یک کتاب‌شناسی روزنامه‌نگاری کوچک؛ از فالاچی تا کاظم معتمدنژاد

خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ:‌ امروز سه‌شنبه در آستانه ۱۷ مرداد روز خبرنگار سَرَکی به دنیای کتاب می‌زنیم تا به جستجوی عناوینی درباره روزنامه‌نگاری و کار خبرنگاری بپردازیم. طی دهه‌های گذشته در بازار نشر ایران، کتاب‌های مختلفی در حوزه‌های تالیف و ترجمه درباره کار یا خاطرات روزنامه‌نگاران و عکاسان خبری منتشر شده است.

برخی از چهره‌ها در عرصه بین‌الملل تبدیل به برندِ حوزه‌های مختلف می‌شوند. در زمینه کار خبری هم چهره‌هایی هستند که این‌چنین بوده و آثاری در حوزه مکتوب دارند که در ایران ترجمه و منتشر شده‌اند. به این ترتیب گزارش پیش رو را با معرفی چند چهره بین‌المللی در زمینه کار خبررسانی و اطلاع‌بخشی که کتاب‌هایی در این زمینه نوشته‌اند (و آثارشان در ایران ترجمه و چاپ شده) شروع می‌کنیم و سپس به نمونه‌های وطنی می‌پردازیم.

با انتشار این گزارش امیدواریم عناوین و اسامی مفیدی را برای مرور مخاطبان خاص و آشنایی مخاطبان عمومی با این حوزه ارائه کنیم.

مشروح این گزارش در ادامه می‌آید:

اوریانا فالاچی

اوریانا فالاچی خبرنگار بین‌المللی ایتالیایی که با چهره‌های شناخته‌شده و سیاستمداران بین‌المللی از جمله امام خمینی(ره) و محمدرضا پهلوی مصاحبه کرده، از جمله خبرنگارانی است که در حوزه مکتوب و چاپ کتاب نیز دستی بر آتش داشته و آثاری از خود به جا گذاشته است. تعدادی از کتاب‌های او در قالب رمان و داستان و برخی دیگر در قالب گزارش‌های خبری منتشر شده‌اند.

یکی از کتاب‌های شناخته‌شده و آشنای فالاچی در ایران، «جنگ و دیگر هیچ» است که توسط یکی از زنان مترجم کشورمان یعنی لیلی گلستان ترجمه و منتشر شده است. احتمالا مخاطبان این مطلب با تصویری که روی جلد این کتاب منتشر شده آشنا هستند. جلد این کتاب با عکس مشهور شلیک رئیس پلیس سایگون به سر یک چریک ویت‌گنگ زیور داده شده است. جالب است که این عکس خبری مسیر جنگ ویتنام را تغییر داد.

عکاس این عکس، فردی به نام ادی آدامز بود که این لحظه را در سال ۱۹۶۸ ثبت کرد و طبق روایت تاریخی،‌ به خاطر گرفتن این عکس تا پایان عمرش مبتلا به عذاب وجدان شد. مردی که در این عکس کشته می‌شود، یکی از چریک‌های ویت‌گنگ است که با نیروهای آمریکایی و ویتنامی‌های متحد آمریکا می‌جنگید. به هر حال این ترجمه کتاب «جنگ و دیگر هیچ» با ۵۳۶ صفحه، بارها تجدید چاپ شده است. فالاچی در این کتاب، مشاهدات خود را در مدت حضور یک ساله‌اش در ویتنام از جنگ مشهور ویتنام ثبت و منتشر کرده است.

از آثار ژورنالیستی و مستند فالاچی ترجمه‌های مختلفی در ایران عرضه شده که دو نمونه بارز آن‌ها که مربوط به خبرنگاری و مصاحبه هستند، یکی «گفتگوها»ست و دیگری «مصاحبه با تاریخ» که در هر دو اثر گفتگو و مصاحبه‌های این خبرنگار با امام خمینی(ره)، محمدرضا پهلوی، مهدی بازرگان، علی بوتو، ژنرال جیاپ، ویلیام کلبی، یاسر عرفات، هنری کسینجر، ایندیرا گاندی، جرج حبش، نورودوم سیهانوک، ملک حسین، باندارانیکه، اسقف ماکاریوس، معمر قذافی، آریل شارون، لخ والسا و راکووسکی چاپ شده است.

سوزان سانتاگ

سوزان سانتاگ نویسنده، نظریه پرداز ادبی و فعال سیاسی آمریکایی است که چند سال پیش بر اثر بیماری سرطان درگذشت و او هم مانند فالاچی آثاری هم در زمینه ادبیات و هم کتاب‌های غیرادبی و مستند دارد که به نوعی به کار خبر و خبرنگاری مربوط می‌شوند. البته این کتاب‌های سانتاگ مانند فالاچی درباره خبرنگاری مکتوب و مصاحبه نیستند بلکه درباره تصویر و عکس‌اند. یکی از این کتاب‌ها، «درباره عکاسی» است که در سال ۱۹۷۸برنده جایزه دایره ملی منتقدان کتاب آمریکا شد. این کتاب توسط نگین شیدوش و فرشید آذرنگ به فارسی ترجمه شده و مجموعه‌ای از مقالات سانتاگ درباره تغییراتی است که عکاسی طی ۱۴۰ سال گذشته به خود دیده است. این مولف در کتاب مورد نظر، تاریخ و نقش عکاسی را در جوامع کاپیتالیستی مورد بررسی قرار داده است.

«ملاحظه درد دیگران» کتاب مهم دیگری است که سانتاگ نوشته و سال ۲۰۰۴ در فهرست نامزدهای نهایی جایزه (NBEE دایره ملی منتقدان کتاب) قرار گرفت. این کتاب در سال ۲۰۰۳ چاپ شد. اما سانتاگ مانند فالاچی کتابی هم درباره جنگ ویتنام دارد که در کنار کتاب دیگرش «یک سال عکاسی در ایتالیا» قرار دارد. «سفر به هانوی» کتابی است که سانتاگ در سال ۱۹۶۹ درباره جنگ ویتنام نوشت و سروصدای زیادی به پا کرد. «نژاد سفید، سرطان تاریخ بشر است» جمله معروفی و جنجالی سانتاگ در همین کتاب چاپ شد.

کتاب «علیه تفسیر» سانتاگ هم که یکی از آثار مشهور اوست، تعدادی از نقدهای مطبوعاتی او را شامل می‌شود و توسط احسان کیانی‌خواه به فارسی برگردانده شده است. سانتاگ در مقالات این کتاب به نقد و بررسی کتاب‌ها، رساله‌ها و بیانیه‌های نویسندگان و فلاسفه پرداخته است.

کاوه گلستان

کاوه گلستان یکی از عکاس‌های خبری شناخته‌شده ایرانی بود که در جریان کار خبری در جنگ عراق و آمریکا کشته شد. لیلی گلستان خواهر این عکاس و خبرنگار که به کار ترجمه آثار ادبیات جهان اشتغال دارد، با ترجمه کتاب «جنگ و دیگر هیچ» در این گزارش حضور دارد.

کاوه گلستان عکس‌ها و تصاویر زیادی را در حوزه موضوعات اجتماعی و مستند در کارنامه دارد که بخشی‌ از آن‌ها مربوط به سال‌های پیش از انقلاب و همچنین روزهای دفاع مقدس هستند. یکی از کتاب‌هایی که طی چند سال گذشته درباره این عکاس و خبرنگار منتشر شد، «بودن با دوربین (کاوه گلستان : زندگی،آثار و مرگ)» اثر حبیبه جعفریان است که نشر حرفه‌هنرمند (مانند ترجمه «درباره عکاسی» سوزان سانتاگ) آن را چاپ کرده است. این کتاب زندگینامه گلستان را در قالب گفتگو با نزدیکان و آشنایان او شامل می‌شود.

«چهار نگاه: تصاویری از ایران از دیدگاه چهار عکاس جوان معاصر» هم از دیگر کتاب‌هایی است که مربوط به کاوه گلستان می‌شود و البته او یکی از مولفان آن است. این کتاب را نشر هنر ایران چاپ کرده و مانی حقیقی، هوشنگ توانگر، امید روحانی، کاوه گلستان، نرجس برهوایی و مدیا فرزین راد مترجمان و مولفان آن هستند.

از اساتید روزنامه‌نگاری این روزها

برخی چهره‌ها مانند پروفسور کاظم معتمدنژاد پدر علم ارتباطات ایران، علی‌اکبر قاضی‌زاده، یونس شکرخواه، امیدعلی مسعودی، سید فرید قاسمی، مهدی محسنیان راد، حسن نمکدوست تهرانی و ... طی سال‌های گذشته به تدریس در حوزه روزنامه‌نگاری و نگارش کتاب در این زمینه پرداخته‌اند که در این گزارش به طور اجمالی به آثارشان می‌پردازیم.

آثاری که در ادامه می‌آیند، بیشتر جنبه آموزشی و انتقال آموزه‌های کار خبرنگاری دارند.

کاظم معتمدنژاد

پروفسور معتمدنژاد جزوات و کتاب‌های مختلفی در زمینه علم ارتباطات و روزنامه‌نگاری دارد که برخی از آن‌ها عبارت اند از:«ارتباطات و وسایل ارتباطی»، «تحلیل محتوای رادیو ایران»، «حقوق مطبوعات»،  «روش تحقیق در محتوای مطبوعات»، «روش مطالعه و بررسی مطبوعات»، «کتابشناسی ارتباطات جمعی در جهان سوم»، «ماکت سازی و صفحه بندی»، «مصاحبه و رپرتاژ»، «تبلیغات و افکار عمومی»، «مطبوعات و وسایل خبری»، «وسایل ارتباط جمعی»، «وسایل ارتباط جمعی و خبری» و «وسایل ارتباطی و خبری (ارتباطات و وسایل ارتباطی)» و...

علی‌اکبر قاضی‌زاده

قاضی‌زاده یکی از روزنامه‌نگاران پیشکسوت و اساتید این حرفه است که تالیف کتاب‌های «ویراستاری و مدیریت اخبار»، «گزارش نگاری»، «جان باختگان روزنامه‌نگار»، «نوشتن برای رادیو» و «گزارشگری در رادیو» (تالیف و ترجمه) را در کارنامه دارد.

دیگر آثار قاضی‌زاده هم که در زمینه ترجمه چاپ شده‌اند، به این ترتیب اند:

«روزنامه‌نگاری حرفه‌ای» نوشته دیوید رندال، «مهارت‌های نوشتن برای مطبوعات» نوشته سالی آدامز و هریت گیلبرت، «اخلاق روزنامه‌نگاری» نوشته کارن سندرز، «تجربه‌های ماندگار در گزارش نویسی» نوشته جان کری، «گزارشگری خوب» (ترجمه نخستین از سالومه ابطحی از متن آبراهام آمیدور)، «تالار گرگ» نوشته هیلاری من‌تل، «گزارشگران نامی» (یا «گزارشگران بزرگ») نوشته دیوید رندال و «گزارشگری برای روزنامه‌نگاران» نوشته کریس فراست که سال ۹۴ توسط نشر ثانیه منتشر شد.

کتاب‌های دیگر چهره‌ها

بین اساتید روزنامه‌نگاری و فعالان این حوزه می‌توانیم به این کتاب‌ها هم که در ادامه می‌آیند، به عنوان آثار شاخص اشاره کنیم:

«سبکهای خبرنویسی» نوشته یونس شکرخواه توسط وزارت علوم، «خبرنویسی مدرن» نوشته یونس شکرخواه توسط انتشارات خجسته، «روزنامه نگاری سایبر (اتاق خبر آینده در برابر روزنامه نگاری سنتی)» نوشته یونس شکرخواه توسط نشر ثانیه/ «مطبوعات ایران تاریخ» نوشته سید فرید قاسمی توسط نشر علم، «تاریخ مطبوعات ایران (به انظمام پیشینه مطبوعات جهان)» نوشته سید فرید قاسمی توسط نشر ثانیه، «تاریخ شفاهی مطبوعات ایران (گفت و گوهایی با پیشکسوتان روزنامه نگاری و مجله نگاری)» نوشته سید فرید قاسمی توسط نشر ققنوس/ «مثلث طلایی نوشتن برای مطبوعات» نوشته احمد توکلی توسط نشر ثانیه، «گزارش‌نویسی در مطبوعات: به همراه ۲۰ گزارش برگزیده از مجله‌ها و روزنامه‌های ایران و جهان» نوشته احمد توکلی توسط موسسه انتشاراتی ایران/ «تاریخ اجتماعی رسانه‌ها؛ از گوتنبرگ تا اینترنت» نوشته ایسابریگز و پیتر برک با ترجمه حسن نمکدوست تهرانی/ «روزنامه نگاری ارتباطات و جامعه» نوشته محمدمهدی فرقانی توسط انتشارات موسسه اطلاعات/ «مبانی نگارش رسانه‌ای» نوشته امیدعلی مسعودی توسط نشر خجسته/ «روشهای مصاحبه خبری» نوشته مهدی محسنیان راد توسط مرکز تحقیقات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

آثار دیگر

چند نمونه دیگر از کتاب‌هایی که طی سال‌های گذشته در حوزه تالیف و ترجمه درباره خبرنگاری و خبرنویسی در کشورمان منتشر شده‌ و عناوین نسبتا مشابهی هم دارند، به این ترتیب اند:

«خبرنگاری موبایلی: چگونه با موبایل یا تبلت یک گزارش خبری تهیه کنیم؟» نوشته ایو بروم و استیون کوئین با ترجمه احسان بخشنده توسط انتشارات ثانیه

«نرم‌خبر و سخت‌خبر: خبرنویسی پیشرفته» نوشته محمدرضا نوروزپور توسط انتشارات ثانیه

«کاربرد فنون مطبوعاتی در نشریه» نوشته شهاب سیدمحسنی توسط نشر کارگزار روابط عمومی

«خبرنگاری و خبرنویسی حرفه‌ای» نوشته رسول عبداللهی به صورت ناشرمولف

«اصول خبرنویسی و خبرنگاری» نوشته حجت‌الله عباسی توسط انتشارات سروش

«رمز و راز خبرنگاری کوله‌پشتی» نوشته حسن قربانی توسط انتشارات سروش

«دستنامه خبرنگاری کوله‌پشتی و گزارشگری در محیط بحران» نوشته محمدقلی میناوند توسط دانشگاه صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران

«خبرنگاری کاربردی» نوشته جفری هریس و دیوید اسپارک با ترجمه محمدتقی روغنی‌ها توسط موسسه مطبوعاتی ایران

«آن سوی ژورنالیسم: نکاتی درباب خبر و خبرنگاری» نوشته هادی مرادی توسط نشر شاملو

«آموزش خبرنگاری» نوشته پرویز قاسمی توسط انتشارات تلاوت آرامش

«آشنایی با خبرنگاری با بررسی ۴۰ خبر» نوشته عباسعلی عظیمی‌زاده توسط انتشارات جواد

«اصول خبرنگاری مطبوعاتی و پخش» نوشته سیدرضا نقبایی‌لنگرودی توسط انتشارات کتیبه گیل

«اصول خبرنویسی و خبرنگاری» نوشته امیرحسین زارعی‌محمودآبادی توسط انتشارات دانشگاه آزاد یزد

«سوژه‌های خبرنگاری و روزنامه‌نگاری (مجموعه مقالات و گزارش‌ها)» اثر نقی آقالو توسط انتشارات سایه روشن

«خاطرات یک خبرنگار» نوشته سعید نیکوکار توسط انتشارات سرور

«خبر و خبرنگار» نوشته الهام باباخانی توسط انتشارات مهیستان

«قدرت معنوی: خاطرات خبرنگار غربی از دیدار با امام خمینی (ره)» نوشته رابین‌وودورث کارلسن با ترجمه معصومه یوسفی توسط انتشارات زمزم هدایت

«اخلاق رسانه‌ای» نوشته حسن گل‌احمدی به صورت ناشرمولف

«۳۰۰۰ لغت پرکاربرد انگلیسی در اخبار» نوشته محمود پیرهادی توسط انتشارات اندیشه طلایی

«۲۴ ساعت با رسانه» نوشته سیدمهرداد هاشمی توسط انتشارات قلم شاملو

«مقدمه‌ای به روزنامه‌نگاری» نوشته کارول فلمینگ، اما همینگوی، گیلیان مور، داو ولفرد با ترجمه جعفر(فرشید) اسحاقی و سوزان مقصودی توسط انتشارات اطلاع‌رسانان

«مقدمات روزنامه‌نگاری» نوشته سیروس رومی توسط انتشارات تخت جمشید

«من یک خبرنگار هستم» نوشته زینب زمانی‌ناغانی توسط نشر نادریان