به گزارش خبرگزاری مهر، در حالی که ایران بیست وهشتمین حیات پیروزی انقلاب اسلامی را طی می کند؛ محور اصلی تحولات خارجی کشور بحث تهدیدهای پیاپی ازسوی دولت های زورمدارغربی یعنی اروپا، آمریکا و همچنین رژیم صهیونیستی است .
فعالیت های هسته ای صلح آمیز ایران با قلمداد شدن غیر منطقی به عنوان تهدید علیه صلح وامنیت بین المللی بهانه اعمال فشار غرب قرار گرفته است. تلاش برای تحریم تهران در دستور کار اعضای 1+5 قرار گرفته و نشست لندن پس از انتشار گزارش البرادعی پایه تعیین تحریمهای جدی تر بر علیه ایران در مقطع کنونی محسوب می شود .
معمولا کشورها برای تحریم های اقتصادی و یا عملیات نظامی زمانی دست به این کار می زنند که با محاسبه مولفه های قدرتی طرف مقابل احتمال برنده شدن را برای خود متصور باشند. به عبارت بهتر همیشه پیروزی زمانی مفهوم می یابد که توانایی دستیابی به هدف میسر باشد. امکان اقدام عملی تحریمهای کارساز علیه ایران در مقطع کنونی به این مفهوم برمی گردد که با محاسبه مولفه های قدرتی ، زمان مناسب را برای انجام چنین اقداماتی درست تشخیص دهند. در مطلب پیش رو با سنجش مولفه های قدرتی ایران در آستانه سال 1386 سناریوهای وشرایط بروز تحریم را تا حدود زیادی تبیین می کنیم .
* * * * * *
1) افزایش توان نظامی : تمام بازیگران بین المللی برای حفظ تمامیت ارضی ، تلاش دارند توان دفاعی خود را افزایش دهند. دستیابی به سلاح با توانایی بالا و به کارگیری تکنولوژی پیشرفته و داشتن نیروی ورزیده راه های رسیدن به ضریب دفاعی بالا است. این استراتژی کشورها برای کل نظام بین الملل بیش از آنکه جنبه تهدید داشته باشد باعث افزایش ضریب امنیتی آن شده است. این پیش زمینه توانمندی کشورمان از آن جهت حاصل شده که همیشه این گونه بوده که وقوع جنگ نسبت به گذشته خسارت های زیان بارتری را به همراه دارد، لذا کشورها با احتیاط به منازعه نگاه می کنند.
ج . ا . ایران بعد از وقوع انقلاب اسلامی به علت داشتن تجربه هشت سال جنگ و دستیابی به تکنولوژی های دفاعی بالا و تعداد نیروی نظامی قابل توجه و برخورداری از پشتوانه قوی نیروهای مردمی به همراه کشورهای ترکیه و مصر جزو کشورهای نظامی قدرتمند منطقه است . همین بعد نظامی که از مولفه های اصلی قدرت است از نگرانی های دولت آمریکا و از عوامل بازدارنده برای حمله نظامی بوده است. برخلاف نظام دفاعی فرسوده و بی انگیزه عراق ، جمهوری اسلامی ایران از توانمندی دفاعی بالایی در برهه زمان کنونی برخوردار است لذا دولت آمریکا و حامیان اروپایی اش در محاسبات خود به این موضوع با حساسیت زیادی می نگرند .
2) ایدئولوژی : درنظام بین الملل همسو بودن ایدئولوژی یک کشوربا سایربازیگران جهانی به ویژه بازیگران عمده وتاثیر گذار، درجه قدرت آن کشور را مشخص می کند. هرچقدر ایدئولوژی حاکم ، متحدان بیشتری درجهان با خود داشته باشد به همان نسبت قدرت ملی آن کشور افزایش و درمواقع بحران با چالش کمتری روبرومی شود. همچنین در بعد داخلی، ایدئولوژی با بالابردن روحیه ملی و افزایش وفاداری وهمچنین تجهیز منابع و امکانات در افزایش قدرت ملی موثر است. نقش ایدئولوژی با بسط و گسترش حوزه مشروعیت نظام سیاسی نیزمرتبط است. مشروعیت نیزتنها درصورت درست پنداشتن گفتار وعملکرد نخبگان و دستگاه سیاسی حاکم و با بازده عملکرد آنها حاصل می شود. هر چه قدر درجه مشروعیت بالا باشد ، قدرت تصمیم گیری دولت و زمینه ایجاد تحولات زیربنایی زودتر برقرارمی گردد. درغیر این صورت سبب تهدید قدرت می شود.
ایدئولوژی درجمهوری اسلامی ایران سبب تقویت روحیه ملی شده است و یک شیوه نگرش نسبت به جهان را که درمردمسالاری دینی تجلی می یابد به عنوان الگویی جدید به ملل جهان معرفی کرده است . این عنصر تشکیل دهنده قدرت معیارها و ضوابط مشخص و معینی را در اختیار سیاستگذاران گذاشته و تصمیم گیری هایی که درچارچوب این معیارها گرفته می شود در روزهای آغازین 2007با منافع کشور های غرب متضاد ، با منافع کشورهای آفریقایی و شرق آسیا در بیشتر موارد متجانس و با کشورهای خاورمیانه، روسیه و منطقه آسیای میانه و قفقاز، حالت بینابین می باشد .
3 ) فرایند ادراکی تصمیم گیرندگان : نوع تصمیم گیری سیاستمداران درسطح داخلی و خارجی برای ایجاد پل ارتباطی محکم با نیازها و منافع سایربازیگران به منظوربرقراری فضایی صلح آمیزبرای فعال سازی وتحرک پتانسیل های رشد و ترقی کشور، ازجمله مولفه های مهم برای افزایش یا کاهش قدرت محسوب می شود. اغلب در اندیشه های سیاسی رهنمون شدن رهبران به استفاده از تنش یا همکاری و نوع تعامل آنها با جهان بر اساس منافع و اولویت کشور را از ویژگی های روانی و فرایند های ادراکی رهبران اعلام می کنند.
بسیاری ازاندیشمندان درغرب وحتی به تازگی دربرخی کشورهای دیگر چنین القاء می کنند اگر تصمیم گیرندگان بحرانی را با همکاری و گفتگو حل کنند نشانگر ظرفیت های بالای رهبران در مدیریت بحران ها و نقطه قوت آن هاست در غیراین صورت یعنی جواب بحران با تنش و خشونت نشانه ضعف این مولفه قدرتی درکشور تصمیم گیرنده است. در این شرایط است که غربیها درتلاشند نوع تصمیم گیری رهبران ایران را به تعامل نکردن با کشورهای دیگر تبلیغ کنند و مواضع حقوقی و قانونی ایران را با کارشکن معرفی کردن آن نقض کنند و مسئولان را به سمت تصمیم گیریهای غیر عقلایی بکشانند .
تاکنون با توجه به تحرکات نظامی آمریکا در خلیج فارس و دستگیری دیپلماتهای ایران درعراق، واکنش مسئولان منطقی بوده است اما تلاش برای کشاندن تصمیم گیرندگان دستگاه سیاسی به سمت رفتارهای شتاب زده مهمترین تهدید محسوب می شود و در برخی نهادها زبان ولحن کلام برخی برای مردم عادی و نظام بین الملل تفاوتی نمی کند، که این نکته ای قابل تامل در رفتارسیاسی است .
4 ) عوامل اجتماعی - انسانی : میزان جمعیت و کارامدی آنها در به حرکت درآوردن پتانسیل های رشد و توسعه، خصوصیات روانی مردم اعم از خود بزرگ بینی ، واقع بینی ، شجاعت ، فداکاری به همراه میزان همبستگی و یکپارچگی ملی ازعوامل اصلی شاخصه های قدرت هستند . ج. ا . ایران با دارا بودن 70 میلیون جمعیت از نظر کمی دروضعیت مناسبی قرار دارد. سابقه مجاهدت مردم دربرابر تجاوزات خارجی و تاثیرنیروهای مردمی خاورمیانه درعدم دستیابی به اهداف توسط نیروهای مهاجم ، روحیه مردم را در باور به توانمندی های خود بالا برده است . خود بزرگ بینی اگر چه به لحاظ فاصله داشتن با واقعیت ها پدیده ای پسندیده تلقی نمی شود، اما همراه شدن آن با روحیه شجاعت، ایثار، فداکاری ، امکان بسیج مردم را در مواقع حساس افزایش داده است.
علاوه بر این با وجود آنکه کشور ایران با گروههای مختلف قومی - مذهبی و به طور محدود با تفاوت نژادی برخوردار است ، اما درسایه تفکر اصیل اسلامی و وجود سایبان تاریخی ایرانی بودن و همچنین تاثیرات همه جانبه دین اسلام ، وحدت و یکپارچگی خود را حفظ کرده است و در اوج همگرایی ملی در طول تاریخ به سر می برد . در مجموع در زمینه مولفه اجتماعی - انسانی با وجود بعضی مشکلات آفرینی های داخلی و خارجی در وضعیت نمره ای خوبی قرار دارد .
5 ) موقعیت جغرافیایی : وسعت ، شکل ، وضع طبیعی ، نوع مرزها ، وضعیت اقلیمی ، همجواری با مناطق بحران خیز یا آرام در ارزیابی قدرت کشورها شاخصه ای مهم محسوب می شود . کشور ایران دراین زمینه با مجموعه ای ازبردارهای منفی و مثبت روبروست . وجود ناحیه کویری ، کوهستانی ، جنگل و برخورداری از جمعیت و سرزمینی متناسب با یکدیگر ، از مزیت های ج . ا . ایران است . همچنین موقعیت هندسی ایران و قرار گرفتن مراکز صنعتی و جمعیتی مهم در مرکز کشور از دیگر مزیتهای مثبت هستند .
علاوه براین دسترسی به مرزهای آبی بین المللی و قرار گرفتن درچهار راه ارتباطی جهان ازویژگی بارز و مهم کشور است. قرار گرفتن ایران در ناحیه بحران خیز خاورمیانه و استقرار پایگاههای نظامی از سوی آمریکا در کشورهای همجوار و استقبال کشورهای همسایه ایران درگسترش مناسبات سیاسی، اقتصادی و نظامی با آمریکا ازدیگرنکات منفی است که براهمیت موقعیت جغرافیایی ایران سایه افکنده است .
6 ) جایگاه اقتصادی : اقتصاد به عنوان شاخصه تامین کننده رفاه اجتماعی و بهروزی انسانی و همچنین تامین منابع و هزینه های دفاعی، آموزشی و سایرهزینه هایی که بردوش دولت بار مالی دارند؛ ازاهمیت به سزایی برخوردار است. نوع فعالیت اقتصادی ، دسترسی به منابع معدنی استراتژیک ، قابلیت های جذب سرمایه گذاری خارجی ، پویایی و جایگاه مهم اقتصادی یک کشور را نمایان می کند. درگیرشدن اقتصاد قوی با جنگ معمولا مخالفت هایی را ازجانب شرکای تجاری نسبت به کشور تحمیل کننده جنگ به وجود می آورد. برهمین اساس یک عامل بازدارنده برای مقابله با حمله نظامی کشور ثالث محسوب می شود . ایران درزمینه صادرات غیر نفتی و جذب سرمایه و همچنین در تکنولوژیهای سطح بالا دروضعیت مطلوبی نیست، اما به دلیل در اختیار داشتن منابع استراتژیک نفت و صادرکننده این ماده با ارزش و اثرگذار دراقتصاد جهانی مورد توجه قطبهای اقتصادی است. همین خصیصه یک توازنی را در برابر سایر کمبودهای اقتصادی برقرار می کند. علاوه بر این چند سالی است که مردم و بنگاههای اقتصادی همگام با تحولات جهانی به سمت فرهنگ رقابت پذیری و تولیدی روی آورده اند و حرکت به سمت سرمایه گذاری درزمینه تکنولوژیهای مهم آغاز شده و بر همین اساس نقش این مولفه در بالا بردن قدرت ملی رو به افزایش است .
* * * * * *
با توجه به مطالب فوق همواره باید به این نکته توجه کرد که قدرت و مولفه های آن ثابت نیستند و درگذر زمان دچار اوج و نزول می شوند. توانمندی درشاخصه های قدرت این الزام را به وجود می آورد که سایربازیگران همکاری را مطلوب وسودآور تلقی کنند و جایگاه ویژه ای را درمناسبات خارجی برای کشور صاحب قدرت بازکنند. بدیهی است که برخورداری ازچنین وضعیتی ، شرایط را برای اعمال نیات خصمانه نظامی و اقتصادی برای کشور معاند دشوارمی کند. بر همین اساس دولت آمریکا و حامیان ارویایی اش سعی دارند با سنگ اندازی دربرابر روند پیشرفت جمهوری اسلامی ایران،مولفه های قدرتی آن را رو به تحلیل ببرند .
در زمینه ایدئولوژی، میزان موفقیت ایدئولوژی ج. ا. ایران درکسب مشروعیت و بالابردن روحیه ملی همواره زیر نظردیده بانهای سیاست خارجی واستراتژیستهای دولت آمریکا وغرب قرار دارد. به محض آنکه مشاهده کنند گفتارو عملکرد نخبگان با خواست مردم فاصله دارد وسیاست حاکم قادربه درک واقعیتهای خارجی نیست، سیاست های تهاجمی خود را آغاز می کنند. دراین بین دولت آمریکا نیزتنها نظاره گرصرف نیست ودرقالب طرح خاورمیانه و با حضور نظامی درکشورهای همجوارایران سعی دارد حالت موازنه برابر منافع ملی با کشورهای خاورمیانه را به سمت موازنه منفی علیه ایران سوق دهند . درباره روسیه نیز مدتهاست تلاش می کنند تا این کشور را متحد محوری خود کند و پیشنهاد طرح غنی سازی اورانیوم در خاک روسیه نیز در راستای عملی شدن این اهداف صورت می گیرد .
درزمینه فرایند ادراکی تصمیم گیرندگان، دولت آمریکا سعی دارد خط و مشی کشورمان را غیر همسو با منافع بازیگران بین المللی قلمداد کند و با سست کردن پل ارتباطی ایران با دیگر کشورهای منطقه و جهان از این مولفه قدرتی در جهت ائتلاف و جناح بندی بر علیه ایران استفاده کند و در واقع یکی از مولفه های قدرتی را به نقطه صفر و منفی هدایت کند .
درزمینه عوامل اجتماعی - انسانی و یکپارچگی ملی که از متغیرهای مهم تشکیل دهنده قدرت هستند دولتمردان غربی با ترفندهای مختلف سعی در کاهش ضریب این مولفه قدرتی بوده اند، اما موج تبلیغات منفی رسانه ای ، تهدیدات اقتصادی - نظامی چندان در کاهش ضریب این شاخصه موثر نبوده است .
سایرمولفه های قدرتی همانند موقعیت جغرافیایی نیز، ایران را آبستن و درگیر بحرانهای هزینه برکرده است. ازآنجا که بافت حکومتی کشورهای خاورمیانه مورد تایید آمریکا نیست لذا در قالب طرح خاورمیانه ای آمریکا همواره مورد هجمه فشارهای سیاسی و نظامی واشنگتن است و از این حیث موقعیت ایران در وضعیت حساسی است و دولت آمریکا با تسخیر و یا موافق سازی هیئت های حاکمه کشورهای منطقه سعی دارد این مولفه قدرتی ایران را بیش از گذشته بی اثر کند .
همچنین مولفه اقتصادی نیز درکانون توجه آمریکا و متحدانش قرار دارد. دستیابی ایران به فناوری صلح آمیز هسته ای ، افزایش قیمت نفت و بالا رفتن ذخایر ارزی ، رشد اقتصادی قابل توجه وحرکت به سمت دستیابی به تکنولوژیهای برتر سبب شده که آمریکا از روند این پیشرفت نگران باشد و با فضاسازی منفی سیاسی زمینه را برای تحریم اقتصادی مهیا کند. اما نیاز جهان به انرژی و غالب بودن نگاه مادی در ایدئولوژی قدرتهای بزرگ ، اعمال تحریمهای بیشتر درجنبه های نظامی و تکنولوژی ، تجاری وحتی مالی سوق داده خواهد شد و به ویژه ضریب تحریم سیاسی و مالی نسبت به گذشته شدیدتر می شود .
با توجه به مطالب ذکر شده هرگاه دولتهای غربی دریابند که مولفه های ذکر شده به درجه ای از نزول رسیده است که جوابگوی مقابله با فشارهای نظامی و اقتصادی غرب نیست؛ درآن صورت تلاش خود را قارچ گونه گسترش خواهند داد و این گسترش از نقطه ضعف انتخاب می گردد.
برهمین اساس تلاش مقامات در ایران باید بر این نکته متمرکز باشد که با آگاه سازی مردم ، دستگاههای دولتی و بنگاههای خصوصی بر تقویت مولفه های قدرتی ایران بیش از گذشته اقدام ورزند، تا ضریب قدرتی کشور در جدول محاسباتی کشورهای غربی همچنان با شاخصه های افت روبرو نشود؛ تا زمینه بروز تفکرات تهاجمی مهیا گردد .
نظر شما