جایگاه آسیای میانه و قفقاز در استراتژی پیمان آتلانتیک شمالی و مقوله امنیت

به گزارش خبرگزاری مهر، آسیای میانه (یا آسیای مرکزی) و قفقاز شامل کشورهای ارمنستان، آذربایجان، گرجستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان، سرزمینی نسبتاً پهناور در قاره آسیا است که هیچ مرزی با آبهای آزاد جهان ندارد.

اگرچه مرزهای دقیقی برای این سرزمین تعریف نشده است، اما معمولاً آن را دربرگیرنده کشورهای فوق الذکر (بعضی افغانستان را نیز به این فهرست افزوده‌اند) می دانند.

آسیای میانه در طول تاریخ با عشایرو جاده ابریشم یادآوری شده است که راهی برای پیوند مردم، جابجایی کالاها و اندیشه‌ها بین اروپا، خاورمیانه، آسیای جنوبی و آسیای شرقی بوده است.آنچه که امروز آسیای میانه نامیده می‌ شود؛ کمابیش همان ماوراءالنهر در منابع کهن تر عربی و فارسی است.در ضمن "ترکستان" نیز نام دیگری است که گهگاه به این سرزمین داده شده است.

این منطقه به لحاظ انرژی، مسائل امنیتی، مبارزه با تروریسم، حقوق بشرو حفظ تعادل در رویکرد قدرتهای خارجی به این منطقه از اهمیت بسزایی برخوردار است.

طی سه ماهه گذشته بار دیگر این منطقه شاهد تحولاتی مهم بود که بی تاثیر در تحولات بین المللی و فرامنطقه نبود.این منطقه یکی از مناطق حساسی بوده است که از زمان استقلال این مناطق از شوروی مورد توجه قدرت های اقتصادی، نظامی ، منطقه ای و فرامنطقه ای و جهانی بوده است.

 این منطقه که شامل کشورهای  ترکمنستان، قزاقستان، ازبکستان قرقیزستان، تاجیکستان، گرجستان و آذربایجان  است طی سه ماه گذشته شاهد تحولاتی جدید و تداوم تحولات پیشین با رویکردهای جدید خود بوده است که به اختصار به این تحولات اشاره می شود.

- ناتو و آسیای میانه و قفقاز :

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق و کلاً بلوک شرق، اتحادیه ها و پیمانهای فعال در قالب این بلوک سیاسی نیز منحل شد. از جمله این پیمانها پیمان نظامی ورشو بود که در واقع در تقابل با ناتو فعال بوده و قد علم می نمود.

بعد از به وجود آمدن کشورهای تازه استقلال یافته (که حاصل از فروپاشی بلوک شرق بود ) به عنوان جایگزین اتحاد جماهیر شوروی سابق و اروپای شرقی، از خلاء به وجود آمده در آن دوران ـ به واسطه از بین رفتن نظام دو قطبی حاکم بر جهان، ناتو با طرح و اتخاذ سیاست گسترش به شرق، شروع به گسترش دامنه فعالیتهای خود وعضوگیری در این جمهوریها نمود، تا به
گونه ای هدفمند و برنامه ریزی شده ، از اتحاد و یا شکل گیری مجدد پیمانی منطقه ای و یا بین المللی با ماهیت نظامی در تقابل با خود ، توسط این کشورهای تازه استقلال یافته، جلوگیری کند.

ناتو تنها سازمان نظامی منطقه ای است که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و همگن خود یعنی پیمان ورشو، فعالیتها و شرح وظایف خود را توسعه داده و آن را تا افغانستان و آسیای میانه توسعه داده است.

در همین راستا طی سه ماه گذشته جهان شاهد فعالیتهای این سازمان در قالبهای مختلف بود.این سازمان طی این مدت فعالیتهای خود را به ویژه در آذربایجان و گرجستان توسعه داد.این سازمان همچنین اعلام کرده است که در صدد گفتگو با آذربایجان و گرجستان برای وارد کردن این دو کشور به ویژه در حوزه همکاری های مبارزه با تررویسم در جرگه خود است.

از سوی دیگر آمریکا حمایت خود را از عضویت گرجستان در ناتو اعلام کرده است و این در حالیست که روسیه مخالفت خود با تحرکات ناتو و برخی کشورهای منطقه در این باره اعلام کرده است.

"سرگئی لاوروف" وزیر امور خارجه روسیه ابراز عقیده کرده است : توسعه خود به خود پیمان آتلانتیک شمالی به سمت شرق دلیل موجهی نداشته و سبب تحکیم امنیت کشورهای تازه الحاق شده، اعضای ناتو و روسیه نمی شود و این روند به واقعیت ها و تهدیدات امنیت امروزی یعنی تروریسم، گسترش سلاح های کشتار جمعی، مواد مخدر و جنایات سازمان یافته کمکی نخواهد کرد.

لاوروف بر این باور است که کشورهای نطقه بدون پیوشتن به ناتومی توانند در چارچوبی که روسیه با آن همکاری می کند یعنی شورای روسیه - ناتو ؛ همکاری داشته باشند.در همین رابطه روز چهارشنبه (29 آذر) مجلس دومای روسیه اعلامیه ای درباره چشم انداز توسعه کشورهای مشترک المنافع صادر کرد که به اتفاق آراء به تایید تمام 365 نماینده رسید.

دراین اعلامیه خاطر نشان شده است که توسعه روند همگرایی در کشورهای مشترک المنافع با مقاومت شدیدی از سوی نیروهای خارجی رو به رو شده که به تشکیل اتحادیه ای همگرا و قدرتمند و رقابت کردن با آنها در بازار جهانی و فضای سیاسی آن تمایل ندارند.

در این اعلامیه تاکید شده است :"نمایندگان مجلس دومای روسیه معتقدند که عضویت هر کشور عضو کشورهای مشترک المنافع در ناتو مخالف منافع عالی استراتژیکی این کشور و خواسته های ملل آنهاست". اعضای مجلس دوما همچنین نظر منفی خود را نسبت به توسعه ناتو در شرق ابراز داشتند و این توسعه به عنوان مقابله با منافع امنیت بین المللی ارزیابی شده است.

تحلیلگران بر این باورند که سازمان پیمان آتلانتیک شمالی در ادامه مسیر گسترش خود به سمت شرق و تکمیل حلقه خود، به اوکراین از یک طرف و ازبکستان از طرف دیگر چشم دوخته است و به باور ناظران عضویت ازبکستان در این سازمان گرچه چشم اندازی خیلی نزدیک ندارد، اما این کشور با بزرگترین ارتش و ژئوپلیتیک بسیار خوب و همچنین دارای منابع گاز می تواند این سازمان را به سرعت به سمت خود بکشد.

مقوله امنیت و آسیای میانه :

امنیت یکی از مسائل مهمی است که این منطقه همیشه با آن رو به رو بوده است و برچیده شدن سیاست و حکمرانی شوروی سابق بر این کشورها همیشه یکی از دغدغه های این کشورها تامین امنیت خود بوده است و این مسئله از سطح منطقه ای به سطحی فرامنطقه ای تبدیل کرده است.

تهدید واختلافات برخی کشورهای منطقه با همدیگرو تهدیدات داخلی برخی از بازیگران منطقه ای، تروریسم، اسلام گرایی مبارزه با مواد مخدر و جنایت سازمان یافته از جمله مباحثی هستند که به عنوان تهدیدات داخلی و منطقه ای به شمار می رود و سبب حساسیت در بازیگران فرامنطقه ای خیل در این حوزه نیز شده است.

در همین رابطه اواخر ماه گذشته میلادی کنفرانس بین‌المللی "امنیت قفقاز جنوبی و توسعه اتحادیه اروپا و ناتو در شرق" به همت مرکز مطالعات جهانی‌سازی و همکاری‌ منطقه‌ای و صندوق "فریدریش ابرت" در ایروان ارمنستان برگزار شد.

گرچه برخی بازیگران منطقه ای از جمله روسیه محلی برای دخالت سازمان های نظامی فرامنطقه ای برای رفع نگرانی های امنیتی نمی بینند، اما ناتوانی تمام طرفهای درگیر در این منطقه، اتحادیه اروپا، آمریکا، روسیه، شورای اروپا و سازمان امنیت و همکاری اتحادیه اروپا برای حل برخی نگرانیها سبب شده است تا مقوله امنیت همچنان به عنوان یک مسئله اصلی در ذهن سران کشورها باقی بماند و بدون توجه به ائتلاف های منطقه ای در پی یارگیری در بین بازیگران خارج از منطقه برآیند.

سر فصل نگرانی های امنیتی در منطقه :

- کشمکش ناگورنو قره باغ بین ارمنستان و آذربایجان

- اختلافات روسیه و گرجستان بر سر قیمت گاز

- ناآرامی های داخلی و تقاضا برای اصلاحات در برخی کشورها از جمله قرقیزستان

- آینده پایگاههای هوایی آمریکا در منطقه به ویژه قرقیزستان

 - امنیت انرژی و انتقال نفت و گاز منطقه به اروپا

- مشکلات آمریکا در خاورمیانه و چالش در همپیمانان منطقه ای