به گزارش خبرنگار مهر، پاسداری از احکام اسلام و قانون اساسی از طریق نظارت بر قوانین و مقررات اصلی‌ترین وظیفه شورای نگهبان است؛ نهادی که به تعبیر مقام معظم رهبری «ضامن جمهوریت و اسلامیت نظام است».
به مناسبت سالروز تاسیس شورای نگهبان به سراغ دکتر محمد جواد مهری رئیس دفتر نظارت بر انتخابات شورای نگهبان استان کرمانشاه رفتیم تا مطالبی پیرامون شورای نگهبان، ضرورت وجود آن ، وظایف و اختیارات و ساختار این شورا، شرایط اعضاء و چگونگی انتخاب آنان از زبان ایشان بشنویم .
فلسفه تاسیس شورای نگهبان چیست؟
شما مستحضرید انقلاب ما وقتی متولد شد جهان تحت تفکرات شرق و غرب مدیریت می‌شد و به اعتراف متفکران غرب و شرق، امام (ره) با انقلابش یک تفکر ثالث به نام اسلام ناب محمدی در جهان ایجاد کرد. امروز به ظاهر جسم امام راحل در بین ما نیست، اما فکر امام (ره) در بین مسلمانان و غیرمسلمانان رواج دارد و الگو شده و دلیل آن نیز این است که تفکر امام (ره) مبتنی بر تفکر اسلام ناب است.
لذا در همان ماه‌های اول انقلاب باید قانون اساسی کشور تدوین و تنظیم می‌شد، قانون اساسی که مبتنی بر دو مولفه‌ای است که انقلاب را به وجود آورده یعنی فکر امام (ره) که مبتنی بر تفکر اسلام ناب بود و حضور و حمایت مردم از امام (ره) یا به تعبیر دیگر اسلامیت و جمهوریت.
وقتی قانون اساسی بر اساس این دو مولفه تدوین شد باید دستگاهی متولی می‌شد که از این قانون صیانت کند، لذا خبرگان قانون اساسی آمدند و نهادی به نام شورای نگهبان تاسیس کردند. اول اسفندماه سال ۱۳۵۸ امام راحل اولین فقیه شورا را منصوب کرد و سرانجام در ۲۶ تیر ۵۹ اولین جلسه شورای نگهبان آغاز به کار کرد و این روز به عنوان سالروز تاسیس شورای نگهبان نامگذاری شد.
آیا تاسیس این شورا نیاز بود و ضرورت داشت؟
ببینید از آن جا که اصل چهارم قانون اساسی جمهوری اسلامی تصریح به اسلامی بودن حکومت می‌کند و مقرر می دارد که تمامی قوانین و مقررات مدنی، جزائی، مالی، اقتصادی، اداری، فرهنگی، نظامی، سیاسی و غیر این ها باید بر اساس موازین اسلامی باشد) و در اصل دوازدهم نیز آمده است ( دین رسمی ایران، اسلامی و مذهب جعفری اثنی عشری است و این اصل الی الابد غیر قابل تغییر است و…)
همچنین قانون اساسی که میثاق جامعه اسلامی ایران و محور اتحاد و یکپارچگی و اساس تشکیلات و حکومت محسوب می‌شود و اکثریت قاطع ملت ایران آن را پذیرفته‌اند باید به عنوان شاخص اصلی قوانین و میزان و محک سنجش قوانین و مصوبات مجلس مقننه باشد و هیچکس و هیچ مقامی حق تخطی و انحراف از اصول آن را نداشته باشد.
بر همین اساس برای جلوگیری از هر گونه انحراف و تخلف از احکام شریعت اسلامی و اصول قانون اساسی وجود مرجعی صلاحیت‌دار کاملاً منطقی و معقول است. برای تأمین این مهم، قانون اساسی در اصل ۹۱ می‌گوید: به منظور پاسداری از «احکام اسلامی» و «قانون اساسی» از نظر عدم مغایرت مصوبات مجلس شورای اسلامی با آنها شورایی به نام شورای نگهبان تشکیل می‌شود.
فلذا همان طوری که گفته شد شورای نگهبان نقش حفاظت و پاسداری از احکام اسلامی و قانون اساسی را به عهده داشته و از طرفی هم تنها مرجع قانونگذاری در ایران یعنی مجلس شورای اسلامی موظف است تمام مصوبات خود را به تأیید شورای نگهبان برساند و الا فاقد اعتبار و قابلیت اجراست.
دیدگاه‌های امام راحل و رهبر معظم انقلاب در خصوص اهمیت این شورا و نقش نظارتی آن را بیان بفرمایید
امام راحل فرمودند اگر شورای نگهبان نباشد، این کشور سرانجامش منتهی به دیکتاتوری خواهد شد و باز فرمودند که تضعیف شورای نگهبان برای کشور بسیار خطرناک است.
مقام معظم رهبری نیز فرمودند که شورای نگهبان نبض نظام اسلامی است و نبود شورای نگهبان به معنای نبود نظام اسلامی است.
این بیانات و جملات از معمار کبیر انقلاب و رهبر انقلاب نشان از اهمیت و وظایف خطیر شورای نگهبان است.
اعضای شورای نگهبان چگونه انتخاب می‌شوند؟
اعضا ۱۲ نفرند، شش نفر از فقهای عادل و آگاه به مقتضیات زمان و مسائل روز ، انتخاب این عده با مقام معظم رهبری است. ۶ نفر حقوقدان در رشته‌های مختلف حقوقی از میان حقوقدانان مسلمانی که به وسیله قوه قضائیه به مجلس شورای اسلامی معرفی می‌شوند و با رأی مجلس انتخاب می‌گردند.
از وظایف و اختیارات این شورا بفرمایید ؟
قانون‌گذار سه وظیفه و رسالت کلی و عمده بر عهده شورای نگهبان گذاشته است.
اولین وظیفه شورای نگهبان وظیفه تاییدی آن است به این معنا که هر قانونی توسط نمایندگان مجلس تصویب می شود باید به تایید شورای نگهبان برسد. شورای نگهبان باید مصوبات مجلس را با قانون اساسی تطبیق دهد که آیا مغایرتی دارد یا خیر، همچنین باید ببینند مصوبات مجلس منافاتی با شرع مقدس دارد یا نه.
وظیفه دوم شورای نگهبان وظیفه تفسیری است، اگر قوای سه گانه کشور و سازمان ها و نهادها نسبت به اصلی از اصول قانون اساسی دچار مشکل شدند و نتوانستند تشخیص دهند و یا برداشت متفاوت و غلطی از این اصل قانونی داشته باشند، اینجا شورای نگهبان نقش تفسیری دارد و فصل الخطاب هم شورای نگهبان است.
سومین وظیفه شورای نگهبان وظیفه نظارتی آن است که مردم غالبا شورای نگهبان را با این وظیفه و در این حوزه می شناسند و فکر می کنند تنها کار شورای نگهبان امور نظارتی است، آن هم فقط در حوزه انتخابات .
از کیفیت و چگونگی این نظارت بفرمایید؟
از آنجا که نظام ما یک نظام مردم‌سالار دینی است و در صورتی مردم‌سالاری دینی تحقق پیدا می‌کند که مردم در صحنه حضور داشته باشند و حمایت کنند و حضور مردم هم از راه انتخابات است، لذا قانون‌گذار برای تحقق و اجرای این اصل مهم و اساسی نظام یعنی جمهوریت (حضور مردم در عرصه انتخابات) وظایف نظارت بر این امر را به عهده شورای نگهبان گذاشته است.
متاسفانه دیده می‌شود ایام انتخابات مشکلاتی به‌وجود می‌آید و برخی خناسان آگاهانه و غیرآگانه این وظیفه شورای نگهبان را زیر سوال می‌برند.
از ابتدای انقلاب تاکنون ۱۲ دولت و ۱۰ مجلس شورای اسلامی روی کار آمده است، اما در طول این ۴۰ سال بعد از انقلاب، شورای نگهبان ده‌ها قانون مجلس و لایحه را خلاف قوانین اساسی و موازین شرعی تشخیص داده و رد کرده است.
و یا نگاه کنید به انتخابات‌های برگزار شده طی سال‌های انقلاب که در طول این سال ها در مواردی اتفاق افتاده که مجریان انتخابات، خوب از آرا مردم صیانت نکردند و شورای نگهبان در مقابل با این موارد برخورد لازم را به عمل آورده است.
نمونه‌اش را در سال ۸۸ دیدیم که عده‌ای مزدور آمدند و این کشور را ملتهب کردند و می‌خواستند به جمهوریت نظام خدشه وارد کنند، در حالی که شورای نگهبان از آرای مردم صیانت کرده و این مزدوران می‌گفتند انتخابات باید باطل شود.
این نظارت شورای نگهبان چگونه نظارتی است؟ چرا شورای نگهبان اعمال نظارت استصوابی می‌کند؟
نظارت بر چگونگی و حسن اجرای فرآیندهای قانونی - سیاسی در هر کشور به دوگونه قابل تصور است؛ یکی نظارت استطلاعی که به نظارتی گفته می‌شود که ناظر موظف است تنها از وضعیتی که مجریان انجام میدهند، اطلاع یابد. سپس بدون آنکه خود اقدام عملی کند و نحوه اجرا را تأیید یا رد کند، آنچه را مشاهده کرده به مقام دیگری گزارش دهد.
دوم نظارت استصوابی: «استصواب» که واژه عربی است با واژه «صواب» هم ماده است. «صواب» به معنای درست در مقابل خطا و «استصواب» به معنای صائب دانستن و درست شمردن است؛ مثل اینکه گفته شود: این کار صحیح و بی اشکال است.
در اصطلاح «نظارت استصوابی» به نظارتی گفته می‌شود که در آن ناظر در موارد تصمیمگیری حضور دارد و باید اقدامات انجام شده را تصویب کند تا جلوی هر گونه اشتباه و یا سوءاستفاده از جانب مجریان گرفته شود. بنابراین نظارت استصوابی نظارت همراه با حق دخالت و تصمیمگیری است.
نکته دیگر آنکه اساساً فلسفه نظارت، اصلاح امور و جلوگیری از مفاسد و انحرافات است و این تنها با نظارت فعال و استصوابی امکانپذیر است و صرف استطلاع کافی نیست. بنابراین به اصطلاح فقهی، تناسب حکم و موضوع نشان میدهد که نظارت مصوب، همان نظارت استصوابی است و مطابق قانون اساسی که «تفسیر قانون اساسی به عهده شورای نگهبان است» این نظارت «استصوابی» است.
نظارت استصوابی به وسیله شورای نگهبان دارای پشتوانههای عقلایی و قانونی است، زیرا در بسیاری از کشورهای جهان و نزد تمامی عقلای عالم، برای تصدی مسئولیتهای مهم، شرایط ویژهای در نظر گرفته می‌شود تا هم وظایف محوله به شخص مورد نظر به درستی انجام پذیرد و هم حقوق و مصالح شهروندان در اثر بی‌کفایتی و نالایق بودن مسئول برگزیده شده، پایمال نگردد.
از اینرو امروزه در دموکراتیکترین نظامهای دنیا شرایط ویژهای برای انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان (در فرایندهای انتخاباتی) در نظر گرفته می‌شود و قانون، مرجعی رسمی را برای اعمال نظارت و احراز شرایط داوطلبان انتخابات تعیین می‌کند. این نهاد، عهدهدار بررسی وضعیت و روند انجام انتخابات و وجود یا عدم وجود شرایط لازم در داوطلبان است که در نتیجه به تأیید یا رد صلاحیت داوطلبان میانجامد.
علت این هجمه‌ها به شورای نگهبان در کشور علی رغم موارد فوق و ذکر شده چیست؟
این جمله امام راحل همیشه باید پیش چشم ما به عنوان نقشه راه باشد که فرمودند: " هر جا دیدی دشمن از شما عصبانی است یعنی کار شما درست است و بالعکس".
چون امروز شورای نگهبان سکاندار حفاظت و حراست از اسلامیت و جمهوریت این نظام است، دشمنان و اذناب داخلیشان از شورای نگهبان عصبانی‌اند و این مهم نیست؛ ما کار خودمان را می‌کنیم و خدا هم ما را حمایت می‌کند (ان الله یدافع عن الذین آمنوا ).
نظر شما