انسان شاکر با نعمت‌های خداوند ارتباط درست برقرار می‌کند

به گزارش خبرگزاری مهر، متن زیر سخنرانی آیت الله رمضانی در خطبه نماز جمعه هامبورگ  است که در ادامه می‌خوانید:

الحمد لله ربّ العالمین و الحمد لله الذی لا مُضادّ له فی مُلکه و لا مُنازِعَ لَهُ فی أمره. الحمدالله الذی لا شریک لَهُ فی خلقه ولا شبیه لَهُ فی عَظَمَتِه (جزء من دعاء الإفتتاح) وصلّی الله علی سیدّنا ونبیّنا محمّد صلّی الله علیه وعلی آله الطاهرین واصحابه المنتجبین. 

عبادالله ! أُوصیکم و نفسی بتقوی الله و اتّباع امره و نهیه.

توجّه به نعمت و شناخت آن و بهره گیری از نعمت در جای خود و اظهار و آشکار نمودن نعمت و انتساب آن به مُنعم در موضوع شکر بسیار مهم است. لذا در برخی از روایات آمده است که یادآوری نعمت­ها نیز نوعی شکر است و ترک این یادآوری، کفر و ناسپاسی به حساب می آید: «التَّحَدُّثُ بِنِعَمِ اللَّهِ شُکْرٌ وَ تَرْکُ ذَلِکَ کُفْر»[۱]

از جمله مسائلی که در موضوع شکر باید به آن توجّه داشت اینست که نعمتهای الهی بسیار زیاد و در واقع غیرقابل شمارش هستند. این نعمتها سراسر وجود انسان و پیرامون او را فرا گرفته اند. لذا باید توجّه داشت که چگونه و با چه روش­هائی انسان می تواند حق شکر الهی را بجا آورد. از اینرو دانستن اقسام شکر نیز از اهمیت خاصی برخوردار است.

اقسام شکر

مرحوم فیض کاشانی در کتاب حقائق فرموده: «الشُکْرُ بالقَلبِ قَصدُ الخیرِ وَ اضمارُه لکافةِ الخَلقِ؛ وَالشکرُ باللسانِ إظهارُ الشکرِ للّهِ بالتمجید الدّال علیه؛ وَالشکرُ بالجوارحِ فهو استعمالُ نعمِ اللّه فی طاعتهِ وَ التوقی من الاستعانة بها علی معصیته»

شکر قلبی: بنده شاکر خدای متعال کسی است که در قلب خود نسبت به بندگان خدا قصد و نیت خیر می نماید و هرگز نسبت به هیچ کسی نیت و قصد بدخواهی نمی کند و به تعبیر دیگر در دل و قلب با کسی کینه نخواهد داشت. البته این نکته را باید توجّه داشته باشد این خصوصیت نسبت به دوستان خدا و پیامبران الهی است؛ زیرا نسبت به دشمنان خدا و دشمن کرامت انسان، دوستی، محبت و عشق ورزیدن معنا ندارد.

شکر زبانی: منظور از این نوع شکر، حمد و ستایش الهی با زبان و بر لب داشتن ذکر شریف «الحمدّ لله ربّ العالمین» است. اینکه آدمی همواره یادآور نعمت­های الهی باشد و زبان تشکر و سپاس داشته باشد.

شکر جوارحی: در بیان مرحوم فیض کاشانی، منظور از این نوع شکر، به کارگیری درست نعمت­های الهی در جای خود می باشد. اینکه همه اعمال و رفتار انسان باید در جهت طاعت و بندگی خدا باشد و همه ما خود را از فرو رفتن در نافرمانی حضرت حق حفظ نمائیم.

در بیان مرحوم خواجه نصیرالدین طوسی نیز آمده که انسان از سه طریق می تواند شکر الهی را بجا آورد: اوّل معرفت و شناخت نعمت است. دوم شادمانی از وصول نعمت و سوم جهد و تلاش برای تحصیل رضای منعم به قدر استطاعت.

 مرحوم امام خمینی (ره) هم دربارۀ شکر فرموده است: بدانکه «شکر» عبارت است از قدردانی نعمت مُنعم. و آثار این‏‎ ‎‏قدردانی در قلب به طوری بروز می کند؛ و در زبان به طوری؛ و در‏‎ ‎‏افعال و اعمال جوارح به طوری. اما در قلب، آثارش از قبیل خضوع‏‎ ‎‏و خشوع و محبت و خشیت و امثال آن است. و در زبان، ثنا و مدح‏‎ ‎‏و حمد. و در جوارح، اطاعت و استعمال جوارح در رضای منعم، و‏‎ ‎‏امثال این است.[۲]

اگر مطالبی که علماء بزرگ اخلاق دربارۀ شکر به آن توجّه نموده اند، جمع آوری شود نکات بسیار عمیق و ارزشمندی به دست می آید. اینکه دربارۀ شکر در قرآن، روایات، کلمات علمای اخلاق و در عرفان عملی این همه بحث و تأکید شده است به این جهت است که انسان شاکر با نعمت های خداوند ارتباط درست برقرار کند و با بکارگیری هر نعمتی در جای خود به کمالات وجودی نائل شود؛ زیرا اگر دست، پا، چشم، گوش، شکم، ... و در مجموع همه جوارح و جوانح آدمی به درستی شناخته شود و همه آنها در مسیر بندگی حق به کار برده شود، از انسان یک شخصیت ارزشمند و جامع می سازد و انسان را غنی و توانگر می نماید؛ چه اینکه در روایت آمده است: «الشُکْرُ زینةُ الغِنی»[۳] و نیز در عبارت دیگر آمده که سپاسگزاری مایه ایمنی از بدبختی است: «شُکْرُ النِّعْمَةِ أمانٌ مِنْ حُلُولِ النِّقْمَةِ»[۴] و آدمی با شکرگزاری خود را به گرامی ترین خلق خدا می رساند چه اینکه از امام صادق(ع) سوال شده است: « مَنْ أَکْرَمُ اَلْخَلْقِ عَلَی اَللَّهِ؟ چه کسی ارجمندترین مردم نزد خداست ؟» حضرت در جواب فرمودند: « قَالَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ مَنْ إِذَا اُعْطِیَ شَکَرَ وَ إِذَا اُبْتُلِیَ صَبَرَ؛ امام علیه السّلام فرمود: آن کس که چون نعمتی به او رسد، سپاس گزارد و چون به بلایی دچار شود، شکیبایی ورزد»[۵]

و البته شاکران واقعی آنهایی هستند که صفت شکر به طور مطلق در وجود آنها استقرار یافته است. آنان که هر نعمتی را با قلب و زبان و عمل به خداوند مستند می کنند و با شناخت ماهیت و جایگاه آن نعمت برای رسیدن به کمال از آن بهره مند می شوند و همواره نعمت را به یاد می آورند؛ به گونه ای که در هر نعمتی وجود حق را می بینند. چه اینکه حضرت علی(ع) فرمودند: «ما رَأیتُ شیئاً إلاّ و رَأیتُ اللّهَ قَبلَهُ و بَعدهُ و مَعَهُ» و البته به همین جهت است که شکر واقعی و مطلق دشوار است.

در آموزه های اسلامی روایت شده که حضرت داود(ع) به خداوند عرض می کند: الهی، چگونه تو را شکر گویم و حال آنکه شکر من نسبت به تو، خود نعمتی از جانب توست؟! آنگاه خداوند به او وحی کرد که اکنون مرا شکر گذاشتی. یعنی همین که دانستی همه نعمتها از من است، در حقیقت شکر مرا نموده ای.

بنده شاکر به مرحله ای می رسد که اگر سخنی از جانب خداوند به او رسد، آن را نیز نعمت می داند و بر آن شکرگزار خواهد بود و هرچه از دوست رسد را نیکو می داند.