خبرگزاری مهر - گروه استانها، آرش صالحی: پس از ورود اسلام به ایران، هنر ایرانی وارد عرصه تازه ای شد و دیدگاه‌های اسلامی به آن رسوخ پیدا کرد و در تمام ابعاد آن متجلی شد، به طوری که امروز تفکیک هنر ایرانی از هنر اسلامی کاری بیهوده جلوه می‌کند و هنر ایرانی بخش زیادی از شکوه خود را مدیون نگاه اسلام به هنر می‌داند.
چه بسیار محدودیت‌هایی که اسلام برای رخ نمایی‌های هنری در نظر گرفت و این محدودیت‌ها در ذهن هنرمند ایرانی مسلمان و معتقد خلاقیت‌هایی را در پی آورد که امروز حاصل این آمیزش مبارک را در جای جای معماری تاریخی و آثار هنری قزوین هم می‌توان مشاهده کرد.
پس از وقوع انقلاب اسلامی، گفتمانی تحت عناوینی چون هنر دینی و انقلابی شکل گرفت که به رغم برخی نقصان‌ها، جلوه‌های آن را در آثار هنری امروز شهرمان می‌بینیم. از آنجایی که روزهای ۲۰ تا ۲۷ فروردین ماه، هفته هنر انقلاب اسلامی نام گرفته، مناسب دیدیم تا در این زمینه در گزارشی با برخی هنرمندان صاحب دیدگاه گفت و گو کنیم.
ویژگی‌های هنر انقلابی
یک کارشناس فرهنگی با بیان اینکه با انقلاب اسلامی هنر با قدسی ترین شکل خود ظاهر شد، درباره شاخصه‌های هنر انقلابی به خبرنگار مهر گفت: هنر انقلاب اسلامی، ملهم از فرهنگ، ارزشها، باورها و نگره های اسلامی و هنری تعالی بخش و به لحاظ معنوی رشد دهنده، عدالت گرا و ظلم ستیز، نورباور و ظلمت گریز است.
محمدعلی غفوری هنرمندان انقلابی قزوین را افرادی توصیف کرد که از حکمت و خرد، بیش از شور و احساس در آفریدن آثارشان بهره می‌برند و اضافه کرد: فرج الله سلحشور یکی از این هنرمندان بود که ماهیت هنر دینی را متفاوت از هنر غربی می‌دانست و معتقد بود که هنر دینی، حدیث شیدایی حق و هنر غربی حدیث نفس و بیان خودپرستی انسان امروز است.
وی درباره تفاوت‌های هنر انقلاب اسلامی با دیگر هنرها عنوان کرد: انقلاب اسلامی با بالا بردن ظرفیت‌های معنوی هنر، منجر به تولید آثاری معناگرا و پرورش هنرمندانی دغدغه مند شده و هنر واقعی انقلاب ایجاد نسلی نو و باورمند از جوانانی است که در کنار احاطه بر اصول زیبایی شناسی و فنون هنرمندانه، باورها و اعتقادات ارزشمند دینی دارند و میان این دو عامل پیوند مستحکمی برقرار کرده‌اند.
غفوری تصریح کرد: بخش بزرگی از توسعه فرهنگ و هنر انقلابی، متکی به فعالیت هنرمندان با روحیه جهادی است و این هم تعارف نیست، چون در این سال‌ها بعضی از هنرمندان می آیند، آثاری خلق می‌کنند که ارزشمندتر، بالاتر و والاتر از آن دستمزدی است که دریافت می‌کنند چون به لحاظ اعتقادی پای کار آمده‌اند و ما مدیون آنها هستیم.
تغییر رویکرد هنر انقلابی
نقاش و تصویرساز قزوینی با اشاره به تاریخچه شکل گیری هنر انقلاب اسلامی گفت: افرادی که در فضای اوایل انقلاب نقاشی می‌کردند، مانند ماهی بودند که داخل فضای تعهدآور انقلابی غوطه ور بودند و خواه ناخواه تحت تأثیر آن قرار داشتند، در حالی که امروز نوع پرداختن به هنر انقلابی، به خاطر عوض شدن فضا، تا حدی دچار تغییر رویکرد شده است.
مهدی طالقانی در گفتگو با خبرنگار مهر افزود: پس از اینکه دفاع مقدس تمام شد، کمی از آن فضای ارزشی و انقلابی فاصله گرفتیم و شاید برخی وظیفه خود را تمام شده دانستند و تلاش کردند به گفته خودشان به روز باشند و به نیازهای فرهنگی روز بپردازند و این شاید مهمترین نقض غرضی بود که در عرصه هنری پس از انقلاب رخ داد و باعث شد برخی فکر کنند که هنر متعهد تاریخ مصرف ویژه ای دارد.
وی با بیان اینکه بعد از مدتی دیگر نگاه ارزشی در آثار هنرمندان دیده نمی‌شد و نظریه‌های فرهنگی و هنری مان تا حدی دنیایی شدند، ادامه داد: وقتی از اندیشه‌های اساسی انقلاب اسلامی فاصله می‌گیریم، دیگر اشتباه است که بخواهیم به هر قیمتی انقلابی کار کنیم، وقتی روح فضا وجود ندارد، هنر انقلابی فقط یک اسم است، چون خروجی آثار هنری از یک منبع می‌آید و منشأ آن چیزی که باید نیست.
طالقانی با بیان این نکته که در مباحث هنری و فرهنگی به صورت موضوعی برخورد کردیم نه مفهومی یادآور شد: این یکی از مشکلات اصلی است که حتی در تعاریف خود از هنر دینی داریم و به جای اینکه به هنر متعهد نگاه مفهومی داشته باشیم به آن موضوعی نگاه کرده‌ایم.
وی اضافه کرد: برای همین وقتی خواستیم هنر را دینی کنیم، بیشتر اوقات به ظواهر پرداختیم و از حکمت و روح متعالی هنر اسلامی غافل شدیم و اصلاً در نظر نگرفتیم که مفهوم کجاست به همین دلیل برخی نظریه پردازان آگاه از جمله شهید سید مرتضی آوینی راجع به این موضوع حرف زدند و گفتند که سینمای اسلامی با معیارهای ویژه اش این گونه محقق نمی‌شود.
الزامات شکل گیری هنر دینی
این هنرمند تصویرساز به پیش شرط هنری بودن یک اثر اشاره کرد و گفت: وقتی اثر هنری اعم از یک فیلم یا تابلوی نقاشی، به گونه‌ای که باید روی شما تأثیر نمی‌گذارد باید در هنری بودنش شک کرد، چون اثر هنری ایجاد فضای گفتمانی می‌کند و این نکته بسیار مهم است و به جد معتقدم که هنرمند نباید با دستاوردهای دیگران بازی کند بلکه باید پیشرو باشد و خودش حرفی برای گفتن داشته باشد تا بهتر بتواند آینده را پیش بینی کند.
طالقانی مسئله اصلی را ایجاد فضا و جو درست ارزشی و دینی دانست و افزود: به طور مثال وقتی شما در محضر یکی از علما دینی قرار می‌گیرید و شروع می‌کنید راجع به یک موضوع کار هنری کنید، هر چه که خلق می‌کنید، حتماً همان رنگ و بوی مذهبی را دارد، مثلاً مباحث فقهی را مدنظر قرار می‌دهید.
وی با بیان این مطلب که هنر دینی از جنس حال در برابر قال و گونه‌ای درک حقیقت فضاست، بیان کرد: جنس هنر دینی، رمزگذاری یک اثر نیست، هنری که در فضای اعتقاد به وجود منجی شکل می‌گیرد، هنر رهایی بخش است و نه فقط مسلمانان و شیعیان بلکه تمام آحاد بشریت درون ظرف این هنر جای داده می‌شوند و این از مصادیق نگاه جهان شمول هنر دینی، ارزشی و انقلابی است.
طالقانی با اشاره به جمله «ما رایت الا جمیلا» به عنوان کلید فهم هنر دینی، اظهار داشت: از طریق جمله کلیدی حضرت زینب (س) خداوند ما را به دیدن زیبایی‌ها دعوت می‌کند و می‌گوید فقط زشتی‌ها را نبینید، کلید خوشبختی در دیدن زیبایی هاست و وقتی با این دیدگاه نگاه می‌کنید، می‌بینید که هنر دینی چه گستره عجیبی پیدا می‌کند.
وی افزود: با توجه به ضرورت‌های امروز جامعه و سوال‌هایی که برای هنرمندان و فعالان فرهنگی و هنری دیار مینودری درباره ماهیت هنر انقلابی و مذهبی مطرح شده، لازم است نهادهای متولی هنر انقلابی به ویژه حوزه هنری بیش از پیش به تببین نظری و ساختاری این گونه از هنر همت کنند، ضمن اینکه هنر انقلابی می‌تواند در شرایط روز و مشکلات اقتصادی جامعه کمک بسزایی به رشد و رونق تولید کند که در این زمینه ساخت آثار پویا نمایی و سینمایی قوی می‌تواند بسیار کارساز باشد.
نیازمند هنر متعهد هستیم
هفته هنر انقلاب اسلامی فرصت مغتنمی است تا با حمایت از هنرمندان متعهد در مسیر حفظ ارزشها و خلق آثاری ماندگار گام برداشت.
نظر شما