حکایت تنش بی‌آبی در استان سمنان/ همدستی سوء مدیریت با خشکسالی

خبرگزاری مهر، گروه استان ها-محمد حسین عابدی: می‌گویند از خشکسالی غول نسازید! جوانی ۱۷ ساله و ساکن استان سمنان است همین! دست‌وپایش را در دشت‌ها و مراتع استان گسترانده و مدام هم به‌پیش می‌رود سبزی‌ها را می‌خورد و بجایش شن و بیابان تحویل می‌دهد روزبه‌روز فربه‌تر می‌شود، جالب اینجا است که سوء مدیریت مسئولان هم به این جوان کمک می‌کند تا زودتر دوران جوانی را طی و به پختگی میان‌سالی برسد.

۲۵ روستای استان سمنان با تانکر آبرسانی می شوند که ۱۵ روستای آن فقط در خارتوران بیارجمند شاهرود است جایی که بیش از ۳۲ پارچه آبادی دارد و نیمی از آن‌ها آب ندارند ۲۵ روستای استان سمنان با تانکر آبرسانی می شوند که ۱۵ روستای آن فقط در خارتوران بیارجمند شاهرود است جایی که بیش از ۳۲ پارچه آبادی دارد و نیمی از آن‌ها آب ندارند. جاده‌ای باریک در میان کویر از بیارجمند به سمت بردسکن است که داغی حرارت این فصل آسفالتش را ور می‌آورد اما در دل این پیچ و خم روستاهایی هستند که روزگاری آبادانی داشتند اما امروز تعداد سکنه شان به تعداد انگشتان دو دست هم نمی‌رسد و متهم اصلی همان جوان ۱۷ ساله است.

تلخاب، درازاب، اسب کشان و ... روستاهایی هستند که آب ندارند ... شاید یک فرد که در تهران زیر کولر گازی نشسته و لیوان شربتی در دست دارد نتواند تصور کند آب نداشتن یعنی چه! آن هم در دمای ۴۰ درجه بالای صفر او شاید فکر کند فشار آب کم است یا مثلا آب ساعاتی از شبانه روز قطع می شود... خیر اینگونه نیست. استان سمنان روستاهایی دارد که روزانه ۲۰ دقیقه هم آب ندارند و تا شیرهای آب باز می‌شوند آب به کسی نمی‌رسد و اگر کلیه‌های  مردم روستاهای بیارجمند زبان داشتند از این جوان ۱۷ ساله به دلیل بی آبی چه شکایت‌ها که به دادگاه نمی کردند.

ضرورت مدیریت مصرف و منابع

یکی می‌گوید آب از شمال بیاوریم دیگری می‌گوید از جنوب! یکی می‌گوید آن‌قدر زمین را می‌کنیم تا به آب برسیم دیگری می‌گوید نیاز نیست، طرح آب مجازی را راه می‌اندازیم یعنی گندم و محصولات موردنیازمان را وارد می‌کنیم ... اما در سایه این اظهارنظرها، خشکسالی رو به‌روز فربه‌تر می‌شود، می‌خورد و پیش می‌آید کسی هم جلودارش نیست.

میانگین باران در ایران اسلامی ۱۶۶ میلی‌متر است حال‌آنکه همین ۱۰ سال پیش این میزان ۲۶۰ میلی‌متر بود اما در استان سمنان این رقم به‌زور به ۹۷ میلی‌متر می‌رسد حاج رسولی‌ها مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران می‌گوید میانگین باران در ایران اسلامی ۱۶۶ میلی‌متر است حال‌آنکه همین ۱۰ سال پیش این میزان ۲۶۰ میلی‌متر بود اما در استان سمنان این رقم به‌زور به ۹۷ میلی‌متر می‌رسد آن‌هم به خاطر بارش‌های سه‌ماهه اول سال۹۷ وگرنه برخی دیگر از کارشناسان معتقدند میانگین بارش در استان سمنان به‌استثنای بهار۹۷، رقمی زیر ۶۵میلی‌متر است اما همچنان در این استان هندوانه و چغندر کشت می‌شود ... قرمز و شیرین ... و بهره‌بردارش هم مورد تشویق قرار می‌گیرد ... آقای بیارجمند توانسته هندوانه‌ای را کشت کند که ۴۲ کیلوگرم است! یا آقای دیباجی کدوی حلوایی ۲۴ کیلویی کشت کرده است! شاید برایشان کمی دست هم زده باشند!

مدیریت منابع و مصرف دو حلقه مفقوده در استان سمنان است که مدیران بجای رفع کردن نقاط ضعف آن به دنبال آوردن آب از خارج استان هستند و کسی هم به آن‌ها نمی‌گوید که به فرض شعبه دوم خزر و دریای عمان را در کویر سمنان افتتاح کردید ... اگر مصرف و منابعتان را مدیریت نکنید مگر کاری هم پیش می‌رود؟ همان‌طور که کردوانی معتقد است اگر مدیریت مصرف نباشد، خزر خشک می‌شود اما سمنان آباد نمی‌شود.

نقطه عمق فاجعه

بیش از ۹۰ درصد آب‌های قابل استحصال به مصارف کشاورزی می‌رسد آن‌هم در استانی که بر هم خوردن تراز منابع آبی باعث شده تا بسیاری از چاه‌ها و قنوات خشک شوند که مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی استان سمنان دراین‌باره می‌گوید: منبع آبی استان امروز مانند لیوانی هستند که سه قاشق آب از آن برداشت‌شده و نیم قاشق آب به آن واریز می‌شود لذا بیم این می‌رود که یک روز این لیوان به انتها برسد.

حفر بی‌رویه چاه و برداشت فراوان آب دو عامل اساسی در برهم خوردن تراز منابع آبی به‌خصوص در شرق استان سمنان محسوب می‌شوند منصور کشاورزیان با تأکید بر اینکه میزان طبیعی آب زیرزمینی استان ۹۹۰ میلیون مترمکعب است، معتقد است: حفر بی‌رویه چاه و برداشت فراوان آب دو عامل اساسی در برهم خوردن تراز منابع آبی به‌خصوص در شرق استان محسوب می‌شوند که باید مدیریت شوند تا بتوانیم تبعات خشکسالی را کاهش دهیم.

وی بابیان اینکه خشک شدن چاه‌ها و قنات‌ها دیگر نگرانی تأمین آب در بخش شرب و کشاورزی در سطح استان سمنان به‌خصوص روستاهای بخش‌های محروم محسوب می‌شود لذا در بسیاری نقاط استان منابع زیرزمینی و سطحی کافی برای تأمین آب وجود ندارد، می‌گوید: تا امروز ۲۵روستای بالای ۲۰ خانوار استان سمنان با تانکر آب‌رسانی شوند که ۱۰ روستای آن فقط در بخش توران شاهرود هستند این یعنی تنش آبی در بیش از ۲۰ روستای استان به‌وضوح دیده می‌شود.

قطب کشاورزی بودن یا نبودن

این اظهارات کشاورزیان در استانی که ۹۰ درصد منابع آبی‌اش صرف کشاورزی، هشت درصد صرف صنعت و دو درصد صرف شرب می‌شود کمی عجیب‌وغریب به نظر می‌رسد آنجا که با خود می‌اندیشی بااین‌همه مشکلات پس چرا فکری به حال کشاورزی نمی‌شود؟ می‌گویند تولید محصولات استراتژیک طبیعی است و باید باشد چراکه سیاست‌های دولت است اما نمی‌گویند که باید با روش‌های نوین این کشت‌ها را انجام داد.

۹۰ درصد منابع آبی‌ استان سمنان صرف کشاورزی، هشت درصد صرف صنعت و دو درصد صرف شرب می‌شود بسیاری می‌گویند شاهرود قطب کشاورزی است پس مصرف آب در این بخش طبیعی است اما نماینده مردم شاهرود و میامی در مجلس در گفتگو با خبرنگار مهر با طرح این پرسش که کجای شرق استان با ۱۱۰ هزار تن گندم قطب کشاورزی است درحالی‌که یک شهرستان مینودشت که نصف میامی هم وسعت ندارد ۲۷۰ هزار تن گندم تولید می‌کند؟ چرا قطب کشاورزی بودن را به پیشانی شاهرود چسبانده‌اند؟ درحالی‌که اینجا نه آب دارد و نه زیرساخت‌هایی مانند مرز هوایی که بتوان محصولات را صادر کرد؟

سید حسن حسینی شاهرودی معتقد است قطب کشاورزی بودن انگی است که به شاهرود خورده تا از سرمایه‌گذاری‌های بخش صنعت و اعتبارات این حوزه محروم بماند مقوله‌ای که جدای از درستی یا اشتباه بودنش، دز بخش کشاورزی که بسیار صادق بوده است هرچند مسئولان استانی همین موضوع که شاهرود(مثلاً) قطب کشاورزی است را هم رعایت نمی‌کنند و برای مثال از ۲۰ هزار هکتار آبیاری تحت‌فشار که اجرایش آن مصوب شده فقط ۴.۵ هزار هکتارش سهم شاهرود است و جالب اینجاست که سهم گرمسار نزدیک به این میزان است! پس شرق استان اگر قطب کشاورزی است چرا سهم اندی در اجرای طرح‌های آبیاری نوین دارد؟ اگر نیست چرا از سرمایه‌گذاری صنعتی محروم است؟

بلعیدن آب‌ها توسط بخش کشاورزی

آب به‌خودی‌خود در استان سمنان کم است دلیل آن‌هم برداشت بی‌رویه و خشکسالی محسوب می‌شود اما همان‌طور که باقری مدیر آب و فاضلاب شهری شاهرود می‌گوید: بیش از ۹۰ درصد آب‌های قابل استحصال به مصارف کشاورزی می‌رسد، دولت برای تشویق کشاورزان به استفاده از آبیاری نوین، بیش از ۷۰ درصد هزینه‌ها را می‌پردازد یعنی اگر قرار باشد فردی کشاورزی‌اش را به دستگاه‌های آبیاری مدرن تجهیز کند بخش اعظم هزینه‌ها را دولت می‌پردازد.

باقری می‌گوید: آب موردنیاز برای شهر شاهرود را در ساعت‌های اوج مصرف به ۷۸۵ لیتر بر ثانیه می‌رسد که البته در تابستان این رقم افزایش هم پیدا می‌کند، از سوی دیگر استحصال چاه‌های آب این شهر ۶۰۵ لیتر بر ثانیه بوده این نشان می‌دهد که در حالت طبیعی ۱۸۰ لیتر بر ثانیه کمبود آب‌داریم؛ این سخن باقری به آن معنی است که اگر همه شهروندان نرم مصرف خانگی‌شان را رعایت کنند هم باز این شهرستان دچار کم‌آبی است حال تصور کنید صرفه‌جویی نیز در کار نباشد ... آن‌وقت چه خواهد شد.

آب موردنیاز برای شهر شاهرود را در ساعت‌های اوج مصرف به ۷۸۵ لیتر بر ثانیه می‌رسد که البته در تابستان این رقم افزایش هم پیدا می‌کند فاجعه آنجا است که یک شهر ۲۵۰ هزارنفری باید ۵۰۰ تا ۵۵۰ لیتر بر ثانیه مصرف داشته باشد نه ۷۰۰ لیتر بر ثانیه! همان‌طور که باقری می‌گوید: پارسال ۱۲ میلیون و ۷۹۶ هزار مترمکعب آب در شاهرود تولید شد درحالی‌که این رقم در سال ۹۵، ۱۳ میلیون و ۱۵۵ هزار مترمکعب بود این یعنی هرسال، میزان آب در شاهرود کاهش می‌یابد و این باعث شده تا  هفت حلقه از چاه‌های این شهر دارای عمق بیش از ۳۰۰ متر باشند. چراکه سطح منابع آبی بسیار پائین است درنتیجه صرفه‌جویی می‌بایست به فرهنگ عمومی بدل شود تا بتوانیم در کنترل آب موفق عمل کنیم.

وی چندی پیش هم در گفتگویی ضمن گلایه از برخی شهروندان درباره نحوه مصرف آب گفته بود: به دلیل افت سطح آب‌های زیرزمینی ناشی از کاهش بارندگی باقی چاه‌ها نیز بیش از ۲۵۰ متر عمق دارند و اکنون به نقطه‌ای رسیده‌ایم که اگر قرار باشد چاه ۳۵۰ متری را دوباره کف شکنی کنیم، در عمل نمی‌توانیم از آن برداشت کنیم. از سوی دیگر هدر رفت آب در شاهرود ۲۲ تا ۲۳ درصد است که این به فرسودگی لوله‌های انتقال بازمی‌گردد که بعضاً عمرشان به زمان طاغوت می‌رسد.

تعادل بخشی راه نجات

ایرج حیدریان مدیرعامل آب منطقه‌ای سمنان طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب‌های زیرزمینی را یک‌راه حل برای برون راندن غول خشکسالی از استان می‌داند و معتقد است: این طرح در برنامه‌های ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی قرارگرفته و سیاست‌های آن برحسب جبران کسری مخازن آب و احیای منابع آبی با مشارکت مردم ابلاغ‌شده است.

بارش کم، استحصال بی‌رویه، عدم برنامه‌ریزی برای کشاورزی مدرن و بی‌توجهی به مسئولان همه و همه باعث شده تا استان سمنان به روزگار کنونی بیفتد این درحالی‌که است که غربا مدیرکل هواشناسی استان سمنان در گفتگو با خبرنگار مهر، گفت: بارندگی در استان سمنان نسبت به سال گذشته بیش ۴۰ درصد کاهش پیداکرده است همچنین باید گفت  میزان بارندگی در استان از ابتدای سال آبی تاکنون ۶.۵ میلی‌متر بوده و در سال گذشته از ابتدای سال آبی کمتر از ۱۲میلی‌متر بوده است.

وی همچنین می‌گوید: کاهش بارندگی تاکنون ۴۳ درصد و در درازمدت حاکی از کاهش ۷۱ درصدی است؛ از این صحبت‌ها اما می‌توان نتیجه گرفت که بارش کم، استحصال بی‌رویه، عدم برنامه‌ریزی برای کشاورزی مدرن و بی‌توجهی به مسئولان همه و همه باعث شده تا استان سمنان به روزگار کنونی بیفتد روزگاری که جز در سایه حفظ منابع آبی و مدیریت آن‌ها نمی‌توان راه نجات‌بخش دیگری برایش متصور بود مدیریتی که اگر نباشد حتی اگر نیمی از آب خزر هم به سمنان بیاید بازهم با نماشویی، ماشین شویی، سبزی‌کاری، هندوانه کاری و مصارف دیگر از دست خواهد رفت و باز نیاز به آب در استان موج خواهد زد.

اظهار نظرات مختلف از سوی مسئولان

جدول شماره یک مجموعه اظهار نظر های موجود در این گزارش را به طور خلاصه بیان می کند.

زورآزمایی منابع آبی و خشکسالی

حکایت این روزهای مردم استان سمنان، غریب است، هم استانی شان در بیارجمند آب برای آشامیدن ندارد اما نمای ساختمانشان را با پمپ‌های کارواشی می‌شویند تا زیبا شود! مانند کسانی می مانند که در مچ اندازی و زورآزمایی بین خشکسالی و منابع آبی استان، طرفدار خشکسالی باشند و گه‌گاه پشت پایی هم به منابع آبی بزنند، از سوی دیگر بی توجهی مسئولان نکته شگفت انگیز است، دو سال پیش اگر به بیارجمند می‌رفتی همان تصاویری را می‌دیدی که امروز می‌بینی بدون هیچ تغییر! مگر می‌شود چنین مدیرانی هنوز بر سرکار باشند؟ بلکه ... اینجا استان سمنان است و همه چیز ممکن.

از مدیران که بگذریم مردم نیز صرفه جویی را کنار گذاشته‌اند روزی در خیابان به دو مرد برخوردم که در حال بحث بودند و آن که پیرتر بود می‌گفت پول آب را می‌دهم دوست دارم مصرف کنم ... این نکته در ذهنم بود تا آنکه مدیرآبفای شاهرود روزی توضیح داد که مردم آب بهای واقعی را پرداخت نمی‌کنند وگرنه این حرفشان درست بود اگر برای مثال آب مصرفی هر متر مکعب ۵۰۰ تومان هزینه دارد مردم ۱۸۰ تومان آن را می‌دهند پس ادعای پولش را می‌دهم نیز درست نیست.

در نهایت با رویه کنونی باید دید زورآزمایی منابع آبی و خشکسالی تا چند وقت دیگر ادامه می‌یابد و چقدر منابع می‌توانند در برابر خشکسالی مقاومت کند؟ با این سوء مدیریت‌ها که مشخصاً برنده این دوئل خشکسالی است اما ماجرای عجیبی است ... این روزها خشکسالی جوان ۱۷ ساله بدن‌سازی است که در حال مچ‌اندازی با منابع طبیعی ما است و برخی مردم با اقدامتشان به این جوان تنومند کمک هم می‌کنند تا جان بگیرد و زودتر دست منابع آبی را به زمین برساند. آینده اینجا با این مچ اندازی‌ها معلوم نیست! جوان ۱۷ ساله از تو خواهش می‌کنیم زورت را کمتر کن ... طبیعت گناه نداشته باشد ... مردم گناه دارند.