بلاهایی که فرونشست برسردشت های فارس آورد/ فروچاله ۱۲۰ متری

خبرگزاری مهر – گروه استان ها: مسئله آب که حل نشده بود این روزها فارس با مسئله فروشنست زمین که خود ناشی از مشکل آب است نیز مواجه شده است.

در نقاط مختلف استان فرونشست های مختلف در انواع و ابعاد متنوعی دیده می شود که محققان آن را ناشی از برداشت های آب از منابع زیر زمینی و همچنین خشکسالی های متعدد می دانند.

محققان زمین شناسی معتقدند که فرونشست در چهار نوع مختلف اراضی استان فارس را تحت تاثیر خود قرار داده است.

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مرکز شیراز) در رابطه با آخرین وضعیت فرونشست در استان فارس به خبرنگار مهر گفت: رخداد فرونشست زمین از جمله پدیده های زمین شناختی است برای به تعادل رسیدن زمین به صورت معمول در دشت ها اتفاق می افتد و زمانی که میزان این افت از یک حد طبیعی (بیش از چهار میلی متر در سال) بیشتر شود این پدیده به یک بحران تبدیل شده و نیازمند توجه ویژه است.

طهمورث یوسفی ادامه داد: پدیده فرونشست در دهه اخیر چهره بسیاری از دشت های کشور را دگرگون کرده به گونه ای که نرخ میانگین سالانه این افت در مواردی حتی بیش از ۳۰ سانتی متر در سال نیز گزارش شده است.

وی در رابطه با وضعیت فرونشست در دشتهای فارس بیان کرد: از دشت هایی که در کشور متحمل پدیده فرونشست شده دشت های استان فارس است که یکی از بالاترین میانگین های نرخ فرونشست را در کشور دارد و در بیشتر دشت های استان میزان افت به حالت بحرانی رسیده است.

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مرکز شیراز) گفت: به لحاظ میزان افت در برخی موارد دشت های فارس رکورد دار فرونشست در کشور هستند.

وی در رابطه با عوامل ایجاد فرونشست زمین در استان فارس افزود: افت سطح آب های زیرزمینی، انحلال لایه های زیرسطحی، ریزش سقف غار های آهکی و وضعیت زمین شناسی منطقه از جمله این عوامل هستند.

دیده فرونشست زمین استان فارس را به چهار شکل متاثر کرده که این اشکال شامل ایجاد گسیختگی و شکاف در سطح زمین ، ایجاد فروچاله های متعدد، خودسوزی ضخامتهای اولیه خاک و فرونشست به صورت جابجابی قائم سطح زمین است یوسفی اظهار کرد: رخداد پدیده فرونشست زمین استان فارس را به چهار شکل متاثر کرده که این اشکال شامل ایجاد گسیختگی و شکاف در سطح زمین ، ایجاد فروچاله های متعدد، خودسوزی ضخامتهای اولیه خاک و فرونشست به صورت جابجابی قائم سطح زمین است.

وی به تشریح این چهار مسئله پرداخت و گفت: از شمار فروچاله های استان می توان به فروچاله ارژن اشاره کرد که سبب خروج آب و خشک شدن تالاب ارژن شده، از دیگر موارد رخ داده می توان به فروچاله سورمق، فروچاله ایج و اخیرا فروچاله های رخ داده در شرق مهارلو اشاره کرد.

وی گفت: ایجاد گسیختگی و فروچاله در شرق سورمق نیز از جمله موارد رخداد پدیده فرونشست در استان فارس است، این فروچاله در ۵ کیلومتری جاده سورمق به یزد و در کنار جاده اصلی اتفاق افتاده و از جمله فروچاله های رخ داده در سازند های آهکی است.

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مرکز شیراز) ادامه داد: بزرگترین فروچاله کشور بعمق نزدیک به ۱۲۰ متر در منطقه ایج شهرستان استهبان در سال ۱۳۹۴ به وقوع پیوست که این فروچاله در محدوده باغ های زراعی بوده است.

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مرکز شیراز) گفت: وقوع گسیختگی و شکاف در سطح زمین نیز یکی دیگر از انواع پدیده های ناشی از فرونشست زمین است که در سال های اخیر در محدوده اماکن تاریخی مثل نقش رستم و در حاشیه روستاها اتفاق افتاده است.

وی بیان کرد: از دیگر اشکال فرونشست در استان، آتش سوزی های وسیع در پوشش سطحی دشت (ضخامت یک تا دو متر اولیه رسوبات دشت) در مناطقی که قبلا دریاچه ها و چشمه های آب شیرین استان را تشکیل داده اند، است.

وی گفت: بستر این مناطق مملو از ریشه های نازک گیاهان بوده که در شرایط فعلی بعلت خشکسالی های دهه اخیر سبب خشک شدن، نشست و ایجاد ترک های عمیق و در نهایت با کوچکترین احتراق، سبب آتش سوزی ضخامت های اولیه این رسوبات می شود که به خود سوزی بستر خاک معروف است.

وی افزود: در استان فارس در جنوب دشت شیراز در دشت پیربنو، در محل چشمه های جنوب دریاچه مهارلو، در غرب دشت مرودشت در روستای تخت سنگ علیا، در دریاچه پریشان و در منطقه ارسنجان چنین پدیده هایی رخ داده است.

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مرکز شیراز) در خصوص میانگین فرونشست در استان فارس گفت: در سال های ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ میانگین نرخ فرونشست در دشتهای فارس تا بیش از ۳۰ سانتی متر بدست آمده اما طی دو سال گذشته میزان نرخ نشست در دشت های استان کاهش یافته که از علل این کاهش افت می توان به ضخامت آبرفت و از بین رفتن آبخوان و برداشت آب از واحد های آهکی زیر آبرفت اشاره کرد که این برداشت آب از واحدهای آهکی خود می تواند عاملی تحریک کننده در وقوع بیشتر فروچاله ها باشد.

یوسفی تصریح کرد: با توجه به اینکه بیشتر دشت ها در استان شرایط بحرانی را دارند، پایش فرونشست در دشت های این استان در دستور کار مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی منطقه جنوب کشور (شیراز) قرار گرفته و به روش های مختلف انجام پذیرفته است، همچنین بخش وسیعی از مطالعات نیز به طور پیوسته در حال انجام است.

وی گفت: از جمله روش های به کار گرفته شده برای مطالعه پدیده فرونشست زمین توسط این مرکز می توان به مطالعات دورسنجی با استفاده از پردازش تصاویر راداری  اشاره کرد که در گستره وسیعی از دشت های فارس صورت پذیرفته است.همچنین مطالعات ژئوفیزیکی به روش ژئوالکتریک، مطالعات GPR ، مطالعات GPS دو فرکانسه، مطالعات آبهای زیر زمینی نیز در برخی مناطق توسط این مرکز انجام گرفته است.

یوسفی ادامه داد: بر اساس مطالعات صورت گرفته به روش پردازش تصاویر راداری در گستره ی برخی از دشت های استان فارس، نشست زمین در تعدادی از این دشت ها مورد بررسی قرار گرفته از جمله دشت های مطالعه شده در این استان دشت شیراز، دشت داراب، دشت قره بلاغ، دشت قطروئیه، دشت داراب، دشت کوار و دشت قیر و کارزین است که در بازه زمانی سال های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۶ مورد بررسی قرار گرفته که به لحاظ میزان نرخ نشست از دشت های دیگر وضعیت نسبتا بحرانی تری را تجربه کرده و میزان نشست گاها تا ۸ و ۱۵ سانتی متر در سال رسیده است. 

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مرکز شیراز) گفت: از میان دشتهای دیگری که در استان مورد مطالعه قرار گرفت دشت هایی مثل جویم، بنارویه، جهرم، مبارک آباد و سروستان می باشد. همچنین مطالعات گسترده ای از پایش فرونشست زمین توسط این مرکز به طور پیوسته در حال انجام است که امیدواریم این مطالعات بتواند با تعیین مناطق بحرانی در جلوگیری از وقوع بیشتر این پدیده که می تواند خطرات جدی برای مناطق مسکونی و همچنین مناطق و اماکن حیاتی استان فارس را در بر داشته باشد تاثیر گذار باشد و با توجه به اینکه نوع برخورد با این پدیده در مناطق شهری پر جمعیت از قبیل کلان شهر هایی مثل شهر شیراز نسبت به مناطق دیگر بسیار پیچیده و متفاوت است لزوم مطالعه  و پایش مستمر این پدیده را با روش های مختلف برجسته می سازد.

یوسفی تاکید کرد: بیشترین میزان نرخ نشست زمین در دشت های مورد مطالعه استان فارس عمدتا در محدوده هایی مشاهده شده که به لحاظ کشاورزی در این مناطق فعالیت های  بیشتری صورت می پذیرد که این امر خود اهمیت عامل برداشت بی رویه آبهای زیر زمینی را در وقوع پدیده فرونشست در این دشت ها نشان می دهد.

پژوهشگر، زمین شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز در گفت و گو با خبرنگار مهربا بیان اینکه وضعیت تمام دشتهای استان فارس نگران کننده است، بیان کرد:  افت شدید سطح آب زیرزمینی (حدود ۱۰ تا ۱۵ متر)، بروز خشکسالی شدید طی این سال ها و همچنین مساعد بودن آبخوان برای نشست ( وجود لایه های ریزدانه رسی) موجب شد تا نشست زمین را شاهد باشیم.

باید برداشت از چاه های پمپاژ محدود شود بطوریکه افت سطح آب زیرزمینی متوقف شود و  نسبت به مسدود کردن چاه های غیرمجاز اقدام شود عزت الله رییسی  به راهکارهای موجود برای جلوگیری از افزایش فرونشست در این محدوده اشاره کرد و ادامه داد: باید برداشت از چاه های پمپاژ محدود شود بطوریکه افت سطح آب زیرزمینی متوقف شود و  نسبت به مسدود کردن چاه های غیرمجاز اقدام شود.

این استاد دانشگاه گفت:  فرونشست در تمامی دشتهای کشور و استان فارس وجود دارد و ناشی از برداشت بی رویه از آبهای زیرزمینی است.

وی ادامه داد: متاسفانه طی چند سال اخیر به دلیل برداشتهای بی رویه شاهد پدیده فرونشست در اغلب دشتهای کشور به ویژه استان فارس هستیم که در راستا باید تدابیری اتخاذ شود.