارندگی و منابع آبی غنی برخوردار نیست. از این رو حفاظت از عرصه های آبی کشور، از اهمیت زیادی برخوردار است اما متاسفانه در بسیاری از موارد شاهد کم‌آبی و یا خشک شدن کامل تعداد زیادی از رودخانه های بزرگ هستیم.
به باور کارشناسان و متخصصان، آسایش و رفاه بشر تنها در صورتی میسر خواهد بود که رابطه ی متعادلی میان تمام عناصر نظام زیستی برقرار باشد و این، مقوله‌ای است که تحت عنوان توسعه‌ی پایدار مطرح و بسیار بر آن تأکید می‌شود.
ما باید بدانیم که برای ادامه ی حیات بر روی زمین، به تمام عناصر محیط زیست و آنچه زندگی ما و سایر زیستمندان را ممکن می سازد، نیازمندیم. به طور مثال اگر رودخانه ها نباشند بی‌تردید کشاورزی، شیلات و بخش‌های زیادی از درآمدهای حاصل از آن و در واقع معیشت مردم، مختل خواهد شد.
از سوی دیگر، رودخانه‌ها و عرصه‌های آبی در هر کشوری از جمله ایران، از جاذبه‌های گردشگری برای مردم داخل و خارج از کشور محسوب شده و درآمدزاست. سپیدرود، کارون، قزل‌اوزن، زاینده‌رود، آبشارهای لردگان، سیمره، آب‌گرم منطقه‌ی سرعین و چشمه‌های آب‌گرم واقع در مناطق شمال غرب کشور و بسیاری رودهای دیگر، سرمایه‌های ارزشمند آبی کشوری است که از نظر جغرافیایی، در کمربند خشک جهان قرار دارد و باید مانند گوهری گرانبها، از آنها حفاظت شود.
بنابر تحقیقات انجام گرفته در دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیط زیست، آب‌های سطحی مانند رودخانه ها به دلیل ورود آلاینده های مختلف اعم از فاضلاب های خانگی و صنعتی، نسبت به منابع آبی دیگر بیشتر در معرض آلودگی قرار دارند. از این رو پایش آنها جزو برنامه‌های سازمان حفاظت محیط زیست است.
۶ رودخانه‌ی حفاظت شده شامل جاجرود در استان تهران، هراز در مازندران، چالوس سردآبسرد در البرز، کشف‌رود و تجن در خراسان‌رضوی و تمام رودخانه‌هایی که به خزر منتهی می‌شوند، به عنوان بوم سازگان‌های حساس برای پایش آلاینده‌ها، در اولویت قرار دارند. در این رودخانه‌ها ایستگاه‌های پایش آنلاین وجود دارد. البته در رودخانه‌های دیگر مانند کارون نیز این ایستگاه‌های آنلاین نصب شده است.
پارامترهای مورد اندازه‌گیری دوره ای در نمونه های آب رودخانه در این ایستگاه ها به صورت آنلاین، پارامترهای فیزیک و شیمی و پارامترهایی مانند فلزات سنگین و رسوبات آنها از جمله کادمیوم، سرب، نیکل و روی هستند. به طور مثال برای رودخانه ی ارس که یک رودخانه ی بین مرزی است، در سه استان همجوار این رودخانه مانند اردبیل، آذربایجان شرقی و غربی، ایستگاه های نمونه برداری وجود دارد که به صورت فصلی و دوره‌ای، هم از آب و هم از رسوبات آن، نمونه برداری شده و فلزات سنگین نیز پایش می‌شود.
رودخانه ها با توجه به اینکه در کنار چه منبع آلاینده ای قرار دارند نیز پایش می‌شوند، به طور مثال اگر در حاشیه ی فعالیت‌های کشاورزی واقع شده باشند، از لحاظ سموم کلره و فسفره پایش شده و نیز شاخص‌های زیستی هم اندازه‌گیری می‌شود.
امیدواریم دولت مردان و مسوولان از یک‌سو و همه‌ی اقشار جامعه از دیگر سو، با ایفای نقش خود و رفتارهای متناسب با سواد و اخلاق محیط زیستی، در حفاظت از این منابع حیاتی و کاهش روند تخریب در حوضه‌های آبریز، به مسوولیت خطیر و حساس خود عمل کنند.
نظر شما