بازگشت به سنت در تولید پایدار انرژی ضروری است

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- امیررضا رضایان*: سال‌هاست از فقر انرژی رنج می‌بریم. شاید به گمان اغلب هموطنان کمبود انرژی چندان جدی نیست و البته آمار مصرف انرژی هم مؤید این مطلب است که شهروندان درک صحیحی از منابع انرژی کشور ندارند، اما مسأله انرژی و بحران آن به اندازه چالش آب در کشور جدی است.

سبک زندگی غلط و البته مخرب شهروند ایرانی در کنار زیرساخت‌های قدیمی و فرسوده، بازده مصرف و تولید انرژی را به شدت پایین آورده است. بی پایان بودن منابع نفت و گاز (انرژی) تفکری است که غالب هم‌وطنان به آن اعتقاد دارند ولی تلاشی هم در جهت استفاده صحیح و بهینه از آن نمی‌کنند. این تفکّر، منحصر به طبقه خاصی نیست و برخی مدیران ذی‌ربط هم در عمل انرژی را دریایی بیکران پنداشته و معتقدند هدر رفت چند قطره از این دریا، مشکلی ایجاد نخواهد کرد.

نگرش صرفاً مادی به مقوله انرژی بین خانوار ایرانی به این معنا که «هر قدر مصرف کنم پولش را می‌دهم» از یک سو و از سوی دیگر نیروگاه‌های مستهلک که خود یکی از هدردهندگان اصلی انرژی در کشور هستند، دو عامل اساسی است که وضعیت انرژی را در کشور بغرنج کرده است.

حال پرسش اساسی این است که آیا وقت آن نرسیده برای تولید انرژی سراغ روش‌هایی برویم که هم متناسب با اقلیم باشد و هم ما را درگیر مناقشات بین‌المللی نکند؟!

بیش از ۴۰ درصد انرژی که در ساختمان مصرف می‌شود متعلق به تجهیزات برودتی است؛ یعنی حدود ۴۰ درصد از پول انرژی که در ماه به شرکت توزیع برق می‌پردازیم بایت مصرف کولر گازی است که این رقم با توجه به نوع و کیفیت ساخت کولر ممکن است تا ۵۵ درصد هم برسد. هزینه‌ای که بابت برق مصرفی پرداخت می‌شود اگر چه ممکن است زیاد و خارج از توان مصرف‌کننده باشد اما همان هم به مدد یارانه دولتی کاهش یافته است که چه بسا اگر همان هم نباشد باید هر کیلووات را چیزی حدود هفت هزار ریال (تقریباً دو برابر قیمت فعلی) خرید.

امروزه انرژی‌های نو به تدریج جایگزین انرژی‌های فسیلی می‌شوند، انرژی‌هایی مانند خورشیدی، آب، باد، هسته‌ای و زمین گرمایی جز شاخص‌ترین انرژی‌های تجدیدپذیر هستند. در کشور ما هم اگر چه کارهایی صورت گرفته اما هم چنان نیروگاه‌های سیکل ترکیبی و بخاری داریم که خوراک همه آن‌ها سوخت فسیلی است.

قسمت تلخ داستان اینجاست، نیروگاه‌های تولید برق ما در بهترین حالت حدود ۴۰ درصد راندمان تولید دارند که البته گاهی این عدد به کمتر هم می‌رسد. این یعنی از هر یک متر مکعب گاز، حدود ۶۰ درصد هدر می‌رود. حال پس از تولید برق فرآیند انتقال آن هم باعث اتلاف از طریق گرما می‌شود که اگر مجموعه تلفات و هدر رفت ها را محاسبه کنیم باید گفت راندمان تولید برق در کشور ما ۳۶ درصد است.

راندمان پایین نیروگاه را به تولید روزمره گازهای گلخانه‌ای که از طریق دودکش نیروگاه وارد جو می‌شود، اضافه کنید. این یعنی هم ۶۰ درصد منابع طبیعی انرژی (گاز) که برای فرآوری‌اش هزینه شده است را هدر می‌دهیم، هم اکوسیستم منطقه را با گاز گلخانه‌ای آلوده می‌کنیم و در آخر برقی هم که تولید می‌شود آن چنان گران قیمت است که دولت مجبور است یارانه بدهد و بماند که همان برق تولیدی هم کفاف مصرف‌کننده داخلی را نمی‌دهد.

اما اقلیم ایران این اجازه را می‌دهد که در کنار بخشی از انرژی‌های تجدیدپذیر مثل خورشید و باد، از مکانیزم های منفعل (passive) استفاده کرد. بادگیرهای سنتی شهرهای کویری را شاید بتوان یکی از بارزترین نمونه‌های مکانیزم های منفعل عنوان کرد.

امروزه در اروپا فرآیند تهویه از طریق بادگیر مورد مطالعه مهندسان قرار گرفته است که توانسته‌اند دمای هوا را از این طریق تا حد آسایش (۲۱-۲۳ درجه سانتیگراد) پایین بیاورند. در آزمایشی که در جزیره دبی (امارات متحده) در سال ۲۰۱۶ انجام شده یک بادگیر مدرن توانست دمای هوا را تا ۱۴ درجه تنزل بخشد. برای این که یک بادگیر از نظر عملیاتی قابل استفاده باشد سرعت باد دو تا پنج متر بر ثانیه (هفت تا ۱۱ کیلومتر بر ساعت) قابل قبول است که می‌توان گفت در بسیاری از نقاط ایران این روش قابلیت به کارگیری دارد.

البته باید توجه داشت که فرهنگ مصرف انرژی در کشور هم نیاز به کار اساسی دارد، نگاه غلط تمام نشدنی بودن منابع انرژی باید از ذهن جامعه پاک شود و جامعه با این واقعیت روبه‌رو شود که در ایامی که نبود آب ملت و دولت ما را به چالش کشانده، اگر فرهنگ مصرف انرژی در کشور ما تغییر نکند تا کمتر از ۱۰ سال آینده باید انرژی را هم از خارج وارد کنیم.

* کارشناس ارشد انرژی