امام موسی صدر نگاه کارکردگرایانه به دین داشت/ مدارا با نسل جوان

به گزارش خبرنگار مهر، همایش «مدرسه تربیتی امام موسی صدر و دلالت های آن در زمان حاضر» صبح امروز در سالن اجتماعات مدرسه دارالفنون برگزار شد.

سید محمد بطحایی، وزیر آموزش و پرورش با حضور در این همایش گفت: متاسفانه بنده در این سالها توفیق نداشتم تا با آثار امام موسی صدر آشنا شوم، ولی در چند سال اخیر برخی از سخنرانی ها و دست نوشته های ایشان را شنیدم و دیدم. اولین موضوع مهم در سیره ایشان برای ما آموزش و پرورشی ها این است که امام موسی صدر دین را به عنوان یک هدیه ارزشمند از سوی خدا برای هدایت بشر به عنوان اشرف مخلوقات دانسته است. به عقیده ایشان دین در خدمت سعادت، رشد، تعالی و آرامش بشر و رسیدن به افق های سعادت است.

وی افزود: در آموزه های تربیتی امام موسی صدر، الزام و اجبار در تربیت جایی نخواهد داشت چون تربیت یعنی هدایت، انس و الفت با بشر. بر همین اساس اجبار و الزام و خشونت در روش های تربیتی معنایی ندارد. مدارس ما به عنوان خانه دانش آموزان ما هستند و آنها باید در این خانه ها مهارت های زندگی را تمرین کنند. منش و سیره امام موسی صدر که برگرفته از سیره دینی اوست تنها راه نجات ما برای عبور از بحران های فعلی کشور است.

پیش از سخنرانی وزیر آموزش و پرورش، در این همایش میزگردی با عنوان دین شناسی و انسان شناسی امام موسی صدر و آثار تربیتی آن با حضور محسن اسماعیلی، خسرو باقری، غلامرضا ذکیانی و علیرضا صادق زاده برگزار شد.

امام موسی صدر هم دانشمند است هم معلم و هم مربی

محسن اسماعیلی در این میزگرد گفت: هر معلمی، مربی نیست. امام موسی صدر هم دانشمند است هم معلم و هم مربی. بنابراین هر سه هنر در او جمع است و موفقیت ایشان به این دلیل است که آموزش از پرورش راحت تر است. به همین دلیل هم ما دانشمندانی را داریم که معلمان موفقی هستند اما مربی خوبی نیستند یعنی اثر تربیتی ندارند. بنابراین اینطور نیست که هر کس با دین آشنا باشد و فقیه باشد الزاماً می تواند معلم خوبی هم باشد. به همین دلیل بعضی ها با اینکه حسن نیت دارند ولی در ارتباط با نسل جوان موفق نیستند و هنر آموزش ندارند.

وی افزود: امام موسی صدر از ابتدا تا انتها یک مسیر را در اندیشه خود دنبال کرده است و در طول این سالها اندیشه اش تغییر نکرده است و بر آن استوار بوده. او مسئولیت دینی داشته و هر کاری هم که کرده از پایگاه دین و حوزه علمیه بوده است. او می دانست برای جذب مردم به راه دین باید چه مسیری را انتخاب کند. امام موسی صدر دریافته بود که دین از جنس باور است و باور را مخاطب باید بپذیرد. انسان یک موجود انتخاب گر است و برای انتخاب به انسان اصالت قائل بود. او به خوبی می دانست که مناسک فقط ظاهریات نیست و بروز ظاهری دینی باید بر اساس پذیرش های درونی باشد. بنابراین با قلب مخاطب خودش حرف می زد. علاوه بر این، بارها تاکید کرده بود که ارزش انسان به انتخابگر بودنش است.

عضو حقوقدان شورای نگهبان ادامه داد: از منظر امام موسی صدر مسئله دین با مسئله آموزش متفاوت است. ایشان هم تربیت شناس بود و هم از کار تربیتی و آموزشی آگاه بود. به عقیده ایشان ما باید انسان ها را تربیت کنیم نه اینکه آموزش صرف بدهیم. آنچه که بیشتر از آموزش اهمیت دارد، رفتار است. به همین دلیل هم او بیش از اینکه سخنرانی داشته باشد با مردم معاشرت می کرد. به عقیده امام موسی صدر، دعوت دینی باید صحیح و توام با عمل باشد. انسان شناسی مقدمه تربیت است و تا وقتی انسان را آنگونه که خدا آفریده نشناسیم، نمی توانیم در تربیت او موفق باشیم.

تمثیل قشنگی که امام موسی صدر برای تربیت جوانان استفاده کرد

اسماعیلی تصریح کرد: امام موسی صدر در بیانات خود گفته باید اعتراف کنیم که جوانان آرزوهای خاص خود را دارند و من برای برخورد با جوانان از شیوه تسامح و نصیحت استفاده می کنم. تمثیل قشنگی که امام موسی صدر برای تربیت جوانان استفاده کرده اینگونه است. من برای تربیت جوانان یک چشمم را باز و یک چشمم را بسته نگه می دارم.

وی در جمع بندی سخنان خود گفت: وقتی پیامبر خدا می خواست امام علی (ع) را به یمن بفرستد با یک جمله او را بدرقه کرد و آن جمله این بود «اگر یک نفر را بتوانی تربیت کنی ارزشش بیشتر از هر چیزی است که خورشید بر آن تابیده و غروب کرده است».

اندیشه دینی باید خدمتگزار بشر باشد

خسرو باقری استاد دانشگاه تهران دیگر سخنران این نشست گفت: به گفته امام موسی صدر انسان تنها با اندیشه دینی زنده نیست. یعنی یک نفر به صرف اینکه بگوید من مسلمانم کفایت نمی کند و این اعتقادات باید نتیجه هم داشته باشد. به بیان دیگر اندیشه دینی باید اثرات مثبت در زندگی انسان داشته باشد. متاسفانه ما امروز در دنیا شاهد کشتار وسیع توسط دینداران هستیم. لذا داشتن صرف اندیشه دینی کافی نیست. اندیشه دینی باید خدمتگزار بشر باشد وگرنه فاجعه است. به بیان دیگر امام موسی صدر نگاه کارکردگرایانه به دین داشت. به عقیده او اگر قرار باشد دین نفرت زایی بکند، فایده ای برای بشر ندارد. به گفته او اسامی دین ها نباید زمینه ساز جنگ های فرقه ای باشد. اگر اندیشه را به عرصه ارزش بکشانیم انسان ها با این ارزش ها باید تحولات خود را ارزیابی کنند.

وی افزود: امام موسی صدر همچنین بر روی دروغ نگفتن تاکید بسیار زیادی دارد و اعتقاد دارد که دروغ، کلید همه گناهان است. به گفته او دنیا در شکل کلان، قربانی دروغ گویی ها و غرب هم یک دروغ بزرگ است که می خواهد با شعارهایی مثل عدالت و آزادی و... دروغ بزرگی را در جهان ایجاد کند. دروغ و راست ارزش مطلق است بنابراین نباید این ارزش ها را زیر پا گذاشت. امام موسی صدر راستگویی را به عنوان یک ارزش فرادینی می داند. البته او به عشق و محبت هم تاکید بسیار زیادی کرده و مطرح کرده که اگر ما به بچه ها راستگویی و عشق ورزی را آموزش بدهیم، می توانیم یک منظومه مناسب تربیتی را بسازیم.

باید با نسل جوان مدارا کرد چون خطا کردن بخشی از رشد است

این استاد تعلیم و تربیت ادامه داد: بر اساس سیره امام موسی صدر، مشخص می شود که باید با نسل جوان مدارا کرد چون خطا کردن بخشی از رشد است. همچنین باید نسبت به مسائل فکری، تبیین گری صورت گیرد. مشارکت و دغدغه نسبت به شاگردان، خود از موضوعات مهم دیگری است که امام موسی صدر بر آن تاکید دارد. همچنین امام موسی صدر عقیده دارد برای تربیت کردن باید نمونه عملی آن چه که می خواهید بشوید را نشان دهید چون برای انسان انتخابگر، تربیت، یک امکان است نه یک قطعیت و یک معلم فقط باید زمینه های تحول را فراهم کند چون در نهایت تصمیم پایانی و نهایی را خود انسان می گیرد.

غلامرضا ذکیانی در ادامه این نشست به موضوع ملیت از منظر امام موسی صدر پرداخت و آسیب شناسی کرد که با موضوع ملیت بعد از انقلاب اسلامی چگونه برخورد شده است.

امام موسی صدر عنصر ملی گرایی را نیرویی مقوم و مکمل و عشق به وطن را بخشی از ایمان می داند

ذکیانی گفت: بر اساس سیره امام موسی صدر، فرد جزء حقیقی جامعه است و از جامعه اثر می پذیرد. تاثیرپذیری فرد از جامعه احتیاجی به برهان ندارد. امام موسی صدر به آموزه های اجتماعی در اسلام نگاه تقدیسی داشته است. او معتقد است که آنچه فرد به جامعه می دهد حقی است که جامعه بر گردن او دارد و ما همواره مدیون تلاش دیگران هستیم. به همین دلیل هم باید داشته هایمان را انفاق کنیم. امام موسی صدر برخلاف بسیاری از افراد مذهبی، عنصر ملی گرایی را نیرویی مقوم و مکمل و عشق به وطن را بخشی از ایمان می داند. به عقیده او وطن، زمینه پویایی انسان و اسلام، نوعی نگرش به هستی و زندگی است. به عقیده او ملیت با قومیت منافاتی ندارد و ملت یعنی وجود وحدت فکر و رسالتی واحد.

سرپرست موسسه حکمت و فلسفه ادامه داد: بعد از انقلاب اسلامی، عنصر ملیت در میان ما ایرانی ها تضعیف شده است. عناصر ملیت عبارتند از فرهنگ، تاریخ، سیاست و سرزمین. از جمله پیامدهای منفی این تضعیف ملیت می توان به عدم استقبال از خرید کالای ایرانی، هجوم برای خرید ارز و کالاهای غیرضروری، تبدیل موضوع قومیت از فرصت به تهدید، احساس عدم تعلق نسبت به ایران و... اشاره کرد.

ذکیانی اضافه کرد: در برخی از مواقع برای ما ملیت بسیار مهم تلقی می شود ولی در عمل می بینیم که ملیت ما کوبیده شده است و بسیاری از شخصیت های ملی ما تحقیر شده اند. به عنوان مثال ما در مورد مسئله ای مثل خلیج فارس هرگز حاضر نمی شویم آن را به خلیج عربی یا خلیج اسلامی تغییر دهیم ولی به طور کلی می بینیم که ملیت ما در موارد دیگری تضعیف شده است. نتیجه بحث من اینکه اگر بتوانیم به ملیت توجه و آن را تقویت کنیم، موفق می شویم تعلق به میهن، وطن و غیره را هم نهادینه کنیم. در چنین صورتی هیچ جناح سیاسی منافع ملی را بر جناح سیاسی خود ترجیح نمی دهد.

در کنار آموزش نقادی به کودکان، نقد پذیری هم آموزش دهیم

وی در پایان خطاب به متولیان بحث فلسفه برای کودکان گفت: امروزه شاهد راه اندازی بحث فلسفه برای کودکان در مدارس هستیم ولی آموزش دهندگان این بحث نباید از این موضوع غفلت کنند که در کنار نقادی به کودکان، نقد پذیری هم آموزش دهند. ما باید به فرزندان خود بیاموزیم که اشتباه کردن جزء ذاتیات انسان است و چیزی که باید از آن بپرهیزیم تکرار آن اشتباه است.

آخرین سخنران این میزگرد صادق زاده بود.

وی گفت: امام موسی صدر در کتاب «ادیان در خدمت انسان» رابطه انسان و ادیان را نشان می دهد و می گوید که انسان موجودی آزاد و دارای اختیار است و چون می تواند انتخاب کند، پس ما نمی توانیم به او چیزی را تحمیل کنیم. انسان فطرت الهی دارد و فطرت از مبانی انسان شناسی امام موسی صدر است. موفقیت ایشان در لبنان هم به خاطر این است که به زبان فطرت صحبت می کرده است. ایشان روی عقلانیت تاکید بسیاری داشته و دین را هدایتگر عقلانیت می دانسته است. در سیره تربیتی خود هم آموزه های دینی را با عقلانیت جا می اندازد نه با فشار یا استفاده از احساسات. از منظر امام موسی صدر، انسان یک موجود همه جانبه و جامع است و دین هم یک آئین جامع برای زندگی به حساب می آید. امام موسی صدر، انسان و دین را دو منظومه مقابل هم می بیند و می گوید انسان اگر بخواهد به کمال برسد باید دیندار باشد. به عقیده من نگاه امام موسی صدر به انسان و دین متناسب با دنیای معاصر و ۴۰-۵۰ سال از علمای زمان خودش جلوتر است.

دبیر این میزگرد تصریح کرد: امام موسی صدر فقط به تربیت دینی تاکید نکرده بلکه روی تربیت اقتصادی و اجتماعی هم کار کرده است. او تربیت را در چارچوب دین دنبال کرده و دین را آئین زندگی می دیده است. به بیان دیگر اندیشه و سیره امام موسی صدر در جهت اهداف دین بوده است. نگاه امام موسی صدر به تربیت، یک نگاه جامع است. بنابراین اگر بخواهیم سیره و اندیشه ایشان را دنبال کنیم باید چنین فضایی را ایجاد کنیم. به عقیده من نگاه ما در بحث های تربیتی محدود است و لازم است که ما یاد بگیریم این نگاه تربیتی را گسترده و وسیع کنیم.