به گزارش خبرنگار مهر، محمد درویش، عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور در گفتگو با خبرنگار مهر درباره اینکه آیا رسوباتی که پشت سد دز و سایر سدهای قدیمی کشور انباشت شده می‌تواند فشار مضاعف به دیواره سد وارد کرده و موجب شکست آن شود، گفت: بهتر است نخست بررسی کنیم که چرا باید حجم عظیمی از گل و لای در پشت این سد یا سایر سدها انباشت شود؟ چون که پوشش گیاهی را در بخش بالادستی سدها از بین برده‌ایم و به قوانین موجود در این زمینه که هم در بخش حفظ مرتع وجود دارد و هم در بخش طرح‌های آبخیزداری، طی سال‌های متمادی توجهی نکرده‌ایم.
تخریب سریع بافت خاک در ایران
وی با اشاره به اینکه در نتیجه سیلاب‌های اخیر شاهد جابجایی حجم زیادی از خاک به صورت گل و لای بودیم، افزود: با وجود اینکه تنها ۰.۰۱ از کل خاک کره زمین را در اختیار داریم اما یک دوازدهم از فرسایش خاک در دنیا را به خود اختصاص داده‌ایم که رقم بالایی است. به این ترتیب می‌توان گفت ۸ برابر سطح جهانی در ایران فرسایش خاک وجود دارد.
این مقام مسؤول هزینه سه مرتبه لایروبی یک سد را معادل هزینه ساخت آن دانست و ادامه داد: اینکه گفته می‌شود فشار مضاعف به سدها از طریق رسوب گل و لای‌ها وارد می‌شود، بی دلیل نیست. در حال حاضر برخی مراتع کشور سه برابر حد و ظرفیت مجاز مورد بهره برداری قرار گرفته‌اند. در بسیاری از نقاط جنگل‌ها از بین رفته و هیچ جایگزین مناسبی برای آن منظور نشده است که از جمله آن می‌توان به از بین رفتن جنگل‌های بلوط در استان فارس اشاره کرد.
به گفته وی که در حوزه سدسازی نیز مطالعاتی انجام داده است، عمر مفیدی که برای سد دز در زمان طراحی آن در نظر گرفته‌اند حدود ۲۰۰ سال است که اکنون ۵۰ سال آن گذشته سپری شده است، اما میزان رسوبات انباشت شده پشت آن معادل زمانی است که ۲۰۰ سال از عمر آن گذشته باشد و با ادامه روند کنونی احتمال شکست سد دور از انتظار نیست.
سیلاب مصنوعی در پایین دست سدها
درویش با بیان اینکه اکنون میزان آب ورودی به سد دز حدود ۲ هزار مترمکعب در ثانیه و میزان خروجی آن حدود ۲ هزار و ۴۰۰ تا ۲ هزار و ۵۰۰ مترمکعب در ثانیه است، تصریح کرد: درست است که با خروج آب، ظرفیت مخزن سد برای ورود سیلاب‌ها افزایش می‌یابد اما باید در نظر داشت که به دلیل اینکه خروجی آب سد از ورودی آن بیشتر است شاهد یک سیل مصنوعی در بخش پایین دستی سد هستیم.
وی گفت: در صورتی که مخازن سدهای کشور حجم آب کمتری داشت خسارات وارده کاهش می‌یافت، اما به دلایل مختلف این اقدام را نکردند. درباره سد گتوند باید گفت علت اینکه آب مخزن این سد را کاهش ندادند این است که نگران شوری آب رودخانه کارون بودند.
عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور در پاسخ به اینکه آیا امکان افزودن به ارتفاع تاج سد دز در شرایط کنونی وجود دارد، توضیح داد: بله ممکن است، همان طور که ارتفاع تاج سد اکباتان در همدان را ۲۵ متر افزودند، اما این افزایش ارتفاع تا حدی مقدور است و محدودیت‌هایی دارد.
به حریم رودخانه‌ها تجاوز کردیم / تولید مواد غذایی بیش از نیاز
درویش در توضیح اینکه به دلیل افزایش جمعیت وزارت نیرو مجبور است که با سدسازی، نسبت به تأمین آب کشاورزی، شرب و صنعت، اقدام کند، گفت: باید پرسید در گذشته خوزستانی‌ها چگونه زندگی می‌کردند؟ این ما هستیم که به حریم رودخانه‌ها تجاوز کردیم و رفتار طبیعی رودها را متأثر کرده‌ایم. به طور نمونه حدود ۱۵۰ متر از حریم رودخانه کارون کاسته شده است؛ طبیعی است که وقتی بستر کافی برای عبور آب وجود نداشته باشد رود طغیان می‌کند.
وی ادامه داد: در ارتباط با تخصیص آب کشاورزی برای تولید مواد غذایی کشور نیز باید گفت که بر اساس محاسبات فائو نیاز ۸۰ میلیون نفر به مواد غذایی حدود ۴۵ میلیون تن است که در ایران ۱۲۰ میلیون تن محصول کشاورزی تولید و بخش قابل توجهی نیز وارد می‌شود اما ۳۵ درصد از این میزان دور ریز می‌شود. بنابراین با بهینه کردن مصرف و کاستن از دور ریز، می‌توان نیاز بخش کشاورزی به آب را نیز بهینه کرد.
وی در ارتباط با نقش سدها در تأمین آب خانگی گفت: میزان مصرف آب در بخش خانگی ۸ میلیارد مترمکعب است و در بخش کشاورزی نیز بر اساس قوانین بین الملل برای این بخش می‌توان از ۲۰ تا ۴۰ درصد آب قابل استحصال را بر داشت. این در حالی است که نیاز آبی کل کشور ۴۶ میلیارد مترمکعب بوده ولی ظرفیت ساخته شده برای سدهای کشور ۷۶ میلیارد مترمکعب است. بنابراین می‌توان گفت بیش از اندازه نیاز سد در کشور احداث شده است.
وی درباره راهکار کاهش خسارات سیل گفت: برای کاهش خسارات سیلاب‌ها و حتی کاهش شدت سیلاب‌ها نباید به حریم رودخانه‌ها تجاوز کرد، طرح‌های آبخیزداری به طور جدی باید اجرا شود، ضمن اینکه در حاشیه رودخانه‌ها نباید ساختمان سازی کرد.
نظر شما