خبرگزاری مهر، گروه استانها- وحید محمدی یکتا: اماکن سنتی و میراث فرهنگی استان تهران قدمتی از چند صدساله گرفته تا چندین هزارساله دارد و درواقع استان تهران مجموعه‌ای از غنی‌ترین و جذاب‌ترین اماکن گردشگری را در خود جای‌داده است.
شهرستان‌های دماوند، رباط‌کریم، ری، پیشوا، ورامین و شهریار و ملارد به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و قرار گرفتن در مسیر راه‌های ارتباطی مهم کشور، برخورداری از آب‌وهوای مناسب و زمین حاصل خیز، بخش مهمی از تمدن ایران‌زمین را امانت‌داری می‌کنند، برج‌ها، کاروان‌سراها، سنگ بناها، امام‌زاده‌ها و دیگر اماکن تاریخی ازاین‌دست، در استان تهران چشم‌نوازی می‌کند.
از سوی دیگر به دلیل انتخاب تهران به‌عنوان پایتخت ایران در زمان «آقا محمدخان قاجار» و تداوم این انتخاب در دوره دیگر پادشاهان قاجاری و پهلوی، تهران مجموعه‌های بی‌نظیری از کاخ‌ها، عمارت ها و موزه‌های معاصر را نیز دارا است.
حفاری‌های غیرمجاز در بزرگ‌ترین قلعه خشتی نظامی جهان
استان تهران نزدیک به ۷۰۰ اثر تاریخی ثبت‌شده ملی دارد، که می‌تواند ظرفیت بسیار مناسبی برای جذب گردشگران در ایام مختلف سال باشد و به عقیده محمدحسین مقیمی، استاندار تهران، «باید شرایطی فراهم آوریم که استان تهران از استانی گردشگر فرست به استانی گردشگر پذیر تبدیل شود.»، اما این امر با بی‌مهری و بی‌توجهی به آثار تاریخی این استان نه‌تنها میسر نشده که غیرممکن خواهد شد.
در حال حاضر به‌عنوان‌مثال می‌توان به «قلعه ایرج» پیشوا اشاره کرد، بزرگ‌ترین قلعه خشتی نظامی جهان که مربوط به عصر ساسانی است، این قلعه در مجاورت کمربندی شمالی ورامین قرار دارد، که از دور عظمت باقیمانده دیوارهای خشتی آن به چشم می‌خورد.
«قلعه ایرج» که بخش عمده‌ای از آن امروز تخریب‌شده، با وسعتی حدود ۲۰۰ هکتار به دوران ساسانی تعلق دارد و از ۴ دروازه این قلعه تنها یک دروازه اصلی باقیمانده است، که این روزها حال‌وروز این قلعه چندان رضایت‌بخش نیست.
قلعه‌ها بناهای نسبتاً وسیعی هستند که توسط دیوارهایی مستحکم محصورشده و درون آن‌ها همه نوع امکانات زندگی برای سکونت طولانی‌مدت و حتی در زمان محاصره و مقابله با تورانیان وجود داشته است، قلعه ایرج نیز چنین است و در گذشته اماکنی برای عبورومرور روی دیوارها تعبیه‌شده و به نام «ایرج» پسر «فریدون» از مشهورترین چهره‌های افسانه‌ای ایران‌زمین و از نوادگان «جمشید» مزین شده است.
این قلعه که در سال ۱۳۸۲ و با شماره ۹۸۳۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، مورد بی‌مهری و بی‌توجهی مسئولان میراث فرهنگی قرارگرفته و در آستانه تخریب قرار دارد، زراعت در محوطه این قلعه، حفاری‌های غیرمجاز افراد سودجو در این بنای مستحکم و عوامل طبیعی هم چون تازیانه‌ای بر پیکر این اثر تاریخی نمایان است، آخرین ضربه به این قلعه را افراد سودجو روز جمعه با حفاری‌هایی در ضلع جنوبی این قلعه و جنب قنات آن انجام دادند.
برخی از آثار تاریخی استان تهران به حال خود رهاشده‌اند
گذری بر وضعیت عمومی بناهای تاریخی در استان تهران بیان‌گر آن است، که برخی از این میراث به حال خود رهاشده و آن‌طور که باید به آن‌ها توجه نمی‌شود.
متأسفانه قلعه قجری درگذر زمان و به علت اهمیت ندادن به آن و اختلافات بین مالک و میراث فرهنگی تا حدود زیادی از بین رفته است
قلعه «قاجاری» در روستای «آدران» رباط‌کریم متعلق به دوران ناصرالدین‌شاه و نمونه‌ای بی‌نظیر از معماری اسلامی است که به عصر قاجار تعلق دارد، اما آنچه قابل‌توجه است، این‌که متأسفانه این قلعه تاریخی درگذر زمان و به علت اهمیت ندادن به آن و اختلافات بین مالک و میراث فرهنگی تا حدودی مورد تخریب قرارگرفته است و حتی نام آن نیز برای بسیاری از ساکنین محلی و فعالان گردشگری به فراموشی سپرده‌شده است.
بقعه «امام‌زاده یحیی(ع) » در محله «کهنه گِل» ورامین متعلق به قرن هفتم و هشتم هجری است که از شاهکارهای معماری اسلامی در کشور محسوب می‌شود و یکی از آثار تاریخی بوده که مورد بی‌مهری قرار گرفته است.
معماری این بقعه که به گفته حجت‌الاسلام سید محمد سیدی، رئیس سابق اداره اوقاف و امور خیریه ورامین، در دانشگاه‌های معتبر دنیا تدریس می‌شود، امروز قربانی کج‌سلیقگی‌های متعددی هم چون آسیب رساندن به دیوارهای ۸۰۰ ساله آن به بهانه محافظت از بنا، نصب غیراستاندارد کابل دوربین مداربسته، کنتور برق و مخدوش کردن دید بصری و زیبایی‌های داخلی بنا با استقرار کولرگازی، کتابخانه، رخت‌آویز و ...شده است.
در این میان می‌توان از بی‌توجهی به آثاری چون خانه نیما در تهران، تخریب خانه سپهبد امیر احمدی و باغ تاریخی «ملک» در ری نیز سخن به میان آورد.
ازآنجایی‌که ابنیه فرهنگی به علت قدمت تاریخی و کاربری آن برای مردم و گردشگران داخلی و خارجی استان تهران حائز اهمیت هستند، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان تهران در سال‌های اخیر نسبت به مرمت و تعمیر برخی از این ابنیه اقدام کرده و کار رصد تغییرات در ابنیه تاریخی توسط یگان حفاظت از میراث فرهنگی استان تهران صورت گرفته است، اما حجم تخریب و بی‌توجهی به آثار تاریخی تا حدی است، که نشان می‌دهد، این فعالیت‌ها کافی نیست.
با شعار نمی‌توان شاهد احیای بافت‌های تاریخی و فرهنگی بود
دبیر کمیسیون سلامت و گردشگری اتاق بازرگانی ایران و عراق که در سال‌های اخیر در خصوص انتقال گردشگران به استان تهران فعالیت می‌کند در همین خصوص در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان این‌که ابنیه تاریخی به لحاظ تجاری می‌تواند، درآمدزایی و اشتغال فراوانی را برای استان تهران به ارمغان بیاورد، افزود: نقش صنعت گردشگری در اشتغال‌زایی بر کسی پوشیده نیست و در واقع این صنعت، به‌عنوان صنعت مادر می‌تواند سبب رونق متوازن اقتصادی در تمام زمینه‌ها شود.
رامین پولادرگ با تأکید بر این‌که ظرفیت گردشگری در استان تهران به‌اندازه‌ای است، که می‌توان اقتصاد بسیاری از مناطق این استان را بر مبنای گردشگری تعریف کرد، گفت: با رسیدگی به اماکن دیدنی و فراهم کردن زیرساخت‌های اقامتی مانند هتل‌ها، اماکن بوم گردی و ... در مجاورت این جاذبه‌های گردشگری، می‌توان زمان ماندگاری گردشگران و مسافران در استان تهران را تا ۵ روز الی یک هفته افزایش داد، چراکه هر نقطه‌ای از استان تهران دارای جاذبه‌هایی است، که می‌تواند چندین روز وقت یک گردشگر را پر کرده و برای وی جذاب باشد.
نباید با بی مهری و بی توجهی شاهد تخریب آثار تاریخی، فرهنگی و طبیعی موجود در استان تهران باشیم، برخی از مسئولین امر نداشتن نیرو را برای بی توجهی به آثار تاریخی مطرح می کنند، اما این امر منطقی نیست
وی با بیان این‌که گردشگران خارجی بیشتر به بازدید از اماکن تاریخی و فرهنگی علاقه‌مند هستند، گفت: نباید با بی‌مهری و بی‌توجهی شاهد تخریب آثار تاریخی، فرهنگی و طبیعی موجود در استان تهران باشیم، برخی از مسئولین امر نداشتن نیرو را برای بی‌توجهی به آثار تاریخی مطرح می‌کنند، اما این امر منطقی نیست، چراکه می‌توان با یک سرمایه‌گذاری اولیه و جذب سرمایه‌گذار و در نهایت فروش بلیت به مرحله‌ای رسید، که هر اثر تاریخی بتواند هزینه‌های نگاهداری خود را پرداخت کند.
این کارشناس گردشگری که در خصوص احیاء برخی از آثار تاریخی نیز فعالیت داشته است، ضمن تأکید بر احیاء بافت تاریخی و فرهنگی در کشور، به‌ویژه استان تهران گفت: با شعار نمی‌توان شاهد احیای بافت‌های تاریخی و فرهنگی بود، برای این مسئله باید برنامه‌ریزی داشت و نقش اساسی در مدیریت این مبحث با میراث فرهنگی است، سرمایه ملی در سایه بی‌توجهی از بین می‌روند و آن‌وقت ما تنها به سخنرانی‌ها و شعارها اکتفا می‌کنیم.
پولادرگ گفت: نباید بگذاریم تخریب و تعرض به اماکن تاریخی اتفاق بیفتد و پس‌ازآن به دنبال مقصر بگردیم، چراکه در این صورت باید در برابر نسل آینده پاسخگو باشیم، زمانی که یک اثر فرهنگی آسیب می‌بیند و یا مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد، آسیب بزرگی به سرمایه فرهنگی یک ملت وارد می‌شود و در آن زمان تنها افسوس برای ما باقی می‌ماند، پس علاج واقعه، قبل از وقوع باید کرد.
اقدامات یک‌جانبه مترو خسارات جبران‌ناپذیری به «چشمه‌علی» وارد کرد
رئیس کمیته میراث فرهنگی شورای اسلامی شهر تهران که از منتقدان بی‌توجهی به آثار تاریخی و فرهنگی این منطقه است، در همین خصوص در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان این‌که دولت‌ها موظف به حفاظت از میراث فرهنگی و آثار تاریخی هستند، گفت: متأسفانه اقدامات یک‌جانبه و بدون سنجیدن جوانب در پروژه‌های عمرانی یا معاملات تجاری و بی‌توجهی‌ها سبب ضربه خوردن آثار تاریخی در کشور ما و به‌ویژه تهران می‌شود.
حسن خلیل‌آبادی با تأکید بر این‌که آثار باستانی نشان‌دهنده فرهنگ، تمدن و تاریخ یک ملت است، گفت: به‌عنوان‌مثال اقدامات یک‌جانبه شرکت مترو تهران سبب وارد آمدن خسارات جبران‌ناپذیر به «چشمه‌علی» یا همان «چشمه سورنای باستانی ری» در جنوب تهران شده است.
وی بر پاسخگویی مسئولین به افکار عمومی در خصوص تخریب آثار تاریخی تأکید کرد و گفت: متأسفانه علی‌رغم پیگیری‌های متعدد در خصوص اقدامات نسنجیده در «چشمه‌علی» شرکت مترو در این زمینه پاسخگو نیست.
خلیل‌آبادی با تأکید بر این‌که «چشمه‌علی» یکی از برجسته‌ترین آثار تاریخی و جاذبه‌های گردشگری تهران است که آسیب می‌بیند، گفت: «چشمه‌علی» اثری چند هزارساله است، چطور می‌خواهیم به آیندگان در خصوص خشک‌کردن چشمه‌ای که چند هزار سال جوشش داشته است، پاسخ دهیم.
نباید برای توسعه به تخریب آثار گذشتگان بپردازیم
وی بابیان این‌که باید در اقدامات توسعه‌ای آثار تاریخی دیده شود، گفت: دلیل خشک شدن «چشمه‌علی» احداث تونل خط ۶ مترو بوده است و این پذیرفتنی نیست، که برای توسعه شهری به تخریب آثار گذشتگان بپردازیم.
رئیس کمیته میراث فرهنگی شورای اسلامی شهر تهران با تأکید بر این‌که بی‌توجهی به آثار تاریخی درنهایت موجب ویرانی و نابودی این سرمایه‌های ملی خواهد شد، گفت: به‌عنوان مثالی دیگر می‌توان به مجموعه تاریخی « باغ‌ملک» اشاره کرد، که متعلق به دوران قاجاریه بوده و جزو آثار ثبت‌شده ملی است، که در ضلع جنوبی حرم حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) قرار دارد.
خلیل‌آبادی با تأکید بر این‌که سازمان میراث فرهنگی متولی حفظ و نگهداری این مجموعه تاریخی و ارزشمند است، گفت: باید هرچه سریع‌تر مذاکراتی بین مالک این مجموعه و میراث فرهنگی انجام شود، تا از نابودی مجموعه تاریخی « باغ‌ملک» جلوگیری شود.
وی با بیان این‌که فراهم کردن زمینه بازدید عمومی از این اماکن می‌تواند، سبب جلوگیری از تخریب آن‌ها شود، گفت: نمونه دیگر بی‌توجهی به آثار تاریخی را در کاروانسرای «خانات» که یکی دیگر از آثار ثبت‌شده ملی تهران است، مشاهده می‌کنیم، که پیش‌تر نسبت به استفاده از آن به‌عنوان بارانداز انتقاد کرده بودم.
رئیس کمیته میراث فرهنگی شورای اسلامی شهر تهران با بیان این‌که باید از هر بنای تاریخی در جهت کاربری تاریخی و گردشگری بهره برد، گفت: همین کاروانسرای «خانات» ظرفیت بسیار بالایی برای ایجاد رستوران سنتی دارد و یا می‌توان در آن نمایشگاه‌های عرضه محصولات دستی اقوام گوناگون کشور را برپا کرد.
خلیل‌آبادی با بیان این‌که باید برای سرمایه‌های فرهنگی و تاریخی خود دل بسوزانیم، گفت: هرچه می‌گوییم، کم‌تر شنیده می‌شود و ممکن است، درنهایت به‌جایی برسیم که برای شنیدن دیر باشد.
انجمن میراث فرهنگی استان تهران با ریاست استاندار و برای صیانت از آثار تاریخی تشکیل می‌شود
مدیرکل میراث فرهنگی استان تهران در پاسخ به انتقادات فعالان میراث فرهنگی با اشاره به این‌که یگان حفاظت میراث فرهنگی برای حفظ بناهای تاریخی به‌دقت در حال رصد آثار تاریخی و میراث فرهنگی است، به خبرنگار مهر گفت: به‌عنوان‌مثال تولیت آرامگاه یوسف رضا(ع) که از آثار ثبت‌شده ملی است، اقدام به ساخت شبستان در ضلع جنوب غربی این بقعه کرد، که با پیگیری‌های یگان حفاظت میراث فرهنگی استان تهران از ادامه این فعالیت جلوگیری شد.
دلاور بزرگ نیا با تأکید بر این‌که می‌بایست انجمن میراث فرهنگی در سطح استان تهران و نیز شهرستان‌های این استان برای حفاظت از آثار تاریخی تشکیل و فعال شود، گفت: استاندار تهران به‌عنوان رئیس انجمن میراث فرهنگی این استان و هر یک از فرمانداران در شهرستان‌ها رئیس انجمن میراث فرهنگی آن شهرستان خواهند بود و با کمک دوستداران میراث فرهنگی و علاقه‌مندان از میراث فرهنگی و آثار تاریخی استان محافظت خواهد شد.
وی بابیان این‌که در این طرح برای اعضای انجمن میراث فرهنگی کارت شناسایی صادر خواهد شد و این عزیزان به‌طور داوطلبانه از آثار طبیعی و فرهنگی شناسنامه‌دار و ثبت‌شده محل زندگی خود حفاظت خواهند کرد و اگر موردی بود گزارش می‌کنند، تا یگان حفاظت از میراث فرهنگی خود را به آن محل برساند، اضافه کرد: هرگونه مرمت و تغییرات در آثار باستانی باید با هماهنگی و مجوز میراث فرهنگی باشد و درصورتی‌که انجام آن تغییرات و مرمت موردنظر مشکلی نداشته باشد، مجوز انجام صادر می‌شود.
متولی میراث فرهنگی استان تهران با بیان این‌که انجام عملیات مرمت باید با نظارت میراث فرهنگی باشد، گفت: به‌عنوان‌مثال در مورد برج «علاءالدوله» ورامین اداره اوقاف درخواست کرد، برای استحکام بخشیدن اتاق برق ضلع غربی و نصب ستون در دو طرف شمالی و قسمت‌هایی از داخل برج اقدام کند، که در حال حاضر روند استحکام‌بخشی به‌خوبی پیش می‌رود و اداره میراث فرهنگی توسط کارشناسان خود این اقدامات را تحت نظارت دارد.
باید در جهت حفظ آثار تاریخی فرهنگ‌سازی کنیم
بزرگ نیا با بیان این‌که اقدامات خوبی در میراث فرهنگی استان تهران در جهت حضور علاقه‌مندان در اماکن دیدنی و تاریخی و به‌تبع آن احیای آثار و جلوگیری از تخریب آن‌ها انجام‌شده است، عنوان کرد: بحث تهران گردی یکی از این اقدامات است، که با همکاری ۳۰۰ شرکت فعال گردشگری در ۴۰ محور برنامه‌ریزی‌شده و اقداماتی برای ارزان‌تر شدن آن در حال انجام است و قصد داریم هرکدام از این شرکت‌های گردشگری در هفته حداقل یک تور تهران گردی ارزان‌قیمت برگزار کنند.
وی سپس بر اهمیت فرهنگ‌سازی در جهت حفظ آثار تاریخی تأکید کرد و افزود: باید با تبلیغات مناسب اهمیت حفاظت از آثار تاریخی را به‌عنوان یک ارزش و فضیلت، که از نسل‌های گذشته به امروز رسیده است تعریف کنیم و با استفاده از رسانه‌های فراگیر مانند تلویزیون و رادیو برای معرفی بیش‌ازپیش این اماکن به مردم اقدام کنیم.
متولی میراث فرهنگی استان تهران از انجام اقداماتی در جهت بازدید دانش آموزان از اماکن تاریخی این استان خبر داد و افزود: از طریق ارتباطی که با آموزش‌وپرورش داریم، اقداماتی انجام‌شده تا اهمیت حفظ آثار و بناهای تاریخی برای دانش آموزان دوره ابتدایی تبیین شود.
بنابراین گزارش استان تهران مجموعه‌ای از فرصت‌های گردشگری منحصربه‌فرد را در اختیار دارد، که می‌توان با بهره‌گیری از این فرصت‌ها و جلوگیری از هدر رفتن آن‌ها و تقویت زیرساخت‌ها، جذابیت سفر به این استان را افزایش داد.
در راستای نیل به این هدف، باید از ظرفیت بناهای تاریخی که به‌عنوان گنجینه ارزشمند گذشتگان محسوب می‌شوند و می‌توانند در جذب گردشگران داخلی و خارجی کمک شایانی کنند، بهره برد و نباید در این عرصه با فرصت سوزی و هدر دادن سرمایه‌های معنوی سبب سرشکستگی در برابر آیندگان شویم.
نظر شما