به گزارش خبرنگار مهر، متن پیش رو یادداشتی است از حسینعلی رمضانی، مدرس دانشگاه و کارشناس علوم انسانی که از نظر می گذرد؛
همه موجودات عالم مادی در سیری از تولد و مرگ به سر می برند، سیری که در آن بین حیات و ممات در حال دست و پا زدن هستند. این سیر چه انواعی به خود می گیرند؛ خطی و فرآیندی، سینوسی و هفت و هشتی، چرخشی و سیکل، امری است که در جای خود باید بدان پرداخت، اما این یک واقعیت می باشد که موجودات زمان مند و مکان مند یک روزی خواهند رفت. وجود تضاد امری بدیهی بوده و عامل حرکت در عالم امکان می باشد.
حرکت حقیقتی از شدنهای دائمی و مبنای تغییر(Change) در سطوح جمادات(خاک، آب، باد و آتش)، نباتات و حیوانات و عالم انسانی است. همه موجودات در خطری دائمی به سر می برند، خطری که باعث از بین رفتن بخش یا کل ماهیت وجودی انها خواهد شد. بنابراین وجود تهدید امری واقعی و غیرقابل انکار در همه سطوح موجودات ممکن الوجود می باشد. در مقابل تهدید، مفهومی به نام امنیت(Security) وجود دارد که محور بحث ما می باشد، که تعریف آن معطوف به "نبود تهدید" است.
امنیت موضوعی است که هیچ گاه در این عالم که تضاد، حرکت و تغییر دائمی گاه پراکنده و گاه متراکم در آن پدیدار می شوند، به طور صد در صد ایجاد نمی شود. این موضوع چه بسا در سطوح پایینی موجودات اعم از جمادات، نباتات و حیوانات به طور حداقلی قابل احیا باشد، اما در سطح کنشگران انسانی به نظر امری بعید می رسد. انسانها دائماً در معرض تهدیدات متنوعی از جنس طبیعی و مصنوعی(انسان ساخت) می باشند و این موضوع انسان را وادار به حرکت به سمت امنیت می نماید. نقطه امنی که در آن هیچ عاملی او را مورد تهدید قرار ندهد، و به نظر این امر در جهان متکثر دنیای مادی امکان ناپذیر است، مگر در جهان باقی و در جنّات نعیم و به توصیه قرآن با تقواپیشگی که"إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ وَ عُیُونٍ * ادْخُلُوها بِسَلامٍ آمِنِینَ".
هم چنان که تمام موجودات به نحوی و به طور غریزی برای دوام و بقای خود تلاش می کنند و برای حفظ امنیت سعی در تشکیل لایه های دفاعی در برابر تهدیدات متنوع محیطی می باشند، انسانها نیز به طور اگاهانه و گاه ناخودآگاه دست به چنین کاری می زنند. بنابراین ما اینجا با مفهومی به نام دفاع(Defense) مواجه می باشیم. سیستم های دفاعی که بر اساس نوع نگرش انسانها هویت می گیرد و چیستی، چرایی و چگونگی دفاع معنای جدیدی می یابند و نقطه عطف این نوشتار نیز به همین موضوع و در کل"فرهنگ دفاعی" می باشد.
در پاسخ به چیستی دفاع باید اذعان داشت که، مبنای تعریف را انسان و ابعاد وجودی او فرض می نماییم تا بدین وسیله به یک تعریف نسبتاً جامع از آن نایل آییم. ابعاد وجودی انسان به سه ساحت جسم، فکر و قلب قابل تقسیم می باشد، بالتّبع تهدیدات که معطوف به یک انسان و یا یک کشور است، به تهدیدات جسمانی، فکری و علمی و روحی اخلاقی قابل تفکیک و تمییز خواهد بود. انسانها در بین دو طیف حیات و ممات در حال بودن و نبودن هستند. بنابراین حیات و ممات جسم، حیات و ممات فکر و حیات و ممات قلب اینجا مورد نظر است، که در آیات و روایات اسلام بدان اشارات کاملی شده است و بهترین منبع برای تشخیص این ابعاد از حیات و ممات رجوع به آیات و روایات و سیره ائمه اطهار(ع) می باشد. جهاد صغیر که برای بقاء و دوام بعد کالبدی و فیزیکی انسان، جهاد کبیر که بر بعد فکری و اعتقادی و جهاد اکبری که برای اخلاقیات و ارزشها توسط انسان صورت می گیرد. اولی معطوف به سلامت جسم، دومی بر سلامت فکر و سومی بر سلامت قلب"... مَنْ أَتَی اللهَ بَقَلْبٍ سَلیمٍ..." نظر دارد.
در ادبیات مرسوم امنیتی، همچنانکه تهدید به سه ساحت سخت، نیمه سخت و نرم تقسیم شده است، با کمی اغماض می توان همپوشانی و انطباق مفهومی بین سه بعد جسم با تهدیدات سخت، فکری با اطلاعات و اخلاقی با تهدیدات نرم ایجاد کرد. تهدیداتی سخت که حیات انسان، تهدیدات نیمه سخت که عرصه تفکری - علم و اطلاعات- و اعتقاداتی انسان و در نهایت تهدیداتی نرم که قلب مخاطب را اعم از ارزشها، جهت و حبّ و بغض و خواهشها را مورد هدف و هجمه قرار می دهد. بنابراین دفاع نیز باید نسبت به ابعاد فوق تعریف شود. "دفاع عبارت است از آمادگی همه جانبه یک سیستم در مقابله با تهدیدات موجود و مفروض آینده".
در حوزه ماهیت دفاع باید به ویژگیهای آن اشاره داشت. ویژگی هایی که در تعریف فوق به عنوان دفاع همه جانبه یاد شده، ویژگیهایی از جنس طول، عرض و عمق دفاع می باشد؛ بدین معنا که دفاع دارای عرضی از ابعاد، طولی از زمان و فرآیند و عمقی از لایه ها و سطوح می باشد. دفاعی که در آن سیستم به موقع در هر شرایطی و در هر سطحی در برابر تهدیدات عکس العمل نشان می دهد.
عکس العملی که نشان دهنده حیات و پویایی و سرزندگی آن می باشد. آمادگی و ورزیدگی همه اجزای سیستم برای دفاع امری ضروری است. کافی است یک جزء از کلان سیستم اعم از زیرسیستمهای تولید، توزیع و مصرف دیتا و انرژی خوب عمل نکند. در نهایت این شادابی و سرزندگی ارگان دچار چالش شده و قدرت پاسخگویی به تهدیدات را نخواهد داشت. قوام و انسجام سیستم بستگی به آمادگی دائمی دارد و آیه "وَأَعِدّوا لَهُم مَا استَطَعتُم مِن قُوَّةٍ وَمِن رِباطِ الخَیلِ تُرهِبونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّکُم وَآخَرینَ مِن دونِهِم لا تَعلَمونَهُمُ اللَّهُ یَعلَمُهُم..." تداعی کننده این ارتباط می باشد.
غایت و چرایی دفاع نیز باید مورد بررسی قرار گیرد. دفاع برای حفظ خود در برابر هجمه تهدیدات، امری است که عقل به آن توصیه و عقل بدان تاکید دارد. انسان عاقل نسبت به تهدیدات عکس العمل نشان میدهد و این انسانهای فارغ از عقلانیت هستند که اولاً تهدید را نمی شناسند و ثانیاً نسبت به آن عکس العملی نشان نمی دهند. انسان عاقل سیستم دفاعی خود را همیشه آماده نگه می دارد تا با دفاع ضمن حفظ قوام، حیات خویش را دوام بخشد.
اما چگونگی دفاع که نقطه محوری و ثقل نوشتار حاضر میباشد به فرآیندها، روشها، تکنیکها و ابزار نظر دارد. پاسخ به سوالاتی از قبیل فرآیند دفاع(Processing of Defense) چیست؟ روش ها(Way's) و راهبردهای دفاعی(Strategy of Defense) چگونه است؟ تکنیک های دفاعی کدام هستند؟ و ابزارهایی که می توان در عرصه دفاع در سطوح و لایه های مختلف بهره گرفت چیست؟ در این بخش بدان پرداخته خواهد شد.
با توجه به نظر نویسنده، دفاع دارای دو جهت و مبنای فکری هستی شناسانه، معرفت شناسانه و انسان شناسانه؛ اسلام و غرب بوده و قابل تمییز می باشد، ضمن پاسخهای متفاوتی که این دو جریان فکری از چیستی و چرایی دفاع ارائه می دهند در پاسخ به سوال چگونگی دفاع نیز این دو جریان فکری دو پاسخ متفاوت ارائه خواهند نمود. چه بسا در نگاه مادی غرب "هدف وسیله را توجیه کند" و در نگاه اسلام برای دفاع، در لایه روشها، تکنیک و ابزار مُجاز به بهره گیری از هر وسیله ای نباشیم. اینجا ورود و برتری عقل معاد بر عقل معاش و تاکید بر اخلاقیات در حدود بهره گیری از وسایل توصیه شده است.
دفاع امری ضروری می باشد که از بدو تولد انسان باید به عنوان یک اصل برای حفظ امینت خود در برابر تهدیدات فرض نماید. دفاع نه زمان می شناسد و نه مکان، دفاع براساس شرایط و وجود انواع تهدیدات امری است که آمادگی همه جانبه و دائمی را می طلبد. دفاع باید توسط تک تک اجزاء و کنشگران یک سیستم صورت پذیرد. بنابراین همه باید گوشه ای از این امر مهم را در جایگاه و نقشی که خود یا سیستم برای آنها تعریف می نمایند، به خود اختصاص دهند. ضمن تقویت دفاعی خود به تقویت دفاعی زیرسیستمها و کلان سیستم اقدام نمایند، لذا سوال از اینکه چه کسی باید به دفاع بپردازد؛ سوالی درست و اشتباه است. سؤالی درست، برای نشان دادن اهمیت دفاع و سؤالی اشتباه، چراکه هیچ کس فارغ از دفاع نمی باشد.
برای تحدید موضوع سطح مورد نظر از دفاع در این نوشتار را از فرد به سمت کشور به عنوان یک کلان سیستم انتقال می دهیم. طبق نظر نگارنده، فرآیند منطقی دفاع در سطوح مختلف از پژوهش، آموزش و انتشار و ترویج تشکیل میشود. تولید قدرت دفاعی، آموزش قدرت دفاعی و انتشار و توزیع قدرت دفاعی، در اینجا مد نظر است. برای این منظور "علم دفاعی" شکل گیرد. سیستم دفاعی باید به دنبال شکل دهی پژوهشکده های دفاعی، آموزشکده های دفاعی و در ادامه تبلیغات دفاعی و ترویج فرهنگ دفاعی در احاد جامعه باشد.
هر یک از این فرآیندها دارای چشم انداز، رسالت، ماموریت، اهداف، استراتژی، ساختار، سازمان و بودجه و امکانات خاص میباشد. برای مثال در گام آموزش دفاعی؛ ضمن تاکید بر دائمی بودن دفاع در طول زندگی، همه اجزای یک سیستم - مانند آحاد جامعه و کشور- ساختار مکانی، سازمان انسانی، زمان آموزشی و بودجه و تجهیزات در ذیل چشم انداز، رسالت، ماموریت و اهداف "آموزش دفاعی" باید ترسیم شود. این امر در گامهای پژوهش دفاعی که تولید فکر، تئوری و مدل و روش و راهبردهای دفاعی در آن صورت می پذیرد باید، شکل گیرد. ترویج و تبلیغ فرهنگ دفاعی نیز باید دارای ساختار، سازمان، امکانات و بودجه خاص خود باشد.
در حوزه آموزش دفاعی علاوه بر آنچه بیان شد نکاتی چند باید مدنظر قرار گیرد؛ از آن جمله:
- زمانی را برای آموزش دفاع در نظر گرفته شود به عنوان واحدهای درسی.
- مکانی را برای آموزش دفاع در نظر گرفته شود به عنوان ساختار آموزش دفاعی.
- محتوایی را برای آموزش دفاع در نظر گرفته شود به عنوان بخشی از متن آموزش دفاعی.
- روشهای آموزش دفاعی که عبارتند از:
الف) "علم دفاعی" که به سمع مخاطبین میرسد و به چه چیزی باید در خصوص دفاع گفت، معطوف است.
ب) "عین دفاعی" که به بصر مخاطبین می رسد و به چه چیزی باید در خصوص دفاع نشان داد، معطوف است.
ج) "حق دفاعی" که به عمل واقعی مخاطبین نظر دارد و به چه چیزی باید در خصوص دفاع عمل شود، معطوف می باشد.
در سیر آموزش دفاعی با مؤلفه های مرسوم آموزش مواجه خواهیم بود از آن جمله؛ متن و محتوای آموزش دفاعی، اساتید و مربیان دفاعی، تجیهزات و امکانات، بودجه، فضای فرهنگ دفاعی، مدیریت آموزش دفاعی و... را می توان برشماری کرد. با انجام دقیق و گام به گام آموزش دفاعی در یک سیستم، طبق فرآیند رشد سیستمی مثل نظام و انقلاب اسلامی ایران به سمت و سوی تمدن اسلامی، شاهد انسجام درونی و سرزندگی و پویایی سیستمی با رویکرد انقلابی خواهیم بود. در فرآیند آموزش دفاعی تهدید یا همان دشمن در لایه فکری و نگرشی شناسانده می شود و با جهت دهی انگشت اتهام به سمت دشمن واقعی یا همان تهدید اصلی، حبّ و بغض گرایشی مخاطبین نیز به دشمن شکل می گیرد.
با توجه به مباحث ارائه شده و برای رسیدن به اجماعی نسبی در خصوص فرهنگ دفاع و مبانی آموزش دفاعی، توجه شما را به این نکته اساسی جلب می کنم که انقلاب اسلامی در برهه ای از زمان و در میان پارادایم و هژمونی غالب مادی ظهور کرده است. دقت شود که لایه های دفاعی – امنیتی از منظر عقل باید بُرد نسبتاً وسیعی داشته باشد؛ مبنی بر اینکه نباید بُرد دفاعی کشور در حوزه ساختاری، انسانی و تجهیزاتی تا مرزها باشد که این یک خطای راهبردی بزرگ محسوب می شود. انسان عاقل لایه های دفاعی خود را دور از خانه و حرم خود شکل می دهد. اگر با دشمن و تهدید در دور دست وارد مقابله نشوید باید نزدیک و نزدیک تر تا شهر و خانه خود باید عمل دفاع و حفظ بقا را انجام داد. هر چه بُرد و میدان عمل کشوری مثل ایران بیشتر باشد مطمئناً قدرت دفاعی او بیشتر و میزان ثبات و امنیت آن بالا خواهد بود.
انقلاب اسلامی به مثابه یک ارگان و سیستم زنده در کلان سیستم حاکم باید حفظ حیات نماید و این امر ممکن نخواهد بود الا در سایه دفاع همه جانبه، دفاعی که جغرافیا، زمان، فرآیند و شرایط؛ هیچ کدام نمی تواند مانع شکل گیری آن شود. دفاعی که ساحت و بُعد کالبدی کشور و آحاد جامعه را در نظر می گیرد و آموزش نظامی و دفاعی مدارس، دانشگاه ها، حوزه های علمیه، بسیج، خدمت مقدس سربازی و آموزشهای تخصصی نیروهای مسلح به عنوان ساختار اصلی دفاعی از آن جمله است.
دفاعی دیگر که ساحت و بُعد علمی و فکری کشور اسلامی را باید تقویت نماید و در حوزه تولید علوم و شکستن مرزهای دانش و رسیدن به نقطه هژمونی علمی جهان با رویکرد اسلامی به عنوان قدرت نیمه سخت عمل نماید و نقش پژوهشگاه ها، اندیشکده ها، دانشگاه ها، حوزه های علمیه در این بخش برجسته خواهد بود.
دفاعی اکبر که برای حفظ و سلامت قلب آحاد جامعه اسلامی از تهدیدات اخلاقی و رذایل و روی آوردن به فضایل صورت می پذیرد. دفاعی که دیگر نقش آفرینی آن توسط تک تک جامعه با دعوت به معروف و نهی از منکر امکان پذیر می باشد. فرآیندی که در آن حبّ و بغض و انگشت اتهام به سمت تهدید و دشمن یا همان منکر واقعی صورت می پذیرد. آموزش دفاعی هم با تمام مؤلفه های آن باید در یک سیر منطقی توسط سامانه های آموزشی در سطوح و لایه های مختلف با اثربخشی بالا صورت پذیرد، تا در سیر تربیت و آموزش، افرادی آماده برای دفاع از کیان نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران داشته باشیم.*
نظر شما