خبرگزاری مهر، گروه استانها - سمانه سادات فقیه سبزواری: نامش محمد، کنیه‌اش ابوجعفر و لقبش باقر است، اهل مدینه و ساکن خانه وحی؛ در دوران کودکی هم بازی علی اصغر(ع) بود و ستون خیمه‌گاه زین‌العابدین(ع)، شاهد عشق بود و در آغوش شکفتن، دلش یادگاری بود از عاشقانه‌های کربلا، کوچه کوچه، غم در دلش بود و با زخم و غربت، الفتی دیرینه داشت.
امام لاله‌ها بود و شقایق‌ها، پیشوای شکوفه‌های عشق بود و مقتدای مهربانی‌ها، باز هم دشمنان اهل بیت(ع) وجود نازنینیش را برنتابیدند و با زهر کین مسمومش کردند و شیعیان را سیاه پوش کردند، در آستانه سالروز شهادت امام پنجمین با حجت الاسلام محسن پناهنده، مدرس و پژوهشگر سیره اهل بیت(ع) به گفت‌وگو پرداختیم که بدین شرح است:
امام محمد باقر(ع) چگونه به شهادت رسیدند؟
بر اساس احادیثی که از ائمه(ع) نقل شده است می‌توان قبول کرد که همه ائمه اطهار(ع) با شهادت از دنیا رفته‌اند نه با مرگ طبیعی، امام رضا(ع) فرمودند: «به خدا سوگند از ما(ائمه) نیست مگر این که مقتول و شهید می‌شود». متأسفانه جزئیات تاریخ شیعه، با توجه به عواملی از جمله دشمنی‌ها، سخت‌گیری‌ها، عدم اهتمام برخی، نبود امکانات لازم و... آن طور که باید به دست ما نرسیده است. از این رو، درباره شهادت امام محمدباقر(ع) اطلاعات زیادی در دست نیست ولی آن چه مسلم است این است که امام باقر(ع) با طرح مرموز و مخفیانه هشام بن عبدالملک، مسموم شده و به شهادت رسیده است؛ ولی عامل و چگونگی آن به روشنی مشخص نیست.
بر اساس نقل‌های تاریخی امام محمد باقر(ع) در تاریخ هفتم ذی‌الحجه سال ۱۱۴ هجری قمری در سن ۵۷ سالگی به وسیله زهری که ابراهیم بن ولید عبدالملک، در ایام خلافت هشام بن عبدالملک، به آن حضرت خورانید به شهادت رسید.
امام محمد باقر(ع) چه وصایایی را به امام صادق(ع) کردند؟
امام پنجم به پسرش امام صادق(ع) وصیت کرد و فرمود: «مرا در لباسی که روز جمعه با آن نماز می‌خواندم کفن کن و عمامه‌ام را بر سرم بپیچ و قبرم را چهارگوش کن و به اندازه چهار انگشت از زمین، بلند گردان، هنگام دفن، بندهای کفنم را باز کن». روایت شده که امام صادق(ع) فرمود: پدرم در وصیت خود نوشت: او را در سه جامه کفن نمایم، یکی از آنها روپوشی بود که آن حضرت در روز جمعه با آن نماز می‌خواند و دیگری جامه‌ای بود و سومی پیراهن بود.
من به پدرم عرض کردم: این مطلب را چرا می‌نویسی؟ (نیاز به نوشتن نیست)، فرمود: از آن می‌ترسم که مردم در مورد تکفین من با تو ستیز کنند، اگر آنها گفتند پدرت را با چهار یا پنج کفن، تکفین کن سخن آنها را گوش نکن، عمامه‌ام را بر سرم بپیچ و عمّامه جزء کفن به شمار نمی‌آید، بلکه کفن آن است که بدن به آن پیچیده شود.
همچنین روایت شده که امام صادق(ع) فرمود: پدرم به من فرمود: «ای جعفر! ۸۰۰ درهم از اموال مرا وقف گریه کنندگان کن تا ده سال در سرزمین منی، هنگام اعمال منی(در حج) برای من گریه کنند».
در وصیت نامه امام محمد باقر(ع) وجه خاصی به مراسم سوگواری ایشان اختصاص دارد، علت آن چیست؟
امام باقر(ع) ۸۰۰ درهم برای مراسم عزاداری خود، وصیت کردند و آن حضرت، این کار را از «سنت» می‌دانستند، زیرا پیامبر اکرم(ص) (در ماتم شهادت جعفر طیار) فرمود: «برای آل جعفر، غذا تهیه کنید، زیرا آنها به عزاداری اشتغال دارند».
با توجه به آنکه رویکرد امام باقر(ع) فرهنگی و فکری بود، نحوه مواجهه ایشان با جریان‌های انحرافی چگونه بود و چطور درباره کج روی آنها روشنگری می‌کردند؟
در زمان ایشان چهار انحراف اساسی عقیدتی، اخلاقی، سیاسی و اقتصادی در جامعه رخ داده بود که دین پیامبر(صلی الله علیه وآله و سلم) را تهدید می‌کرد. با اینکه امام حسین(علیه السلام) اصل دین را حفظ کرده بود و حکومت امویان در حال فروپاشی بود، وظیفه امام معصوم این است که با منکرات مبارزه کند امام باقر(علیه السلام) نیز با تولید علم و شیوه‌های دیگر این وظیفه خطیر را انجام می‌دادند.
چطور این اتفاق رخ داد؟
امام باقر(ع) تولید علم چهارگانه‌ای داشتند. خود به خود این انحرافات باعث می‌شد افرادی که تک تک و چهره به چهره در محضر امام(ع) حاضر می‌شدند و حضرت(ع) آنان را هدایت می‌کردند. ایشان گاهی با مسیحیان، زندیقان(کسانی که معاد را قبول نداشتند و مادی گرا بودند)، معتزله، جبریه، غلات و ... مناظره می‌کردند.
علم کلام چگونه در زمان امام پنجم رشد کرد؟ گسترش این علم چه تأثیری در جریان مبارزات امام داشت؟
مبارزه با انحرافات علم کلام را تولید می‌کند. رشد علم کلام ناشی از برخورد زنده و جدی امام باقر(ع) با این گروه است. همچنین در اخلاق مشکلات عدیده وجود داشت به طوری که وقتی مسلمانان کشوری را فتح می‌کردند کنیزها و خواننده‌ها و فرهنگ آنها (از جمله کشورهای ایران و روم) به جامعه اسلامی وارد می‌شد و دربارها پُرشده بود از لهو و لعب و شراب و فساد؛ از سوی دیگر قدرت اسلام که زیاد می‌شد، به انحرافات و کبر و غرور سیاست مدارها و صاحبان قدرت می‌افزود. همزمان با این رویدادها امام(ع) موعظه می‌فرمودند و مردم را به تعامل و اعتدال وا می‌داشتند.
در سیاست، امام(ع) شایسته سالاری را تذکر می‌دادند و می‌گفتند حاکمان کنونی غاصب‌اند و رهبر جامعه اسلامی باید از طرف خدا و پیامبر(ص) مشروعیت داشته و مردم او را به عنوان حاکم شرع بشناسند.
امام باقر(ع) مکتب اقتصادی اسلام را که مبتنی است بر زهد، تولید و کار که به عنوان اقتصاد اسلامی آن را می‌شناسیم، تولید کردند
همچنین، اینکه کسب قدرت و معیارهای شایستگی امام و مسلمانان چگونه باید باشد را تشریح می‌کردند و به همین صورت به‌تدریج علم و فقه سیاسی و اندیشه و فلسفه اسلامی که همگی جزو علوم انسانی است، تولید می‌شد و در زمانی که یک عده با ربا سرمایه‌دار شده بودند و تجملات و دینار و درهم و کاخ‌ها و سرمایه سالاری سیطره پیدا کرده بود.
امام(ع) در اینجا مکتب اقتصادی اسلام را که مبتنی است بر زهد و تولید و کار که به عنوان اقتصاد اسلامی آن را می‌شناسیم، تولید کردند و مقابل هر نوع انحرافی، تولید علم داشتند و از این تهدیدها، فرصت‌هایی را ایجاد می‌کردند و در قبال هر جریانی که پاسخگو بودند به طور طبیعی علوم تولید می‌شد و همزمان نیروی انسانی هم تربیت می‌شد.
امام محمد باقر چند شاگرد تربیت کردند؟
ایشان بیش از ۲۴۷ نخبه تربیت کردند؛ آنها روایات و فرمایشات ایشان را گرفته و ثبت و ضبط می‌کردند و توزیع و نشر این علوم را انجام می‌دادند و همه این امور به پژوهش و تولید علوم انسانی اسلامی کمک می‌کرد. امام باقر(ع) پژوهشگاهی تأسیس کردند که امام صادق(ع) آن را به دانشگاه تبدیل کرد، سخن گزافی نیست چرا که وقتی پژوهشی انجام می‌شود دانشگاه آنها را میان دانشجویان دسته بندی و توزیع می‌کند.
از سوی دیگر به دلیل تغییر رژیم و تصرف حکومت به دست عباسیان، فرصتی پیش آمده و مرزها باز شده بود و جوانان و دانشجویان به سراغ امام(ع) می‌آمدند و شبهات خود را رفع می‌کردند و همین به تولید علم کمک شایانی می‌کرد.
با این توصیف مهمترین میراث علمی امام باقر(ع) برای شیعه چه بود؟
میراث علمی ایشان بسیار وسیع است؛ در فقه اسلامی بیشترین روایت از سوی ایشان نقل شده لذا شیعه در دانش فقه ابتدا مدیون آن حضرت(ع) است. در زمان ایشان مردم از احکام اسلام کم اطلاع بودند و این به دلیل ناشایستگی حاکمان، وسعت حکومت و پراکندگی آن بود و مردم بسیاری از مسائل ابتدایی همچون طهارت، وضو و ... را نمی‌دانستند.
در زمان امام باقر(ع) تعمیق و پژوهش‌های فراوانی انجام شد و بزرگترین خدمتی که ایشان به جامعه اسلامی کردند، باز گذاشتن راه اجتهاد بود.
نظر شما