خبرگزاری مهر – گروه استانها: مازندران مهد آیین‌ها و فرهنگ‌ها است و نام‌گذاری روزی به نام مازندران، فرصت و بهانه‌ای برای بازخوانی برخی آیین‌های فراموش‌شده بومی و محلی است، آیین‌هایی که جوان‌ترها کمتر از آن شنیده‌اند.
بر اساس بخشنامه سال ۱۳۸۸ سازمان میراث فرهنگی کشور مبنی بر انتخاب روزی با عنوان روز مازندران، پژوهشگران و فعالان حوزه فرهنگ و تمدن استان باهم اندیشی و همفکری ۱۴ آبان را به خاطر بیعت مردم این استان با حسن بن زید علوی بنیان‌گذار نخستین حکومت شیعی علوی به نام روز مازندران انتخاب کردند. بیعت مردم مازندران با حسن بن زید علوی در ۱۴ آبان سال ۲۴۳ شمسی مطابق با عید سعید فطر ۲۵۰ هجری قمری رخ داد.
پیش‌ازاین نام‌گذاری، اجرا و احیای برخی رسوم و سنت‌ها به برخی ادارات فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان‌ها و تعدادی مؤسسات خلاصه می‌شد اما اکنون به یک جریان منسجم مبدل شده است.
از جمله رسوم قدیمی که پیشینه آن به ایران باستان برمی‌گردد، آیین تیرماه سیزده شو، مصادف با ۱۲ آبان است.
آیین تیرماه سیزده شو
تورج حسنی کارشناس حوزه مردم‌شناسی درباره جشن تیرماه سیزده شو می‌گوید: تمامی خانواده‌ها در این شب کنار هم جمع می‌شوند و تا پاسی از شب به خوردن تنقلات و گوش دادن به قصه و افسانه‌های بزرگ‌ترها سپری می‌شود، در گذشته در غروب روز سیزده، جوانان با در دست داشتن چند ترکه بلند با کیسه‌ای که به انتهای آن بسته‌شده است، همراه کودکان به در خانه‌ها رفته و با سروصدا و کوبیدن چوب به در خانه‌ها و لال‌بازی، شعر «لال بیَمو، لال بیَمو، پارسال و پیرار بیَمو، چِل بَزِن دیگه بَزِن، لال اِنِه لالَک اِنِه، سالو ماه ارزون بوه، لال مار رسوا نَوِ، لال اِنِه لالَک اِنِه، پار بورده امسال انه» را سر داده و از صاحب‌خانه تقاضای هدیه می‌کنند و صاحب‌خانه نیز اغلب به آن‌ها پول، میوه و شیرینی می‌دهد.
وی افزود: در این شب افزون بر خوراک‌هایی که مناسب میهمانی است بنا بر رسم، خوراکی‌های ویژه‌ای نیز تدارک دیده می‌شود و برخی نیز برای این جشن خوراکی‌هایی همچون کاچی نوعی حلوا، شیرینی پِتی بَزه نون و کماج تهیه می‌کنند و افراد خانواده با جمع شدن در کنار یکدیگر، گردو، سنجد، شیرینی، میوه و چای می‌خورند.
به گفته این کارشناس، شگون چوب خوردن از لال نیز از دیگر برنامه‌های مخصوص این جشن است، به‌گونه‌ای که در این شب شخصی بالباس مبدل، دستمالی به سربسته و صورتش را سیاه می‌کند و مانند لال‌ها باکسی حرف نمی‌زند. این شخص که او را لال، لال مار و لال شیش می‌گویند با همراهی چند نفر وارد خانه‌های محل می‌شود و با چوب و ترکه‌ای که در دست دارد، ضربه‌ای به ساکنان خانه می‌زند.
تیرماه سیزده شو در مناطق شرقی گیلان به "تیرماسینزه" موسوم بوده که برگزاری مراسم فال کوزه مهم‌ترین بخش آن است. زرتشتیان یزد و کرمان در مراسم جشن تیرگان، فال‌گیری با کوزه یا چک دوله را برگزار می‌کنند در سنگسر سمنان نیز اجرای این مراسم مرسوم بوده است. یادآوری این نکته ضروری است که در برخی مناطق موردتحقیق مازندران به اجرای مراسم فال‌گیری با کوزه پس از پایان مراسم تحت عنوان امیری خونی اشاره‌شده که شباهت معنی‌داری با مراسم برگزارشده در گیلان دارد.
در مناطقی از شهرستان نور، رسم شال اندازی نیز در این شب اجرا می‌شود؛ این مراسم که در مناطق مرکزی مشاهده نمی‌شود احتمالاً ره‌آورد اقوام کرد مهاجر در مناطق غربی مازندران بوده است. آیین تیرماه سیزده شو در سال ۹۱ به ثبت رسیده و در حافظه ملی جای گرفته است.
فرهنگ، عامل هدایت‌کننده و پشتیبان تفکرات و احساسات جامعه است
هفته مازندران از ۱۲ آبان آغاز شد و عباس زارع مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی مازندران در پیامی به مناسبت روز مازندران عنوان کرد: فرهنگ، عامل هدایت‌کننده و پشتیبان تفکرات و احساسات جامعه است. فرهنگ، راهنمایی بر رفتارهای انسان و نحوه نگرش و جهان‌بینی اوست و «فرهنگ عمومی» آن بخش غالب بر قلوب تمامی انسان‌های جامعه و پندار و کردار مشترک ایشان است.
در ادامه آمده است: البته که در ایران اسلامی به‌خصوص در شمال ایران و در استان مازندران که همواره سرزمین اعتقاد به خداوند یکتا و پایبندی به اخلاق بوده و هست، رشد فرهنگ عمومی و ترویج اخلاق اسلامی و ادامه راه پرنور پیامبر اکرم و ائمه اطهار (علیهم‌السلام) از اهم موضوعات است. به لطف الهی و تلاش اعضای شورای فرهنگی و دیگر همکاران و همراهان حوزه هنر و فرهنگ بیش‌ازپیش شاهد رشد ارزش‌های اخلاقی و اسلامی در میان مردمان به‌خصوص جوانان این سرزمین خواهیم بود.
آشنایی با روز ملی مازندران
حجت‌الاسلام مهدی صالحی دبیر همایش روز مازندران درباره روز مازندران می‌گوید: مردم مازندران برای خود تقویم محلی و قدیمی دارند که به سال تبری شناخته می‌شود، سال تبری با پنج روز بنام «پیتک» شروع می‌شود و بعدازآن بهار شامل (ارکه ماه، دی ماه و وهمنه ماه) و تابستان شامل (نوروز ماه، فردینه ماه، و کرچه ماه) و پاییز شامل (خره ماه، تیر ماه، و ملارماه) و زمستان شامل (شروینه ماه، میر ماه، و اونه ماه) است.
وی افزود: در تیرماه از سال تبری که مصادف با آبان ماه خورشیدی است، روز سیزدهم (تیرماه سیزده شو) جایگاه خاصی بین مردم دارد و شب سیزده تیرماه موردتوجه است.
وی درباره اینکه چرا روز سیزدهم تیرماه تبری (تیرماه سیزده شو) بزرگ شمرده می‌شود و نزد مردم مازندران از جایگاه خاصی برخوردار است؟ ادامه داد: این روز، روزی است که حسن بن زید (داعی کبیر) وارد مازندران شد. حسن بن زید به دعوت امامزاده سلطان محمد کیا برای مبارزه با ظلم دست‌نشانده‌های حکومت بنی‌عباس در مازندران وارد مازندران شد.
حجت‌الاسلام صالحی افزود: در بدو ورود حسن بن زید به مازندران، اولین بیعت مردمی با او در سعیدآباد در حوالی مرزن آباد انجام شد و سپس حسن بن زید (داعی کبیر) به سمت صالحان کجور محل زندگی امامزاده سلطان محمد کیا حرکت کرده و در ۲۷ ماه رمضان به کجور رسیدند که سرانجام با قرائت خطبه در روز عید فطر، نهضت علویان تشکیل و جهت دهی می‌شود.
وی یادآور شد: در تحقیقی که جمعی از محققین و اساتید مازندران انجام دادند، مشخص شد ۲۵ رمضان سال ۲۵۰ هجری قمری مصادف با ۱۴ آبان سال ۲۴۳ خورشیدی بود که روز سیزده تیرماه تبری (تیرماه سیزده شو) است.
در تقویم مازندران روز ۱۴ آبان خورشیدی، مصادف با ۱۳ تیرماه تبری «روز ملی مازندران» نام‌گذاری شد، در روزشمار هفته مازندران، عناوینی چون مازندران، آیین، فرهنگ و هنر با محوریت آیین تیرماه سیزده شود، مازندران؛ تشیع و ولایت، مازندران و گردشگری، مازندران؛ جوانان، پهلوانان و قهرمانان، مازندران پاک، مازندران؛ دانش و پژوهش، مازندران؛ نیما و زبان تبری به چشم می‌خورد.
محور برنامه‌های امسال در هفته مازندران، اجرای برنامه‌های بومی و محلی در مدارس استان و توجه ویژه به شاعر مازندرانی یعنی نیما یوشیج است.
نظر شما