خبرگزاری مهر، گروه استانها- ثمین مامقانی نژاد: استان مرکزی در طول تاریخ، مهد پرورش مفاخر و بزرگانی بوده است که شهرت و آوازه برخی از آنان همچون امام خمینی(ره) جهان گیر شده و برخی دیگر نیز همچون میرزاتقی خان فراهانی(امیرکبیر) و قائم مقام فراهانی سیاستمداران فاخری بودند که در زمان خود نقش مهمی در سرنوشت و تاریخ کشور ایفا کرده اند.
اما بزرگان تاریخی و معاصر استان مرکزی تنها به این افراد محدود نمی شود و صاحبان علم و دانشی همچون پروفسور حسابی، پدر علم فیزیک ایران و دکتر عبدالعظیم قریب و همچنین بزرگان دینی و مذهبی همچون ملا احمد و ملامهدی نراقی و آیت الله العظمی اراکی و اهالی شعر و ادب بسیاری نیز از این خطه برخواسته اند.
دکتر پارسا پدر علم گیاه شناسی ایران، توران میرهادی اولین دندانپزشک ایران، شیخ طبرسی دانشمند بزرگ ایرانی، ابوالقاسم سحاب پدر علم جغرافیای ایران، حکیم نظامی تفرشی شاعر تاریخی پرآوازه، حسینعلی نکیسا استاد آواز و موسیقی ایران، فتحعلی واشقانی استاد مشهور خوشنویسی ایران، فروغ فرخزاد و... از جمله مشاهیر خطه استان مرکزی هستند.
با وجود آن که قدمت مرکز استان به بیش از ۲۰۰ سال پیش بازنمی گردد، اما برخی شهرهای استان مرکزی همچون ساوه و نراق قدمتی بیش از یک هزار سال دارند و بناهای تاریخی موجود در این مناطق گواه این مساله است.
استان مرکزی به علت موقعیتی که در آن قرار گرفته و در مسیر محورهای مواصلاتی جنوب به شمال و غرب به شرق کشور قرار دارد، هر ساله شاهد عبور مسافران و گردشگران زیادی از این منطقه است و در ایام نوروز روزانه بیش از ۵۰۰ هزار خودرو از محورهای این استان عبور می کنند، به همین علت شناخت جاذبه های گردشگری آن می تواند نقشه مسیری برای گذران اوقاتی خوش در این استان، بازدید از جاذبه های کمتر شناخته شده آن و آشنایی با مشاهیر تاریخ کشور و دوران زندگی آنها باشد.
موزه مفاخر استان مرکزی از تالار امیرکبیر تا تالار سرداران شهید
موزه مفاخر استان مرکزی، یکی از جاذبه‌های فرهنگی و گنجینه‌ای کوچک از مفاخر و بزرگان این استان است و در شهر اراک قرار دارد. این موزه در عمارت تاریخی خاکباز دایر شده است. عمارت خاکباز در سال ۷۹ در فهرست آثار ملی ثبت و در سال ۱۳۸۸ تبدیل به موزه مفاخر استان مرکزی شد.
موزه مفاخر استان مرکزی از بخش‌های مختلف شامل تالار امام‌خمینی(ره)، تالار مفاخر مذهبی و دینی، تالار مفاخر علمی و فرهنگی، تالار امیرکبیر، تالار قائم‌مقام فراهانی، تالار مفاخر در قید حیات، تالار سرداران شهید، مرکز اسناد و مدارک مفاخر، کارگاه مرمت و عکاسی، آب انبار و قنات تشکیل شده است.
در این موزه سردیس‌های مفاخر استان به همراه آثار چاپ شده و اسناد، عکس‌ها و گزارش‌های متعلق به امام خمینی(ره)، امیرکبیر، قائم‌مقام فراهانی، پروین اعتصامی، کربلایی کاظم کریمی ساروقی، ملامهدی نراقی، ملأ احمد نراقی، میرزا حسن آشتیانی، سلمان ساوجی، پروفسور حسابی، دکتر محمد قریب، آیت‌الله العظمی اراکی، علی‌اکبرخان فراهانی، استاد فتحعلی واشقانی فراهانی، شهید چمران، شهید محلاتی، میرزا عیسی فراهانی، ضیاء‌الدین عراقی، عباس سحاب و فخرالدین عراقی به نمایش درآمده است.
بیت قدیمی امام خمینی(ره)، یادآور کودکی مرد عالم گیر تاریخ ایران
بیت پدری امام خمینی(ره) در محله قدیمی سر پل خمین قرار دارد و میراث تاریخی با ارزشی است که بیش از ۱۶۰ سال قدمت دارد. معماری این بنا به سبک شرقی-اسلامی است و مصالح اصلی به کار رفته در آن نیز خشت، گل و چوب است.
این بنا توسط پدربزرگ حضرت امام، مرحوم حاج سید احمد در سال ۱۲۵۵ قمری خریداری شده و آن گونه که آیت‌الله پسندیده، برادر بزرگ حضرت امام در خاطراتش نقل کرده است، این خانه پناهگاه مردم در روزهای ناخوش حمله دشمنان به خمین بوده و در هنگام یورش یاغیان همه در این خانه اجتماع می‌کردند و مردان بر بالای برج‌ها از حریم قلعه دفاع می‌کردند.
مرحوم حاج سید مصطفی، پدر امام خمینی(ره)، در این خانه متولد شد و امام، دو برادر و سه خواهرشان نیز در این خانه چشم به جهان گشودند و در همین خانه نیز برخی دروس مقدماتی را فراگرفتند.
این خانه که به سرا قلعه معروف بود با حیاط ها، دالان ها و هشتی هایش روزی پذیرای قدوم کودکی بوده است که تاریخ دنیای معاصر را متحول کرد.خانه پدری امام خمینی (ره) یکی از بناهای عظیم و مثال زدنی دوره قاجاریه در بافت تاریخی خمین به شمار می رود. این عمارت منحصر به فرد مجموعه ای چهار هسته ای است.
بر خلاف معماری های سنتی ایران در این عمارت چهار هسته ای هیچ کدام از حیاط ها نقش حیاط مرکزی را ندارند. این خانه شامل تقسیمات چون جلوخان، فضای ورودی اصلی و پیش طاق، هشتی، دالان، حیاط اندرونی، حیاط بیرونی و حیاط دارای شبستان، محل تولد امام خمینی (ره) و حیاط موروثی امام خمینی(ره) است.
امام خمینی (ره) در سال ۱۲۸۱هجری شمسی در پنج دری مشرف به حیاط بزرگ این خانه که درهای آن رو به غرب باز می‌شوند متولد شده است. بیت تاریخی امام خمینی (ره) هم اکنون به عنوان یک مجموعه تاریخی پذیرای مسافران و گردشگران و علاقمندان به بازدید از محل تولد بنیان گذار انقلاب اسلامی است.
روستای تاریخی هزاوه مهد پرورش امیرکبیر و قائم مقام
روستای تاریخی و زیبای هزاوه واقع در ۱۸ کیلومتری شمال غربی اراک، در شیب آرام دامنه کوه‌های غربی اراک دارای بافتی پلکانی و متراکم است. قدمت هزاوه به قرن هفتم هجری و به دوره ایلخانیان بازمی گردد. هزاوه یکی از زیباترین روستاهای استان مرکزی است که زادگاه مفاخری همچون امیرکبیر و قائم مقام فراهانی است.
آرامگاه امامزاده سلطان سید احمد از نسل امام زین العابدین (ع) نیز در این روستا قرار دارد. این امامزاده در زمان شاه عباس صفوی بنا شده است. آب و هوای کوهستانی، بهار و تابستانی معتدل و زمستانی سرد وجود چشمه سارهای متعدد و خاک خوب و حاصلخیز و اقلیم مناسب شرایط مساعدی را برای رشد و پرورش تاکستان‌های انگور در این روستا فراهم کرده است.
روستای تاریخی و گردشگری وفس نیز از توابع بخش مرکزی شهرستان کمیجان در ۱۵کیلومتری شمال شرقی این شهر قرار دارد. این روستا از شمال غرب به کوه قلعه گیری و از جنوب شرقی به کوه دزلی محدود می‌شود . ارتفاع وفس از سطح دریا ۲۲۰۰ متر و آب و هوای آن معتدل و کوهستانی است. بناهای زیارتگاهی امامزاده یحیی و امامزاده اسماعیل و امامزاده شاهزاده حسین در روستای وفس، نشانه‌های قدمت تاریخی این روستا است.
روستای وفس از روستاهای ییلاقی استان مرکزی است و چشم اندازهای طبیعی و همچنین قدمت این روستا، نمودی از سنن و سبک زندگی تاریخی در خطه مرکزی را به نمایش می گذارد.
موزه چهار فصل، قدیمی‌ترین موزه مردم شناسی استان مرکزی
موزه‌ها در معرفی فرهنگ، آداب و رسوم و شیوه زندگی نیاکان ما نقش بسزایی دارند. در استان مرکزی شش موزه مردم شناسی وجود دارد که قدیمی‌ترین آنها، موزه چهارفصل اراک است.
حمام تاریخی یا گنجینه چهار فصل اراک، یکی از جلوه‌های اصیل هنر معماری ایران در استان مرکزی است که در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. این حمام در زمان قاجاریه به همت محمدابراهیم خوانساری بنا و اکنون به گنجینه تبدیل شده است.
این حمام از گرمخانه، سربینه (رختکن)، حجره‌های متعدد، حمام‌های زنانه، مردانه و حمام اقلیت‌های مذهبی تشکیل شده و به دلیل تزئین سربینه آن با کاشی‌های زیبا و رنگارنگ چهار فصل سال، حمام چهار فصل نامیده می‌شود.
بخش سربنیه حمام با ۸ ستون و گنبد رفیع آن وکاشی‌های رنگارنگ وگچبری‌های چشم نواز و نقاشی‌های تاریخی و طرح‌های اسلیمی‌اش، هر بیننده‌ای را به خود مجذوب می‌کند.
در این گنجینه ارزشمند، اشیای تاریخی مانند ظروف و کاسه های سفالی، سکه‌های دوره‌های مختلف تاریخی، عقدنامه‌های دوره‌قاجار، کتاب‌ها و نسخه‌های خطی، ظروف مسی و قلم زنی، اسباب قدیمی حمام، خمره‌های سفالی، لوازم ریسندگی، بخشی از محراب تاریخی و ارزشمند مسجد جامع ساوه و ابزار قدیمی ریسندگی و بافت فرش نگهداری می‌شود.
قلعه و موزه سالار محتشم خمین، عمارت تاریخی مدرن
قلعه سالار محتشم در شهر خمین قرار دارد و در زمان ساخت و استفاده اولیه، در محله سرسبز و خرم و در میان باغ‌های خمین واقع بوده است اما بعدها به ویژه در طی بیست سال اخیر با توسعه محیط دستخوش تغییر و تحول شده است.
میرزا علی خان کمره ای ملقب به سالار محتشم از صاحب منصبان دوره قاجار و صاحب این بنا بوده است. قلعه سالار محتشم از ساخته‌های اوست که تاریخ ساخت آن به اواخر دوره قاجاریه می‌رسد. قلعه سالار از نظر سبک معماری تلفیقی از معماری کلاسیک اروپا و معماری سنتی ایران است. این بنا در خردادماه سال ۸۵ تجهیز و مرمت شده و به عنوان اولین موزه شهرستان خمین افتتاح شد.
قلعه سالار محتشم از دو طبقه ساخته شده و از نوع ساختمان‌های ایوان دار است و یکی از عمارت های نادر ایران محسوب می‌شود که ۱۷۰سال پیش دارای سیستم برق کشی بوده که تاکنون منبع تأمین نیروی برقی این سیستم مشخص نشده است.
قلعه سالار محتشم دارای عکاسخانه اختصاصی هم بوده و اکنون عکس‌های بسیاری از این قلعه به جا مانده که علاوه بر ارزش هنری از نظر شناخت تاریخ خمین نیز حائز اهمیت است.
عنصر قابل توجهی که در حیاط قلعه به چشم می‌خورد حوضی است که به صورت دو لنگه با طرحی اروپایی در راستای شرقی - غربی ساخته شده است طرح این حوض هندسی نامنظم است و ساختار این حوض یکی از خصایص منحصر به فرد این بنا محسوب می‌شود.
محوطه سازی حیاط این بنا تلفیقی از سبک ایرانی و اروپایی است و در قسمت جنوبی حوض، طرح باغچه‌ها به سبک باغ‌های ایرانی یعنی تشکیل شده از دو راهرو متقاطع صلیبی شکل است که چهار باغچه در گوشه‌های آن قرار دارد که اصطلاحاً چهار باغ نامیده می‌شود.
از دیگر موارد شاخصی که در این موزه وجود دارد پیکره‌هایی است که نمایانگر چند رسم قدیمی استان مرکزی همچون شب چله، کردعلی به کوه و کوسه ناقالدی می‌باشد.
مسجد جامع تاریخی ساوه با کتیبه هایی به قدمت یک هزار سال
مسجد جامع ساوه از اولین مسجدهایی است که در ایران و در شهر ساوه ساخته شده و طی سال‌ها و دوره‌های مختلف توسط هنرمندان ایرانی تزئین و مرمت شده‌است. هرچند این مسجد کهن‌سال در طول قرن‌ها با توجه به تغییراتی که داشته‌است دیگر چیزی از آن مسجد اولیه باقی نمانده‌است. این مسجد تماماً از خشت و گل ساخته شده که در نوع بی‌نظیر است.
تاریخ شناسان مدعی‌اند این مسجد یکی از اولین مسجدهای ساخته شده در ایران است. مسجد جامع شهر ساوه را یک گنبد زیبا، چندین شبستان، ایوان‌هایی بلند و مناره‌های بلند تشکیل می‌دهد. این مسجد زیبا آن قدر تزئینات مختلف معماری روی طاق‌ها و دیوارهایش دارد که می‌توان به عنوان یک موزه به دیدنش رفت.
تا به حال به‌طور دقیق قدمت مسجد جامع ساوه تعیین نشده، اما قدیمی‌ترین وسیله‌ای که در این مجموعه پیدا شده، کتیبه‌هایی است که در قرن چهارم نوشته شده‌اند بنابراین این مسجد حداقل یک هزار سال عمر دارد.
با کاوش‌هایی که طی چند سال گذشته انجام شده و با کشف توده‌های گلی و آواری که به دست آمده، کارشناسان معتقدند که در محل کنونی مسجد جامع، مسجدی قدیمی‌تر وجود داشته که قسمتی از مصالح مسجد امروزی از همان مسجد اولیه تأمین شده‌است.
این مسجد مانند شهر ساوه در زمان حمله مغول آسیب‌های بسیاری دیده است سپس در دوران‌های مختلف از جمله زمان قاجار مرمت شده‌است.
این مسجد مشتمل بر یک صحن و گنبدی در جنوب، دو ایوان، یک مناره، چند شبستان، محراب‌هایی متعدد و قدیمی با خطوط کوفی و دو محراب از دوره صفویه با خط ثلث است. این بنا دارای شبستانها و دهلیزهای زیبای آجری است که از آثار قرن ششم و عصر سلجوقیان به شمار می‌رود.
محراب مسجد جامعه ساوه دارای کتیبه‌های متعدد عمودی و افقی است که سه جانب آن را فرا گرفته و روی آن به خط ثلث و کوفی سوره‌هایی از قرآن کریم گچبری شده و در ضلع غربی میان شبستان‌های این بنا، ایوان باشکوه و رفیعی قرار دارد.
غار نخجیر، تکه ای برجای مانده از تاریخ چند میلیون ساله زمین
غار نخجیر در پنج کیلومتری شمال غرب شهر نراق و دامنه کوهی به نام تخت واقع شده است. عامل اصلی به وجود آورنده این غار گسل معکوسی است که در منطقه واقع شده و پس از گذشت میلیون‌ها سال به شکل کنونی در آمده است. این غار با دیدنی‌های خود از عجایب طبیعی ایران و جهان به شمار می‌رود.
غار نخجیر در فاصله هشت کیلومتری شمال دلیجان و در منطقه‌ای به نام چال نخجیر واقع شده است. این غار در دامنه کوهی کم ارتفاع قرار داشته و دسترسی به آن آسان است.
غار نخجیر دارای یک شاخه اصلی و چندین شاخه فرعی بوده و از راه همواری می‌توان به راحتی در غار حرکت کرد. درون غار عموما کریستالیزه بوده و از سنگ‌های تزئینی زیبا تشکیل شده است. کف و دیوارهای غار پوشیده از بلورهای اسفنجی است که از این جهت یکی از غارهای زیبای کشور است.
علاوه بر این غار نخجیر دارای دالان‌ها و دهلیزهای بسیاری بوده که زیبایی خاصی به آن بخشیده است. منطقه غار نخجیر در مساحت ۳۰۰هکتار واقع شده است و از مناطق نمونه گردشگری کشور به حساب می‌آید.
قنات و آب انبار تاریخی ابراهیم آباد، سیستم آب‌رسانی یک هزارساله
در میانه راه شهر اراک به سمت قم روستایی به نام ابراهیم آباد واقع می باشد که قنات آن دارای قدمت بیش از یک هزار سال است.
قنات ابراهیم آباد یکی از کهن ترین قنات های ایران است که به طول ۱۱ کیلومتر از کوه های هفتادقله سرچشمه گرفته و تا روستای ابراهیم آباد ادامه می یابد و در سال ۹۳ در فهرست آثار تاریخی ملی کشور و در سال ۹۵ در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده است.
مادرچاه این قنات مخروطی شکل است. زیرا قطر دهانه میله آن حدود یک متر و قطر محل اتصال میله به کوره به حدود ۱۰ حلقه می رسد. میله های بعدی پس از مادر چاه که تعداد آنها به ۴۰ حلقه می رسد هرکدام حدود ۱۰۰ متر عمق دارند و مادر چاه نیز دارای عمقی حدود ۱۱۰ ذرع است.
قنات های مذکور دارای ۱۸ کیلومتر طول، ۶۱۵ میله در طول مسیر و آب قنات حدود ۹۶ هکتار زمین را به زیر کشت می برد. از سال ۱۳۱۸ تا ۱۳۷۸(به مدت ۶۰ سال)فقط دو نفر از محلیان با تهور توانسته اند به درون مادر چاه این قنات بروند، یکی از آنها یک مغنی و دیگری از مالکین روستا بوده است.
البته مادر چاه قنات ابراهیم آباد اراک عمیق ترین مادر چاه در ایران نیست بلکه عمیق ترین مادر چاه را مادرچاه قنات بیدخت گناباد خراسان می دانند که عمق آن را حدود ۳۰۰ متر عنوان کرده اند.
بازار اراک، مجموعه‌ای با بافت تاریخی منحصربه فرد
بازار تاریخی یکی از بناهای نخستین شهر اراک است. بنای مجموعه بزرگ بازار اراک شامل حمام، مسجد، مدرسه، آب انبارها، گذرها و کاراوانسراها متعدد است که در زمان فتحعلی شاه قاجار و توسط یوسف خان گرجی در سال ۱۲۲۸ هجری قمری در بافت مرکزی اراک قدیم(ساطان آباد) بنیان گذاشته شد.
این بازار به مرکزیت چهارسوق، دارای دو مسیر شمالی، جنوبی، شرقی و غربی است که از چهار جهت به دروازه‌های قدیم شهر متصل می‌شده و به نوعی استراتژیک‌ترین نقطه شهر در زمان‌های گذشته بوده است.
تاریخ ساخت بازار شهر با تاریخ ساخت شهر اراک یکی است، گرچه ساخت شهر چند سالی طول کشیده ولی در متون تاریخی به زمان دقیق ساخت بازار اشاره‌ای نشده است. چنانکه در اسناد و کتابهای تاریخی بیان شده ساخت شهر احتمالاً حدود بیست سال طول کشیده و در این میان بنای بازار و ارکان آن مانند راسته‌ها، سراها و دالان‌ها در همین سال‌ها ساخته شده است.
بنای اولیه بازار تاریخی اراک را حاکم وقت اراک (سپهدار اعظم) که نام مسجد و مدرسه‌ای در بازار اراک نیز به نام وی است، در اوایل قرن ۱۳ گذاشت.
یکی از دلایل ساخت بازار اراک، وجود اقتصاد قوی در اطراف شهر سلطان آباد بود. مرغوبیت محصولات کشاورزی در منطقه عراق عجم و نیز شهرت جهانی فرش ساروق و نیاز به ایجاد مرکزی برای فروش محصولات، انگیزه اصلی ایجاد شهر و بازار آن از لحاظ اقتصادی بود.
مجموعه بازار اراک بر اساس طرحی از پیش اندیشیده احداث شده است و برخلاف بازارهای دیگر مسیر آن به صورت آزاد و منحنی نیست، بلکه مسیرها به طور منحصر به فردی، منظم و دارای تقارن هندسی هستند. راسته بازار با گذرهای متعددی که آن را قطع می‌کند اساس بافت شطرنجی شهر سلطان آباد قدیم را ساخته بود.
این بازار دارای دو محور عمود بر هم است که یکی محور شمالی جنوبی به طول ۷۲۰ متر با دو ورودی یکی در شمال و یکی در جنوب و محور شرقی غربی به طول ۲۰۰ متر و دارای هشت گذر و ورودی شرقی و غربی است که گذرهای فرعی عمود بر دو گذر اصلی ساخته شده‌اند.
بازار اراک دارای ۳۰ سرا و چهار حمام بوده که بنابر اقتضای زمان برخی از آنها تغییر کاربری دادند. از جمله این حمام‌ها می‌توان به حمام چهار سوق، حمام نو، حمام شیخ الاسلام و حمام فیروزه اشاره کرد.
۱۸:۴۴ - ۱۴۰۲/۰۹/۱۹
نظر شما