به گزارش خبرنگار مهر، این کارگردان فعالیت در زمینه فیلمسازی را از سال 1375 با کارگردانی فیلم "راز مینا" آغاز کرد. پایان این فیلم آغاز یک سفر است و هر چند در ژانر آثار مربوط به وقایع انقلاب اسلامی ساخته شده، اما از یک مبارزه آغاز می شود و با راهی شدن شخصیت اصلی قصه به دیاری ناشناخته به پایان می رسد. در گام نخست وی به سمت فعالیت در سبکی خاص تمایل پیدا کرد و تولید خود را بر اساس ژانری مشخص پیش برد. این فعالیت به نوعی نشاندهنده افکار، اندیشه ها و مقاصد این کارگردان به منظور فعالیت در عرصه سینماست.
این فیلم قصه تعقیب و گریز یک دختر انقلابی را بیان می کند که امانتی از دوست شهیدش دارد و نیروهای ساواک دنبال گرفتن مدارک مهمی از این دختر هستند. این اثر در ژانر حادثه ای قرار دارد و با آنکه توجه به اتفاقات مختلف محور اصلی داستان را تشکیل می دهد، اما تمایل کارگردان به طرح مسایل اجتماعی و اعتقادی را به وضوح مطرح می کند. به این جهت که شخصیت اصلی داستان ابتدا فقط به منظور کمک به دوستش در ماجرای پیچیده سیاسی گرفتار می شود. اما در ادامه احساس مسئولیت اجتماعی و درک برخی حقایق باعث می شود با آگاهی کامل وارد معرکه شود.
فریبرز عرب‌نیا در نمایی از "پروانه‌ای در باد"
رافعی فیلم بعدی خود "پروانه ای در باد" را هفت سال بعد یعنی سال 1382 ساخت. وی طی این مدت در زمینه های مختلف فنی در تلویزیون مشغول فعالیت بود. این تجربه او را در فیلمسازی یاری کرد تا سبک خود را استحکام بیشتری بخشد. از این اثر به بعد "سفر" مهمترین رکن آثار این کارگردان را تشکیل می دهد. شخصیت های داستان راههای درازی را طی می کنند تا به مقصود خود برسند و در طول سفر یا زمانی که به مقصد می رسند، دچار زایشی نو یا تحولی عمیق می شوند.
در این فیلم زنی جوان پس از آزادی از زندان دنبال دخترش می گردد. او با دوست شوهر خلافکارش همراه می شود تا دخترش را بیابد و در پایان سفر آنچه به دست می آورد، حقیقت وجودی اطرافیان است. این فیلم به نسبت ساخته قبلی رافعی از استحکام بیشتری در قصه برخوردار است. کارگردان شخصیت های خود را به گونه ای معرفی می کند که آینه ای از افراد مختلف جامعه به خصوص زنان ستمدیده و بدسرپرست باشند، اما آنچه به خوبی برجسته می شود، تلاش زن برای "یافتن" است. او در این سفر با مشکلات زیادی مواجه می شود. اما ایمان به مقصود او را در برابر سختی ها محکم و استوار نگه می دارد.
فیلم "آیه های زمینی" که در همان سال ساخته شد، برای این کارگردان حرکت به سمت سینمای معناگراست. او در این اثر حتی از شیوه روایت سفری و جاده ای خود به شدت فاصله گرفت و به وجوه جامعه شناختی اثر خود توجه ویژه ای نشان داد. رویکرد رافعی در جهت روایت وضعیت و شرایط زندگی کودکان کار است. هر چند او این پدیده ناخوشایند اجتماعی را با مسئله توجه دادن جامعه به اخلاق گرایی پیوند می دهد و به همین خاطر میان مسایل معنوی و جامعه شناسانه پیوند برقرار می کند.
داستان این فیلم فعالیت پسر نوجوانی برای کمک به پدرش جهت پرداخت اجاره خانه عقب افتاده را به تصویر می کشد. هر چند این نوجوان در ادامه مجبور می شود میان پدر و حل مشکل دوست افغانی خود یکی را انتخاب کند. در این فیلم از جاده خبری نیست، هر چند خیابان های شهر محل فعالیت شخصیت اصلی داستان می شود و نوجوان قصه دنبال راهی است تا به پدرش کمک کند. البته این فیلم به جهت ساختاری چنگی به دل نمی زند و پرداخت معمولی اثر، کیفیت فیلم را به شدت پائین می آورد.
در فیلم "راه طی شده" که رافعی در سال 1384 آن را ساخت، سفر و معناگرایی به هم آمیخته می شود. به این مفهوم که دورنمایه محوری اثر اشاره به شرایط کنونی جامعه و افزایش بی اعتقادی ها و سلطه زندگی شهری و مدرن دارد که آدم ها را از گوهر وجودی خود دور کرده است. شخصیت اصلی داستان در جریان جستجویی قرار می گیرد که برای بیننده جنبه ذهنی دارد. او در ظاهر دنبال یافتن یک تعزیه خوان است، اما در عمل خواهان پیدا کردن انسانیت، مهربانی، ایمان و نیکویی است.
داستان این فیلم از گم شدن یک انبیا خوان در گروه تعزیه خبر می دهد که شبیه گردان مجبور به یافتن بازیگری دیگر از میان مردم می شود. وجه ذهنی این فیلم بیش از جنبه های ظاهری اثر مورد نظر فیلمساز قرار می گیرد. اما کارگردان برای اینکه بتواند مخاطب عام را نیز جذب کند، دست به ساده گویی می زند که سطح کیفی اثر و مفهوم آن را به صورت قابل ملاحظه کاهش می دهد. مهمتر اینکه، هر چند استفاده اولیه کارگردان از گروه تعزیه خوان به عنوان یک سنت نمایشی اصیل و کهن ایرانی بسیار خوب است، ولی در ادامه این پیوند به اندازه ای سست می شود که توجه به مسئله تعزیه بسیار کم اثر جلوه می کند.
فیلم "آفتاب بر همه یکسان می تابد" که سال 1385 ساخته شد را می توان اوج توانایی یک کارگردان در پرداخت و توجه به مضمون اثر نام برد. این فیلم سفری درونی و بیرونی را کاملا به هم می آمیزد. رافعی اعتقاد دارد "زندگی همانند جاده ای است که انسان ها در آن به سمت مقصود نهایی حرکت می کنند." این اندیشه در آخرین ساخته سینمایی او که در جشنواره فیلم فجر هم به نمایش درآمد، به خوبی نمایان می شود.
نگار برای رساندن شوهرش رضا که مجروح جنگی است به مشهد مقدس برای گرفتن معجزه و شفا تلاش زیادی به خرج می دهد. در این راه ژانت، دوست ارمنی اش نیز او را یاری می کند. سفر این افراد ابتدا از دورن آغاز می شود. نگار با وجود اعلام پزشکان در خصوص نزدیک بودن مرگ رضا، به معجزه شفا در زمان مشخص ایمان دارد. ژانت که با این مفاهیم آشنایی ذهنی ندارد، به دلیل کشش درونی با نگار همراه می شود و اتفاقات عجیب سفر در او تاثیر لازم را می گذارد. در پایان سفر معجزه هم رخ می دهد.
در این فیلم حادثه، جاده، معناگرایی و تعقیب و گریزی مداوم و بدون توقف در اثر به هم پیوند می خورد تا رافعی این بار بتواند مخاطب خود را پای اثر بنشاند و در ساختاری جذابتر از آثار قبلی حرف خود را با بیننده در میان بگذارد. سفر در تار و پود قصه اثر تنیده می شود و بدون این عنصر اصولا قصه مجال شکل گیری نمی یافت. در عین حال او در انتخاب بازیگران دقت بیشتری به خرج می دهد و در زمینه بازیگری نیز سطح کیفی بالاتری را رعایت می کند. هر چند مشکل جریان نداشتن حس در بازی ها همچنان به چشم می خورد.
پس از این فیلم، رافعی اثر تلویزیونی "سایه روشن" را برای شبکه یک سیما ساخت که انگیزه سفر برای مسافر بیشتر به یک بهانه ساده برای رساندن جایزه به یک هنرمند مطرح است، اما مسافر که مشکلات خانوادگی زیادی دارد در پایان سفر به این نتیجه می رسد که برای دستیابی به زندگی بهتر مسایل مادی و معنوی باید در کنار هم رشد پیدا کنند. این مفهوم هر چند وجهی شعاری دارد، اما در اثر به خوبی جا می افتد. هر چند فیلم همانند بیشتر آثار رافعی با مشکل اساسی در قصه گویی، شخصیت پردازی و تصویر روابط حسی انسانی مواجه است.
این کارگردان در فیلم جدید خود با عنوان "تولدی دیگر" از جاده به دریا می رسد. هر چند همچنان از یک سفر سخن به میان می آورد. سفری برای یافتن حقیقتی که می تواند زندگی آدم های قصه او را به شدت تحت تاثیر قرار بدهد. در این فیلم سازنده دنبال ارائه الگوهای سبک خاص خود رفته است. ولی اینکه تا چه اندازه به مسایل اعتقادی و نیازهای روحی و معنوی توجه نشان دهد و در جهت تصویر کردن آنها تلاش کند و در عین حال از فضای سفر دریایی تا چه اندازه استفاده می کند را باید پس از نمایش فیلم به قضاوت نشست.
نظر شما