آیت الله شاهرودی در مسائل مستحدثه رویکردی عالمانه و مسئولانه داشت

به گزارش خبرگزاری مهر، آیت الله احمد مبلغی در پیامی به مناسبت ارتحال آیت الله سید محمود هاشمی شاهرودی خاطرنشان کرد: فقه آیت الله شاهرودی در سه سطح قابل مشاهده و ارزیابی است، نخست. فقه مدرسه ای و در مدرسه: بخشی از تکاپوی فقهی آیت الله شاهرودی در فضای مدرسه از رهگذر تدریس، تدوین و مباحثات و مداخلات قابل مطالعه وپیگیری است، در زمره فقه مکتوب و مدرسه ای او، حوزه فقه مسائل مستحدثه قرار دارد.

وی اظهار داشت: فقه او در این حوزه، حائز سه ویژگی مهم بود: یکم. بهره گیری روش مندانه از تکنیک‌های فقهی در جایگاه خود و به صورتی دقیق؛ دوم. رویکرد به گشودن راه‌های جدید معطوف به حل مسائل؛ سوم. نتیجه محوری در طرح مباحث و عرضه نتایج مطالعات به شیوه ای ملموس و مرتبط با نیازهای مخاطب فقه، بدین ترتیب آیت الله شاهرودی در فضای فقه مسائل مستحدثه، رویکردی عالمانه، مسئولانه و معطوف به حل مساله داشت.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس بیان داشت: ای بسا بتوان گفت که اگر فقیهان و فقه پژوهان وجهه همت خود را بر شناسایی شیوه استنباط وی در این عرصه نهند حاصل کار، به احتمال زیاد، دستیابی به عناصری درخور توجه و قابل پیگیری در ساحت مهم فقه مستحدثات خواهد بود.

وی ادامه داد: از این رو مراجعه به مجموعه تاملات فقهی این فقیه خوش فکر در مسائل مستحدثه، فرصتی پژوهشی برای حوزه‌های علمیه و اهالی وادی پژوهش فقهی است.

آیت الله مبلغی سطح دوم فقه مرحوم آیت الله هاشمی شاهرودی را فقه غیرمکتوب و حین اجراء دانست و گفت: افزون بر فقه مدرسه ای آیت الله شاهرودی می‌توان به رویه‌ها و رگه‌های فقهی ویژه ای در نگرش فقهی آیت الله شاهرودی اشاره کرد که در اثناء امور اجرایی و مدیریت و به اقتضاء و مراحل و اوضاع آن شکل گرفت.

عضو مجلس خبرگان رهبری تصریح کرد: این بخش از میراث فقهی آیت الله شاهرودی، حاوی ایده‌ها و نکته پردازی‌های ارزشمندی است که برخی از آن‌ها حتی می‌توانند، در فرض پروردن و مطالعه، زمینه ساز شکل گیری نظریه‌های تازه و قابل طرح در سطح مدرسه علمی باشند. داشتن نگاه حداقلی به دامنه و نوع زندان در اسلام، ارائه ملاحظات نسبت به آیین دادرسی، افکندن نگاه ویژه به حل اختلاف قضائی و ... از جمله این موضوعات است.

وی با اشاره به سطح سوم فقه آیت الله هاشمی شاهرودی تصریح کرد: بعد سوم فقه مرحوم آیت الله شاهرودی، حقوق اندیشی فقهی بود، باید اعتراف نمود که «حقوق اندیشی در فقه» چندان رایج نیست و متاسفانه، رویکرد تقابل انگار میان فقه و حقوق سایه برذهن بسیاری افکنده است و ای بسا بتوان گفت در نگاه برخی میان این دو، خط تمایز مطلق وجود دارد.

آیت الله مبلغی گفت: در این فضا، به شهادت کسانی که از نزدیک با تلاش‌های فقهی آیت الله شاهرودی آشنا بودند، ایشان دغدغه ای مشخص و متمایز جهت ارائه حقوق بر پایه فقه داشت. از باب نمونه ای برای این دغدغه مهم می‌توان به برخی تلاش‌های آیت الله شاهردوی جهت مطالعه مواد حقوقی و قانونی از منظر فقه اشاره کرد.

عضو مجلس خبرگان رهبری در بخش دیگری از این پیام خاطرنشان کرد: از جمله ویژگی‌های مرحوم آیت الله هاشمی شاهرودی حضور معنادار و در عین حال انقلابی او. در فضای سیاست بود، او نسبت به رهبری و نظام کاملاً چارچوب پذیر و نسبت به جناح‌ها، چارچوب ناپذیر بود.

آیت الله مبلغی خاطرنشان کرد: آنچه در نگاه او مهم و اساسی می‌نمود، تأمین مصالح اسلام، نظام و رهبری و تقید و تعبد نسبت به این سه رکن بود و از همین خاستگاه، مقام معظم رهبری حل اختلاف میان قوا را به او سپرد، چون او ظرفیت فکری و روحی و سلوکی لازم برای این منظور را واجد بود.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس گفت: از این خاستگاه این ویژگی در سلوک او(مرحوم آیت الله شاهرودی) محسوس می‌نمود که می‌کوشید تا جنبه‌های نا آرامش بخش در فضای تعاملات سیاسی و اجتماعی را تقلیل دهد.

وی ادامه داد: مرحوم آیت الله هاشمی شاهرودی، پل ارتباط دهنده اصول تطّور یافته شهید صدر به حوزه‌های علمیه بلکه به آیندگان حوزه‌های علمیه است. قلم شیوا و جامع ایشان و تبویب و تنظیم و دسته بندی علمی ایشان نسبت به مباحث اصولی، توانسته است نظریه‌ها، ایده‌ها، اندیشه‌ها و ادبیات اصولی شهید صدر را فراتر از آنچه در حلقات آن شخصیت آمده است، به مثابه درس خارج اصول شهید صدر به جامعه علمی عرضه بدارد.

وی گفت: به یقین، مدرسه اصولی شهید صدر، وامدار تحرک ذهنی نیرومند این شخصیت فقیه است. آنچنان که در مقابل شخصیت علمی و اصولی و فقهی آیت الله شاهرودی تکون یافته در مدرسه شهید صدر و تغذیه کننده از افکار بلند فقهی حضرت امام خمینی ره است.

وی اظهار داشت: می‌توان گفت از مهم‌ترین فصل‌های درخشان تقریرات اصول شهید صدر آیت الله شاهرودی، معرفی سه مکتب اصولی اصفهانی، عرافی و نائینی است که به صورت مکرر، این سه مکتب، در تفاصیل بحث‌های اصولی به گونه ای دقیق مورد مقایسه نکته سنجانه قرار گرفته‌اند که می‌تواند خاستگاهی مهم برای مکتب سازی اصولی قرار بگیرد. شخصیت آیت الله شاهرودی معجونی از اندیشه‌های بلند امام خمینی(ره) و شهید صدر است.

وی با اشاره به اینکه جای این شخصیت حقیقتاً در حوزه‌های علمیه خالی است، بیان داشت: این مصیبت را به مقام معظم رهبری، حوزه‌های علمیه و مجموعه نظام تسلیت عرض می‌کنم.

متن کامل این پیام به شرح زیر است.

ارتحال فقیه عالی مقام حضرت آیت الله هاشمی شاهرودی رحمت الله علیه مصیبتی اندوه بار برای کشور و حوزه‌های علمیه است، این مصیبت را به مقام معظم رهبری، حوزه‌های علمیه و مجموعه نظام تسلیت عرض می‌کنم.

این شخصیت دارای خصائص قابل ذکر و احیاناً تمایز بخش در زمینه‌های اجتماعی و علمی است.

الف. فقه آیت الله هاشمی شاهرودی

فقه آیت الله شاهرودی در سه سطح قابل مشاهده و ارزیابی است.

نخست. فقه مدرسه ای و در مدرسه: بخشی از تکاپوی فقهی آیت الله شاهرودی در فضای مدرسه از رهگذر تدریس، تدوین و مباحثات و مداخلات قابل مطالعه وپیگیری است. در زمره فقه مکتوب و مدرسه ای او، حوزه فقه مسائل مستحدثه قرار دار د.

فقه او در این حوزه، حائز سه ویژگی مهم بود: یکم. بهره گیری روش مندانه از تکنیک‌های فقهی در جایگاه خود و به صورتی دقیق؛ دوم. رویکرد به گشودن راه‌های جدید معطوف به حل مسائل؛ سوم. نتیجه محوری در طرح مباحث و عرضه نتایج مطالعات به شیوه ای ملموس و مرتبط با نیازهای مخاطب فقه. بدین ترتیب آیت الله شاهرودی در فضای فقه مسائل مستحدثه، رویکردی عالمانه، مسئولانه و معطوف به حل مساله داشت.

ای بسا بتوان گفت که اگر فقیهان و فقه پژوهان وجهه همت خود را بر شناسایی شیوه استنباط وی در این عرصه نهند حاصل کار، به احتمال زیاد، دستیابی به عناصری درخور توجه و قابل پیگیری در ساحت مهم فقه مستحدثات خواهد بود.

از این رو مراجعه به مجموعه تاملات فقهی این فقیه خوش فکر در مسائل مستحدثه، فرصتی پژوهشی برای حوزه‌های علمیه و اهالی وادی پژوهش فقهی است.

دوم. فقه غیرمکتوب و حین اجراء: افزون بر فقه مدرسه ای آیت الله شاهرودی می‌توان به رویه‌ها و رگه‌های فقهی ویژه ای در نگرش فقهی آیت الله شاهرودی اشاره کرد که در اثناء امور اجرایی و مدیریت و به اقتضاء و مراحل و اوضاع آن شکل گرفت. این بخش از میراث فقهی آیت الله شاهرودی، حاوی ایده‌ها و نکته پردازی‌های ارزشمندی است که برخی از آن‌ها حتی می‌توانند، در فرض پروردن و مطالعه، زمینه ساز شکل گیری نظریه‌های تازه و قابل طرح در سطح مدرسه علمی باشند. داشتن نگاه حداقلی به دامنه و نوع زندان در اسلام، ارائه ملاحظات نسبت به آیین دادرسی، افکندن نگاه ویژه به حل اختلاف قضائی و ... از جمله این موضوعات است.

سوم. حقوق اندیشی فقهی: باید اعتراف نمود که «حقوق اندیشی در فقه» چندان رایج نیست و متاسفانه، رویکرد تقابل انگار میان فقه و حقوق سایه برذهن بسیاری افکنده است و ای بسا بتوان گفت در نگاه برخی میان این دو، خط تمایز مطلق وجود دارد. در این فضا، به شهادت کسانی که از نزدیک با تلاش‌های فقهی آیت الله شاهرودی آشنا بودند، ایشان دغدغه ای مشخص و متمایز جهت ارائه حقوق بر پایه فقه داشت. از باب نمونه ای برای این دغدغه مهم می‌توان به برخی تلاش‌های آیت الله شاهردوی جهت مطالعه مواد حقوقی و قانونی از منظر فقه اشاره کرد.

ب. اصول آیت الله هاشمی شاهرودی:

مرحوم آیت الله هاشمی شاهرودی، پل ارتباط دهنده اصول تطور یافته شهید صدر به نسل حاضر و آینده حوزه‌های علمیه است. قلم شیوا و جامع ایشان و تبویب و تنظیم و دسته بندی قابل ستایش ایشان نسبت به مباحث اصولی، توانست نظریه‌ها، ایده‌ها، اندیشه‌ها و ادبیات اصولی شهید صدر را فراتر از آنچه در حلقات آن شخصیت آمده است را به مثابه در س خارج اصول شهید صدر به جامعه علمی عرضه بدارد. به یقین، مدرسه اصولی شهید صدر، وامدار تحرک ذهنی نیرومند این شخصیت اصولی و فقیه است، آنچنان که در مقابل، جوهره شخصیت اصولی و فقهی آیت الله شاهرودی تکوّن یافته در مدرسه شهید صدر و تغذیه کننده از افکار بلند فقهی حضرت امام خمینی ره است تا آنجا که می‌توان گفت: شخصیت آیت الله شاهرودی معجونی از اندیشه‌های بلند امام خمینی(ره) و اندیشه‌های اساسی و اصول پرداز شهید صدر است.

 می‌توان گفت از مهم‌ترین فصل‌های رسا و درخشان تقریرات اصول شهید صدر در قلم آیت الله شاهرودی، معرفی سه مکتب اصولی اصفهانی، عرافی و نائینی است که به صورت مکرر، این سه مکتب، در تفاصیل بحث‌های اصولی، مورد مقایسه‌هایی نکته سنجانه به گونه ای دقیق قرار گرفته‌اند که می‌تواند خاستگاهی مهم برای مکتب شناسی اصولی و مکتب سازی اصولی قرار بگیرد.

ج. سلوک اجتماعی آیت الله هاشمی شاهرودی:

از جمله ویژگی‌های مرحوم آیت الله هاشمی شاهرودی حضور معنادار و در عین حال انقلابی او در فضای جامعه و سیاست بود، او نسبت به نظام و رهبری کاملاً چارچوب پذیر و نسبت به جناح‌ها، چارچوب ناپذیر بود؛ به این معنا که به چارچوب‌های جناحی تعبد و تقیدی نداشت و آنچه در نگاه او مهم و اساسی می‌نمود، تأمین مصالح اسلام، نظام و رهبری و تقید و تعبد نسبت به این سه رکن بود؛ و از همین خاستگاه بود که مقام معظم رهبری حل اختلاف میان قوا را به او سپرد، چه آن که او ظرفیت فکری و روحی و سلوکی متناسب برای این منظور را واجد بود و او از این خاستگاه این ویژگی در سلوک او محسوس می‌نمود که می‌کوشید تا جنبه‌های نا آرامش بخش در فضای تعاملات سیاسی و اجتماعی را تقلیل دهد.

جای این شخصیت حقیقتاً در حوزه‌های علمیه خالی است.