فلسطین و منطقه؛ ۴۱ سال بعد از روز قدس

خبرگزاری مهر، گروه سیاست، مهدی عزیزی: نخستین پرسش درباره چرایی برگزاری روز جهانی قدس این است که اهمیت و تاثیرگذاری این روز چیست؟

 آیا نامگذاری این روز از سوی بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران تنها یک نامگذاری ساده برای ماندگاری این مناسبت ملی و اسلامی  بود یا انگیزههای مهمتری می تواند مطرح باشد. چرا موضوع فلسطین پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران تا این اندازه در نقشه راه  و نظریه پردازی انقلاب  ایران اهمیت داشت.

برای درک اهمیت این مناسبت ملی و اسلامی دو بازه تاریخی مهم  باید بررسی و مقایسه شود.  نخست تحولات و شرایط زمانی که در آن انقلاب ایران به پیروزی رسید و روز قدس نامگذاری شد و دوم رویدادهایی که امروز پس از ۴۱ سال از برگزاری روز قدس در آن به سر می بریم.

نخست: شرایط منطقه و فلسطین قبل از پیروزی انقلاب

انقلاب اسلامی ایران در شرایطی به پیروز رسید که موضوع فلسطین در آستانه حذف از جغرافیای جهان اسلام قرار گرفته بود.

بجز انبوه توطئه های صهیونیسم جهانی، آنچه بیش از همه شرایط را به این نقطه ناامیدکننده رسانده بود یاس و احساس سرافکندگی ملت های منطقه در نتیجه شکست های پی در پی ارتش های عربی در برابر رژیم صهیونیستی بود.

دلیل این شکست ها هم چیزی جز تکیه بیش از اندازه به قومیت گرایی  و نادیده انگاشتن مفاهیم اسلامی در انتخاب شیوه مبارزه و  نیز بهره برداری سیاسی سران عربی از موضوع فلسطین نبود. بویژه اینکه سران عرب برای تضمین پایداری سیاسی خود چاره ای جز قربانی کردن آرمان مردم فلسطین نداشتند.

کشورهایی که در رفتار سیاسی آنها هیچ منطقه و عقلانیتی جز تقویت روابط با آمریکا و رژیم صهیونیستی دیده نمی شد.

منبع تصمیم گیری و تعیین اولویت های سیاسی رهبران عربی نه براساس خواست و پشتوانه مردمی بلکه رژیم صهیونیستی بود. از این رو تمرکز اصلی آنان همواره بر راضی نگاه داشتن تل آویو بود که نتیجه آن عقب نشینی، خیانت و وادادگی در برابر آرمان فلسطین بود.

هر اندازه این دولت‌های عربی در برابر اسرائیل تحقیر می شدند اما در برابر ملت های خود سرکوب گر و دیکتاتور بودند.

جنبش های مبارز در آن زمان به دلیل اینکه خالی از تجربه های سیاسی بودند و شناختی از خواسته های واقعی مردم منطقه و امت اسلامی نداشتند و نیز به دلیل وابستگی به اردوگاه شرق عملا دستاوردی نداشتند و سرنوشت برخی از آنها نیز مانند ساف به مذاکره و سازش گره خورد.

شرایط داخلی فلسطینی ها نیز چندان مناسب نبود. ابزار و شیوه مبارزه هر چند یک موضوع قابل تقدیر بشمار می رفت اما کارآیی چندانی نداشت بویژه اینکه اصلی ترین سازمان مقاومت فلسطین در آن زمان به بخشی از پروژه سازش تبدیل شد.

در بیرون از مرزهای سرزمین های اشغالی نیز، اسرائیل با اشغال کشورهای عربی توانسته بود عمق امنیتی خود را گسترش دهد و با تخریب منازل فلسطینی ها، کوچ اجباری آنان به اقدامات نسل کشی خود ادامه می داد. اعراب تنها کاری که می توانستند انجام دهند یا صدور بیانیه بود یا درخواست های عجز و ناله از  سازمان های بین المللی و حتی خود اسرائیلی ها برای توقف نسل کشی ها.

هر چند همین کشورها در سطح عالی امنیتی روابط نزدیکی با سازمان‌های اطلاعاتی و جاسوسی رژیم صهیونیستی داشتند. مجموعه این عوامل باعث شد تا سرخوردگی شدیدی ایجاد شود و ملت‌های منطقه به دلیل نداشتن یک الگوی ثابت و موفق مبارزه سردرگم و ناامید شدند. شرایط برای پذیرش تمامی خواسته های اسرائیل آماده شد تا در برابر اندک امتیازاتی که هرچند تا اکنون هم به تشکیلات خودگردان داده نشد، زمینه نابودی فلسطین فراهم شد.

از سویی دیگر تلاش رسانه ای غربی و عبری هم بر این بود که موضوع فلسطین از یک اولویت اسلامی به نزاع اسرائیلی–عربی تبدیل شود.

دوم: شرایط بعد از پیروزی انقلاب ایران

بی تردید می توان گفت که پیروزی انقلاب اسلامی ایران به معنای ایجاد دوران جدیدی در عرصه جنبش های مقاومت منطقه و حتی جهان بود. از سویی دیگر باید این نکته را در نظر داشت روز قدس تنها یک مناسب اسلامی و ملی نیست یک بسته راهبردی و مفهوم ارزشمند برای ترسیم آینده ملت‌های اسلامی و نقطه اشتراک و همگرایی آنان است.

می توان گفت که تمامی مفاهیم اسلام سیاسی و مبارزه عملی و نیز امیدواری به آینده در پرتو گفتمان مقاومت اسلامی در بسته ای به نام روز قدس جانمایی شده است.

اما بعد از پیروزی انقلاب ایران چه اتفاق مهمی افتاد که ما معتقدیم آغاز دوران جدید فلسطین و منطقه بود؟ مهمترین نکته ایجاد یک الگوی جدید در منطقه بود که بدون وابستگی به اردوگاه شرق و غرب توانست بر یک ساختار دیکتاتوری وابسته به غرب پیروز شود. ساختاری که دست کم از اعراب منطقه نداشت.

اینجا بود که گروه‌های مقاومت در فلسطین البته این بار با پسوند و رویکرد اسلامی شکل گرفت. تشکیل جنبش های جهاد اسلامی و حماس را می توان در این راستا تعریف کرد. البته تنها عنوان ها و پسوند ها تغییر نکرد بلکه رویکرد این جنبش ها نیز متفاوت شد و با تاثیرپذیری از گفتمان انقلاب اسلامی به شیوه جدیدی از مبارزه دست یافتند که بعدها بویژه بعد از سال ۲۰۰۶ به ایجاد تغییرات شگرفی در ادبیات سیاسی و توازن نظامی منطقه انجامید.

ابزار، شیوه و مکان مبارزه هم تغییر کرد. سنگ های انتفاضه تبدیل به موشک های شد که امروز عمق امنیتی اسرائیل را در هم کوبیده است. محیط پیرامونی رژیم صهیونستی ناامن است و اگر تا دیروز نگران بازشدن سفارت فلسطین در تهران بودند امروز باید نگران حضور مقاومت و گفتمان آن در چند متری مرزهای اشغالی باشند.

با وجود بحران های ساختگی غرب در منطقه برای کاهش توان مقاومت اما تراکم بحران ها نه تنها از قدرت مقاومت نکاست بلکه تجربه ها و ظرفیت های جدیدی ایجاد کرد تا آنجا که امروز هم از قدرت دفاع و هم بازدارندگی موثر و هم قدرت تهاجم برخوردار است.

پایان اسطوره شکست ناپذیری

امروز را می توان در تاریخ مقاومت اوج تکامل و پختگی آن دانست که دوران های سخت و دشواری را تجربه کرده است. دورانی که به مفهوم پایان اسطوره شکست ناپذیری اسرائیل است. امروز ۴۱ سال بعد از برگزاری روز قدس می توان تاثیر این گفتمان را درک کرد که چگونه در مکتب فرماندهان بزرگی چون حاج قاسم متبلور می شود.

فضای سیاسی، نظامی و حتی رسانه ای منطقه تغییر کرده است. امروز همه چیز در سایه گفتمان روز قدس تغییر کرده است و روز به روز بر جغرافیای حامیان آن افزوده می شود.