به گزارش خبرگزاری مهر، یازدهمین قسمت از فصل جدید از برنامه‌ی تلویزیونی «مصیر» کاری از گروه اجتماعی شبکه چهار سیما، یک‌شنبه ۴ اسفند ماه با موضوع «غرب شناسی در اندیشه شهید سید مرتضی آوینی» روی آنتن رفت.
مهمان این قسمت برنامه سید حسین شهرستانی، جامعه شناس، درباره تحول شهید سید مرتضی آوینی بیان کرد: «شهید سید مرتضی آوینی به مثابه یک شخص در جریان یک تحول تاریخی بزرگ و عمیق قرار گرفت. سرنوشتی که برای او رقم خورد یک سرنوشت فردی نبود. یک دگردیسی بزرگ فرهنگی به اسم انقلاب اسلامی در کشور ما رخ داد و طی آن زمین و زمان و عالم ما عوض شد. نگاه و نسبت ما با امور تغییر کرد. فهم ما نسبت به خودمان، جهان، گذشته، حال و آینده و دیگری‌هایمان دگرگون شد. شهید سید مرتضی آوینی هم درون این تغییر بزرگ قرار گرفت. بنابراین خط سیر فردی او چندان موضوعیت ندارد زیرا مانند او بسیار درون این جریان قرار گرفتند و تغییر کردند. البته هر کدام از این روایت‌ها یا خرده روایت‌ها که در جریان تحول کلان حضور داشتند، جذاب و خواندنی ست مثل تحولی که از درون جان شهید سید مرتضی آوینی رخ داد، ولی این تحول انفسی پیوند داشت با یک تحول آفاقی و انفسی بزرگ‌تر که خود انقلاب اسلامی است.»
شهرستانی درباره علت این تحولات شخصی فراگیر گفت: «مجموع شرایط دهه ۵۰ و ۶۰ جامعه ایران مشغول یک انتخابی است. مجموع نیروهای مختلف سیاسی، توانمند شدن روحانیت برای یک تحول تاریخی، گروه‌های فکری و فرهنگی و کنشگران فعال، همه مهیای یک تحول هستند. شرایط آن دوره در آمادگی و طلب یک تغییر بزرگ است که در جامعه ایران دارد دنبال می‌شود. با حضور امام خمینی (ره) و در کنار او شخصیت‌هایی مانند شهید مطهری، دکتر شریعتی و جلال آل احمد یک طور احیای دین در عصر جدید رخ می‌دهد. در واقع سرانگشت و دست امام خمینی (ره) است که دین را احیا می‌کند. با امام خمینی (ره) دین معاصر می‌شود، دینی که به یک پدیده قدیمی تبدیل شده بود. این دین معاصر یکپارچه فراگیر می‌شود. البته این اتفاق، طلب جهانی دارد. به نحوه سادانگارانه می‌توانیم بگوییم جنبش پست مدرنیسم، زمینه‌ای بای انقلاب ایران بوده است. این بازگشت از مدرنیته و سکولاریسم یک طلب جهانی بوده است. امام خمینی (ره) با خودش یک پاسخی برای این مطالبه آورده است. طرح امام خمینی (ره) یک طور معاصر شدن دین، سیاسی شدن دین بود. بعد از روشنگری، معنویت سیاسی را از دست داده بودیم ولی با انقلاب بازیابی آن ممکن می‌شود. انقلاب اسلامی یک کنش سیاسی صرف نیست و یک کنش تمدنی است.»
شهرستانی درباره اندیشه دکتر سید احمد فردید و استفاده شهید آوینی از آن بیان کرد: «شهید سید مرتضی آوینی چند بعد شخصیتی دارد و در هر بعد بیشتر وامدار یکی است. یک بعد او شخصیت انقلابی و مسئول است. یک بعد او هنرمند است و یک بعد شخصیت متفکر او ست. اگر شهید سید مرتضی آوینی از بعد فکری بخواهد مدنظر قرار بگیرد، یک شخصیت دسته اول نیست. شهید سید مرتضی آوینی یک فیلسوف و متفکر حرفهای و مؤسس نیست. شهید سید مرتضی آوینی از اندیشه‌های مختلف بهره می‌گیرد و البته نگاه مجتهدانه و تیزبینانه هم دارد. ویژگی فکری او ویژگی متفکرینی است که در آغاز یک تحول تاریخی قرار دارند. این افراد از تفکرات صورت بندی شده استفاده می‌کنند تا حرف جدیدی بزنند. حرف جدید هنوز به شکل نظریه جاافتاده و به هنجار ظاهر نشده است. عهد جدیدی به وجود آمده و نیازمند زبان جدیدی است. شهید سید مرتضی آوینی در آغاز این عهد قرار گرفته و به ناچار از نظریات معاصر خودش بهره می‌گیرد. شهید سید مرتضی آوینی در این مقام نیست که چارچوب معرفتی جدید، یک فلسفه جدید و یک گفتار جدید را بنیان بگذارد. خودش هم همچین ادعایی ندارد. او از سخنان دیگر بهره می‌گیرد تا درباره انسان نوظهوری که در بستر انقلاب واقع شده است، گفت و گو کند. شهید سید مرتضی آوینی در متون ادبی اش و نه متون فکری اش، مرزها را می شکند. به صورت گزین گویه ها و بیان شاعرانه حرفهای جدید می‌زند. در کتاب‌های جدی و فکری اش بیشتر وام دار اندیشه‌های گذشتگان است.»
شهرستانی ادامه داد: «سید احمد دکتر فردید متفکر بزرگی است. تأثیر او بسیار زیاد بوده است. تفکر دکتر فردید به نحو عمیقی تفکر سلبی است. به نظر او امر ایجابی در دسترس آگاهی بشری نیست و فقط از طریق نفی بت واره های عصر جدید می‌توان آن حقیقت را فرابخوانیم. ما فعلاً در مقام نفی هستیم. این تفکر متعلق به شرایط آستانه انقلاب است. همان شرایط طلب عبور و تحول برای ما است. شهید سید مرتضی آوینی به واسطه استاد داوری تحت تأثیر اندیشه دکتر فردید است.»
شهرستانی درباره تفاوت و شباهت میان اندیشه امام خمینی (ره) و دکتر سید احمد فردید بیان کرد: «در اندیشه دکتر فردید فلسفه در هر کجای جهان که باشد یک بنیان یونانی دارد. در جهان اسلام تا کجا اسلامی شده است یک بحث پویایی در اندیشه او است. نگاه او و دکتر داوری درباره فیلسوفان اسلامی نگاه جزمی نیست. دکتر فردید خودش را هم غرب زده می‌داند. در تفکر فردی یک رفت و برگشتی وجود دارد میان فلسفه اسلامی و یونانی. به دو متفکر بزرگ توجه دارد؛ یکی محی الدین ابن عربی است و یکی حافظ. اندیشه محی الدین برای دکتر فردید میانجی بازخوانی اندیشه هایدگر است. امام خمینی (ره) محصل و مدرس فلسفه ملاصدرا است. ولی توجه نهایی او به عرفان نظری و محی الدین عربی است. هم افقی میان اندیشه امام خمینی (ره) و دکتر فردید است. حقیقت توحید را فراسوی دسترس فیلسوفان می‌داند.»
حسین شهرستانی در پاسخ به این سوال که شهید آوینی در آثار خود چه تصویری از غرب ارائه می‌دهد، گفت: «شهید سید مرتضی آوینی میان چند زبان مختلف هم زبانی ایجاد می‌کند. به عنوان یک متفکر تمدن اندیش حاضر در میدان هم زبانی ایجاد می‌کند. این زبان‌های دشوار اندیشه‌ای را تبدیل به یک عصر هنری می‌کند و به مخاطب عام عرضه می‌کند. جنس این کار جنس کار انبیا است که اندیشه بدون آنکه ژرفای خود را از دست بدهد مخاطب عام پیدا کند و در جان مخاطب بنشیند. این کار را امام خمینی (ره) هم انجام می‌دهد. امام خمینی (ره) عرفان و فلسفه را در عمیق‌ترین وجه خود به کوچه و بازار آورده بود. انقلاب امام خمینی (ره)، انقلاب وجودی و عرفانی و در نهایت سیاسی بود. شهید سید مرتضی آوینی توانست در ادبیات و هنر آن تجدید عهد دینی را برای اولین بار عرضه کند. شهید سید مرتضی آوینی برخلاف دیگران فهم عمیق و تفصیلی و جدی از غرب داشت. حتی در مقایسه با شهید مطهری هم در برخی ارکان فهم معاصرتر و انضمامی نسبت به غرب داشت.»
شهرستانی ادامه داد: «شهید سید مرتضی آوینی متذکر این امر است که ما نمی‌توانیم سهل انگارانه با پدیده‌های غرب برخورد کنیم. شهید سید مرتضی آوینی به عنوان یک روشنفکر این تذکر را می‌دهد که غرب آشی نیست که هر طور بخواهیم بتوانیم از او بهره ببریم. غرب یک جهت وحدت دارد که در همه اجزا و ارکانش حضور دارد. شهید سید مرتضی آوینی در همه آثارش این جهت وحدت رادر همه پدیده‌ها بازنمایی می‌کند. هم سخنی با این تفکر دشوار است. رعایت این شرایط معرفتی و فهم آن و تن دادن به اقتضائاتش دشوار است. شهید سید مرتضی آوینی یک توجهی به ظاهر هم دارد. از نظر شهید سید مرتضی آوینی فرم‌ها و صورت‌ها حاکی از باطن هستند. رسانه پیام است. فرم‌های تاریخی و تمدنی بی ارتباط با روح تمدنی آن نیستند. معنای قدسی در هر قالبی ظاهر نمی‌شود. شهید سید مرتضی آوینی نه تنها تذکر می‌دهد بلکه عمل می‌کند. شهید سید مرتضی آوینی با جرئت و جسارت به سراغ سینما که نماد مدرنیته است، می‌رود و تلاش می‌کند او را به استخدام بگیرد. از نظر شهید سید مرتضی آوینی تمدن غرب یک تمدنی آن سوی مرزها نیست. از نظر او تمدن غرب تکنیک و رسانه است. مدرنیته دانشگاه و این شکل اقتصاد و … است.»
شهرستانی گفت: «غیر از وجه معنوی شهید سید مرتضی آوینی، وجه هنری او برجسته است. شهید سید مرتضی آوینی از برخی متفکران برتر است زیرا هنرمند گیرایی و پذیرایی و شنوایی بیشتری نسبت به اندیشمند و فیلسوف در فهم حقیقت نوظهور دارد. هنر پیش از هر شکلی از معرفت، حقیقت آنچه را در دوره تاریخی جدید ظهور پیدا می‌کند، درک می‌کند. پدیده نوظهور ابتدا در هنر آشکار می‌شود. هنر عرصه تفکر حضوری است و اندیشه عرصه حصولی است. شهید سید مرتضی آوینی فردی است که تفکر حضوری در او غلبه دارد. هنر برای تفکر حضوری انعکاس بیشتری دارد. نمونه اندیشه او، حافظ است. کسی نتوانسته اندیشه حافظ را به بیان دیگر بیان کند. شاعر یا هنرمند برای درک عمق حقایق تاریخی توانایی بیشتری دارد. در مقام هنر شهید سید مرتضی آوینی به شهادت می‌رسد. شهادت به معنای گواه و حضور است. شهید سید مرتضی آوینی دربرابر حقیقت حاضر است و در نهایت هم شهادت ظاهری هم دارد.»
سید حسین شهرستانی در پایان اضافه کرد: «شهید آوینی نقطه تاریخی خودآگاهی اندیشه انقلاب اسلامی است. یک نحوی از حکمت تاریخی را مشاهده می‌کنیم از عاشورا تا امروز و یک نگاه به آینده که فقط مهدویت فقهی و حدیثی نیست. یک بینش آخرالزمانی ناظر به وضعیت حال حاضر است. تو این نگاه را نسبت با غرب شناسی خود قرار می‌دهد و یک آینده‌ای را توصیف می‌کند.»
در این برنامه بخش‌هایی شامل سخنان شهید سید مرتضی آوینی، شهادت او، معرفی کتاب، خاطره محمدحسین نیرومند از او و تصاویری از دست نوشته‌های او پخش شد.
مجموعه‌ی «مصیر» به تهیه کنندگی کاوه امیری جاوید و پژوهشگری هدی محمدی و اجرای محمدمهدی ابراهیمی نصر در گروه اجتماعی شبکه چهار سیما تولید می‌شود.
نظر شما