به گزارش خبرگزاری مهر، حجت الاسلام ابوالفضل ساجدی، عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در نشست فلسفه اسلامی و علوم انسانی اسلامی که به همت دبیرخانه دائمی کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی روز گذشته ۱۵ شهریورماه در بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی برگزار شد، با اشاره به دیدگاه اندیشمندان مسلمان در خصوص مناسبات علم و عمل، عنوان کرد: مروری بر تاریخ تفکر اسلامی نشان می‌دهد که در گذشته متکلمان، فلاسفه، اندیشمندان و اخلاق پژوهان به مباحثی همچون رابطه عقل نظری و عملی، مقدمات فعل ارادی و جایگاه علم حضوری، به رابطه نظر و عمل پرداخته‌اند.
وی تصریح کرد: به گفته حکما، «تصور فعل»، «اعتقاد به نافع یا دافع ضرر بودن برای انسان»، «شوق برای انجام فعل»، «اراده»، «قوه‌ای که آدمی را برای انجام آن کار به حرکت درمی‌آورد» از جمله مبادی انجام افعال ارادی هستند که از نظر فلاسفه دارای غایت و هدف خاصی در فلسفه اسلامی است.
حجت الاسلام ساجدی افزود: در میان اندیشمندان، فارابی در این زمینه معتقد است، افعال خوب هنگامی رخ می‌دهند که دارای «قوه عقل نظری»، «قوه عقل عملی» و «قوه عقل عملی از طریق قوه شوقیه» باشد و اعمال بد هنگامی رخ می‌دهند که یکی از شروط مذکور را نداشته باشد.
وی ادامه داد: ابن مسکویه نیز علت تمایل به اعمال بد را ضعف قوه ناطقه یا عقل می‌داند و معتقد است معرفت منجر به عمل می‌شود و اگر معرفت حاصل شد عمل نیز محقق می‌شود.
این مدرس و محقق حوزه علمیه با اشاره به ضرورت کنترل قوه واهمه اظهار کرد: دانستن کار درست و نادرست وظیفه عقل است، اما عقل به تنهایی برای کنترل قوه شهویه و غضبیه کافی نیست، زیرا اگر قوه واهمه در کنترل عقل نباشد، می‌تواند به قوه شوقیه جهت دهد تا برخلاف حکم عقل عمل کند.
حجت الاسلام ساجدی افزود: بر اساس نظریه ملاصدرا، عصمت موهبتی الهی است که در نتیجه آن، قوه وهم انسان (که به وسوسه انجام دادن کارهای نادرست پاسخ می‌دهد) تحت کنترل قوه عقل در می‌آید و قوه واهمه در افراد معمولی به چیزی برخلاف عقل حکم می‌دهد.
وی تصریح کرد: ابن سینا نیز معتقد است معرفت یقینی عقلانی عامل مؤثری در تحقق فعل اخلاقی است اما ممکن است با موانعی همچون «قوه واهمه و قوه متخیله»، «جهل و نادانی»، «قوای شهویه و غضبیه» و «موانع بیرونی یا غیرمعرفتی مانند گناه، دنیا و شیطان» مواجه باشد.
وی اشاره کرد: از دیدگاه علامه طباطبایی ادراک حقیقی به تنهایی نمی‌توانند به پیدایش عمل منجر شود هرچند ممکن است در ایجاد میل یا شوق به عمل ایفای نقش کنند، اما معرفت اعتباری مستقیماً به عمل می‌انجامد.
این استاد دانشگاه در ادامه تصریح کرد: گرایش‌ها می تواند در معرفت اخلال ایجاد کند که فرد توان جلوگیری از آن را دارد و اگر این گرایشات به تعطیلی کامل معرفت بیانجامند موجب سقوط تکلیف می‌شود.
وی با اشاره به اینکه تأکید فلاسفه بر نقش تصور و تصدیق و شوق و … بوده و کمتر به رابطه درونی آن توجه کرده‌اند گفت: ضروری است فلاسفه برای فاصله معرفت و عمل باید به امور دیگری همچون روابط معرفت حصولی و حضوری، مراتب معرفت و تفاوت هر مرتبه با عمل و رابطه معرفت با مفاهیم قریب مانند باور و نگرش و … نیز توجه کنند.
نشست «فلسفه اسلامی و علوم انسانی اسلامی» روز گذشته ۱۵ شهریورماه در بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی برگزار شد.
نظر شما