به گزارش خبرنگار مهر، دکتر محمود خاتمی، دانشیار فلسفه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، در نشست "ملاحظاتی درباب خیال" که عصر امروز در تالار کمال دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، برگزار شد بحث را با رابطه خیال و آزادی شروع کرد، به پیچیدگی این بحث اشاره کرد و گفت: سه رهیافت به بحث خیال در فلسفه است که عبارتند از: الف- رهیافت هستی شناختی که خود به دو دسته تقسیم می شود، نگاه متافیزیکال و نگاه پدیده شناختی، ب- رویکرد معرفت‌شناختی و ج- رهیافت زبانی.
وی در ادامه افزود: امروز بیشتر به قوه خیال از دید معرفت‌شناسانه نگاه می شود در حالی که در نگاه قدما این نگاه معرفت‌شناختی ذیل روایتی هستی شناسانه درک می شود و قابل توجه است که این نگاه هستی‌شناسانه نزد کسانی چون ابن‌عربی، شیخ اشراق و ملاصدرا عمدتا متافیزیکال بود. از سوی دیگر نگاه پدیده شناسانه نیز نگاهی هستی شناسانه است اما این نگاه متفاوت از نگرش هستی‌شناختی قدماست.
دکتر خاتمی دو نگاه رایج به قوه خیال در دوران جدید را نگاه زبانی منبعث از دید معرفت‌شناسانه جدید دانست که به قوه خیال به صرف کارکرد زبانی توجه نگاه می شود و به عبارتی ایشان نام‌گرا هستند، و نگاه دوم روان شناسانه است که نزد مردم رایج است.
دکتر خاتمی سپس برای مقایسه میان روش قدما و روش فیلسوفان چون هایدگر و سارتر به برداشت قدما از خیال اشاره کرد و گفت: قدما بنا بر انسان‌شناسی جهان‌شناسانه‌شان به خیال به عنوان یک سعه وجودی می‌نگریستند، نزد ایشان فضیلت قوه خیال به وجودی بودن و قدرت ایجاد است و معتقد بودند که عالم خارج سه مرتبه وجودی عقل و خیال و حس دارد. از این رو در نفس‌الامر عالم خیال یا عالم مثال داریم که از طراحان آن سهروردی است و متمایز از عالم مثال افلاطونی است.
دکتر خاتمی به اهمیت این بحث از نظرگاه گشایش آن به بحث آزادی اشاره کرد و گفت: در نگاه هستی‌شناختی متافیزیکی قدمایی بحث خیال با آزادی در پیوند است و خیال جنبه‌های ارزشی دارد و نباید به هیچ عنوان این بحث را دست کم گرفت. نزد سهروردی خیال امری غیرواقعی نیست و جنبه آینه‌ای صرف ندارد.
استاد فلسفه پژوهشکده فلسفه تحلیلی سپس به مبنای فیلسوفان جدید درباب خیال اشاره کرد و گفت: پس از یک دوره فترت نزد مدرنیستها، باز بحث خیال نزد هایدگر از اهمیت والایی برخوردار می شود. این امر به این دلیل است که مسئله فیلسوفان مدرن آگاهی است و می خواهند به دفاع از علم جدید بپردازند و در انبوه تفسیرهای حسیون و عقلیون، به این بحث توجه چندانی نمی‌شود.
دکتر خاتمی به اهمیت بحث خیال نزد ملاصدرا و پدیده‌شناسانی چون سارتر اشاره کرد وگف: امروز در فلسفه تحلیلی به حافظه توجه می‌کنند و بدین سان قوه خیال را به عنوان یک کارکرد می‌خوانند، هم چنین اند کسان چون هگل که خیال را به نفع عقل می‌کشند و ریشه دعوی رمانتیست‌ها هم نقد همین دیدگاه است، همین نگاه است که نزد هایدگر شدیدتر می‌شود و نزد او هنر شعر است و شعر نسبت با وجود است خیال جایگاه این نسبت و تفکر است.
وی افزود: در سنت ما نیز خیال عرصه آزادی است و نباید به جرم متافیزیکال بودن نگاه قدما به این سنت لگد بزنیم و آن را نادیده بگیریم، ما باید با بازخوانی این سنت از پتانسیلهای آن بهره مند شویم، در این بحث نیز می‌توانیم آزادی را در سنتی که فلسفه سیاسی و فلسفه تربیتی و فلسفه اخلاق به معنای جدید ندارد، در بحث متافیزیکی خیال یافت و به احیای آن پرداخت.
نظر شما