خبرگزاری مهر - گروه استان ها، محمد حسین نیکوپور: حمام اخلاق پور، نیم روزی، توکل، میرزایی، خانی، بی بی دختران، بهارستان و... از گرمابه‌های قدیمی شیراز هستند که تعطیل و یا تخریب شده و تغییر کاربری داده اند یا در آستانه بازنشستگی قرار دارند.
شیراز با وجود گردشگران و زائرانی که برای گردش در جاذبه های توریستی از جمله حافظیه، سعدیه، مجموعه وکیل، باغ ارم، باغ جهان نما و... و زیارت حرم مطهر شاهچراغ(ع) و آستانه مقدس سیدعلاءالدین حسین(ع) به این شهر تاریخی می‌آیند و نیاز به حمام از ملزومات سفر است از قدیم حمام‌های سنتی زیادی وجود داشت که متاسفانه اکنون تعطیل شده و فقط تعداد کمی از آنها پا برجاست که می توان برای نگهداری آنان گام های لازم برداشت، درحالیکه حمام‌های باقی مانده روز به روز کاهش می یابند و نسبت به ساخت حمام جدید اقدام هم نمی شود.
کسانی که در این حرفه بوده اند کار خود را تعطیل کردند
این درحالیست که خیلی از کسانی که در این حرفه بوده اند کار خود را تعطیل کرده و به دلیل نبود حمایت از طرف مسئولان به شغل‌های دیگر روی آورده اند.
درگذشته اهالی هر محله دست کم هفته‌ای یک بار به منظور نظافت به حمام می‌رفتند، با این تفاوت که مردان قبل از طلوع آفتاب تا ساعت ۸ صبح حمام می‌گرفتند و از آن ساعت تا ظهر و حتی چند ساعت بعد از ظهر حمام در اختیار زنان بود.
حمیده توکلی که ۷۱ سال دارد و از ساکنان محله بی بی دختران شیراز بوده در این باره به خبرنگار مهر می گوید: در شیراز گذشته حمام خانی در نزدیکی مسجد مشیر قرار داشت که دو بخش بود که زیر طاق قسمت مردانه قرار داشت، حمامی هم در نزدیکی بقعه امامزاده بی بی دختران قرار داشت که صرفا زنانه بود و آن هم زیر طاق قرار داشت.
او پیرامون سنت گرمابه رفتن در گذشته های دور می گوید: به این صورت پولی نبود که کارگر اختصاصی برای هر مراجعه کننده استفاده شود، به همین خاطر معمولا بعدازظهرها که زنان به گرمابه می رفتند تا شب به درازا می کشید، زیرا آنها که تمکن مالی داشتند کارگر اختصاصی برای استحمام می گرفتند.
در گذشته هزینه حمام ها بیش از ۲ تومان نمی شد
این خانم خانه دار از حمام توکل هم نام می برد که دارای بخش های زنانه و مردانه بوده و از حمام های پر مشتری شیراز به شمار می رفته است؛ این گرمابه برای خانواده ای به این نام تاسیس شده بود که ما با هزینه ۲ تومان همگی حمام می کردیم.
توکلی عنوان می کند: در محله دروازه کازرون شیراز هم گرمابه ای بود که به آقایان اختصاص داشت و محلی پر رفت و آمد در دوره خویش بود.
او می گوید: گرمابه تنها محلی برای استحمام نبوده است بلکه محفلی برای گفت و گو و تعامل مردم با یکدیگر و رایزنی درباره مسائل گوناگون بود؛ حمام جایی بود که خانواده ها دختران را برای پسران خویش خواستگاری می‌کردند و حتی حمام را برای تازه عروس ها و زنانی که تازه زایمان کرده بودند قرق می‌کردند.
شاید قرارگیری حمام‌های سنتی در کنار بازارها و مساجد بزرگ شهر نیز در ایجاد چنین بستر تعاملی نقش بسزایی داشته است، بدین خاطر است که حمام‌های شیراز روایتی از تلخی و شیرینی زندگی مردمان در اعصار گوناگون بوده اند که محفل گرمی چون حمام را به مکانی برای تبادل اطلاعات و ارتباطات با یکدیگر در موضوعات مختلف سیاسی، فرهنگی، هنری و اجتماعی تبدیل می‌کردند و چیزهای زیادی یاد می‌گرفتند.
حمام سنتی، نمایشگاهی از هنر کاشی کاری، نقاشی و آهک بری بود
از سویی، حمام‌های سنتی به خصوص آنهایی که توسط استادکاران ماهر و خوش سلیقه و زبده طراحی و ساخته می‌شد، کاشی کاری و نقاشی و آهک بری ها استادانه داشت که در واقع نمایشگاهی از هنرهای گوناگون را در معرض دید مشتریان حمام قرار می‌داد؛ این درحالیست که حمام‌های شیراز اکثرا سقف بلند و نورگیرهای کوچک دارند و این موضوع را در معماری حمام‌های سنتی ایران در سراسر کشور می‌شود مشاهده کرد.
به گفته رئیس اتحادیه صنف گرمابه داران، زمانی در شیراز نزدیک به ۱۷۰ گرمابه وجود داشت و در حال حاضر کمتر از انگشتان دو دست فعال است؛ فعالیت گرمابه ها در سطح شیراز کاهش زیادی پیدا کرده است و دلیل اصلی آن به صرفه نبودن این شغل است.
وی بی توجهی به این صنف را دلیل دیگر تعطیلی گرمابه ها دانسته و می افزاید: تعداد زیادی از گرمابه‌های سطح شهر به دلیل عریض شدن خیابان ها و سایر مسائل و پروژه‌های عمرانی باید تخریب می‌شدند، بنابراین از سوی شهرداری هزینه ناچیزی به مالکان این گرمابه ها پرداخت شده که توان ساخت و احیای مجدد گرمابه‌های جدید را نداشتند؛ تغییر کاربری ها از سوی شهرداری نیز یکی از دلایل دیگر از بین رفتن گرمابه هاست.
گردشگری هیچ تاثیری در رونق اقتصادی صنف گرمابه‌داران نداشته
رئیس اتحادیه صنف گرمابه داران شیراز به این نکته اشاره می‌کند که یکی از مشکلات دیگر گرمابه داران شیرازی این است که شهرداری در ایام نوروز در سطح پارک‌ها و کمپ‌های ایجاد شده تعدادی دوش نصب می‌کند که همین امر باعث می‌شود حضور مسافران و گردشگران هیچ تاثیری در رونق اقتصادی صنف گرمابه‌داران نداشته باشد.
جهاندیده می‌افزاید: حمام نیم روزی، توکل، میرزایی و... از حمام‌های قدیمی شیراز بوده اند که تعطیل و یا تخریب شده اند و تغییر کاربری داده اند؛ فرهنگ غنی گرمابه داری در حال فراموشی است.
این درحالیست که به باور رئیس اتحادیه صنف گرمابه داران شیراز ساخت مراکزی با عنوان حمام عربی یا ترکی موجب رکود بیشتر بازار گرمابه داران می‌شود، لذا می گوید: ما به دنبال این هستیم که اولویت فعالیت در طرح‌های جدید بیان شده با کسانی باشد که سال ها در این صنعت و شغل فعالیت داشته اند.
وی عنوان می‌کند: هزینه و یا همان نمره هر نوبت حمام مبلغ ناچیزی است و حتی هزینه‌های گرمابه داران را هم تامین نمی‌کند چه برسد که بخواهد آنها را به سود دهی نیز برساند، از این رو، راه نجات این شغل احیای سنت‌های گذشته گرمابه داری با همکاری سایر مسئولان است چون مردم تمایل زیادی به سمت سنت‌های گذشته دارند.
بااین وجود هنوز گرمابه‌هایی که یک تاریخ در دل خود دارند از پا نیفتاده اند و باز هم اگر پا بدهد این بار می‌توانند اقتصاد گردشگری را رونق بخشند، اما اینکه چقدر به استفاده از این ظرفیت توجه شده را باید از مسئولان مربوطه جویا شد اما باید دید که این بازدید از این اماکن تاریخی چقدر برای مردم جذابیت دارد؟
وظیفه شورای شهر و شهرداری ساخت حمام یا گرمابه داری نیست
در عین حال رئیس شورای شهر شیراز در پاسخ به خبرنگار مهر پیرامون حفظ و احیا گرمابه های سنتی این شهر که برخی تعطیل، تعدادی تخریب و معدودی هم نیمه کاره مانده اند درخصوص این امکان که آیا می شود با اهتمام شورای شهر برای احیای آنان به شکل مدرن و امروزی اقدام کرد، عنوان می کند: وظیفه شورای شهر و شهرداری ساخت حمام یا گرمابه داری نیست، ولکن در بافت تاریخی شیراز گرفتن مجوز و پروانه کسب به طور کلی رایگان است.
احمدرضا دستغیب حتی از اختصاص نقشه و مهندس ناظر رایگان در این زمینه خبر می دهد و می گوید: اخذ عوارض کم و در برخی موارد رایگان خدماتی است که شهرداری ارایه می دهد و حمایت شورای شهر به نحوی است که بتوانیم نسبت به بهسازی محیط و توجه مردم به این اماکن جلب شود.
او اطمینان می دهد که حمایت شورای شهر موجب می شود مردم شیراز به این اماکن بازگشت کنند.
دستغیب ویژگی بافت تاریخی شیراز را مجموعه ای درهم تنیده از محلات، گذرها، زیر گذرها، بازارچه ها، منازل و کوچه پس کوچه های تنگ دانست که با وجود ۳۶۰ هکتار گستره این ظرفیت را دارد که احیا و بازسازی شود.
رئیس شورای شهر شیراز با این وجود از بین رفتن بخش تجاری بافت تاریخی شیراز را تایید می کند و می گوید: ما باید این بخش ها را حمایت کنیم تا این مجموعه درهم تنیده بازسازی و بهسازی شود.
او خواستار سرمایه گذاری بخش خصوصی در حوزه بوم گردی و خانه های تاریخی به شکل موزه و گالری شده و به خانه های تاریخی اروپا اشاره می کند که بیش از ۱۰۰ سال قدمت دارند و سالانه مرمت، بازسازی و نوسازی می شوند.
نوسازی حمام های همگانی که اغلب تاریخی هستند نیاز به سرمایه گذار دارد
دستغیب در پیوند با مسئله احیای گرمابه های سنتی شیراز می گوید: بازسازی و نوسازی حمام های همگانی که اغلب تاریخی هستند نیاز به سرمایه گذار دارد.
رئیس شورای شهر شیراز بر این باور است که درصورت سرمایه گذاری در این بخش، استقبال خوبی از سوی گردشگران داخلی و خارجی از گرمابه های سنتی خواهد شد.
گرمابه وکیل شیراز از معروف‌ترین حمام‌های ایران است و بخش شاه‌نشین این حمام آن را از سایر حمام‌های سنتی ایرانی متمایز می‌کند و به آن جلوه‌ای خاص بخشیده است. حمام‌های نظرعلی‌خان، خانی، صدخانه و غورآباد باید مورد توجه بیشتری قرار گیرند. همچنین حمام‌های شاهزاده محمد در دروازه کازرون و حمام گچینه دانشگاه شیراز با وجود ارزش‌های تاریخی و معنوی فراوان اجازه ثبت از مالکان‌شان را ندارند. حمام‌های حاج هاشم، شیخ جنید، گودی و حکیم نیز چون بافت تاریخی خود را حفظ نکرده‌اند فقط دارای ارزش معنوی هستند.
به گزارش خبرنگار مهر، در بیشتر شهرهای ایران گرمابه‌هایی هستند که باید برای حفظ و ثبت آنها تلاش کرد و مانع از تخریب آنها شد زیرا این بناها بخشی از تمدن و تاریخ ما را تشکیل می‌دهند؛ در شهر شیراز ۸ حمام قدیمی با ارزش تاریخی وجود دارد که فقط ۶ مورد آن در فهرست آثار ملی ثبت شده است که از این میان حمام وکیل و توکل شرایط مناسبی دارند.
نظر شما