افتادن از بام جوانی ؛ نگاهی به وضعیت فعالیت کارگردانان سینمای ایران

به گزارش خبرنگار مهر، وقتی در یکی از برنامه های تلویزیونی درباره محمدرضا جعفری جلوه معاون سینمایی وزارت ارشاد از ابراهیم حاتمی کیا سئوال شد، وی در جمله ای کوتاه گفت: "خوب حرف می زنه، حرف های خوب می زنه. وقتی تلویزیون بود خیلی پشت "خاک سرخ" وایستاد. ولی الان انگار توی دو جزیره جدا از هم هستیم."

این حرف کارگردان باسابقه عرصه دفاع مقدس را می توان به حساب یک درددل ساده در برنامه ای عام پسند گذاشت. اما حقیقت این است که حاتمی کیا به مسئله ای اشاره می کند که از حدود سه سال قبل به صورت سیاستی نانوشته مد نظر مدیران سینمایی کشور قرار گرفته و به شکل های مختلف پیگیری می شود. این سیاست توجه ویژه به نسل جوان است.

در دولت قبل مطالب زیادی درباره توجه به جوانان و ایجاد امکاناتی برای فعالیت گسترده آنها در تمامی امور بیان شد، اما این سیاست کلی کشور در مورد سینما چندان جواب نداد و همچنان باتجربه ها و امتحان پس داده ها به تولید و اکران فیلم های خود مشغول بودند. در آن زمان صحبت های زیادی از سوی دست اندرکاران سینمایی کشور مطرح می شد مبنی بر اینکه سینمای ایران برای تحول نیازمند تزریق خونی تازه است.

در دولت جدید این امر به صورت عینی به تحقق پیوست. یعنی کارگردانان جوان به صورت جدی این امکان را به دست آوردند که به تولید فیلم بپردازند و آثارشان را در جشنواره های فیلم و حتی اکران عمومی در معرض قضاوت مخاطبان قرار دهند. در این میان تعدادی از کارگردان های باسابقه کشور نیز امکان تولید را به دست آوردند، ولی برخی از آنها در ژانرهایی به فعالیت پرداختند که خارج از قاعده فیلمسازی شان بود.

در جشنواره فیلم فجر سال گذشته فیلم های سینمایی "اخراجی ها" مسعود ده نمکی، "اتوبوس شب" کیومرث پوراحمد، "پاداش سکوت" مازیار میری، "دست های خالی" ابوالقاسم طالبی، "روز سوم" محمدحسین لطیفی، "سنگ، کاغذ، قیچی" سعید سهیلی و "مثل یک قصه" خسرو سینایی به عنوان آثار عرصه دفاع مقدس معرفی شدند. در حالی که جز طالبی و سهیلی، بقیه کارگردان ها نخستین تجربه فعالیت در این ژانر را پشت سر می گذاشتند.

از سوی دیگر کارگردان هایی همچون ابراهیم حاتمی کیا، حمید خیرالدین، محمدرضا شرف الدین، سیف الله داد، جمال شورجه، احمدرضا درویش و عبدالله باکیده از عرصه کاملا دور ماندند. در حالی که این دست فیلمسازان نشان داده اند در صورتی که امکانات و زمان کافی در اختیارشان قرار بگیرد قادر به تولید آثاری ماندگار هستند.

همچنین در دوره قبل همین جشنواره فیلم های سینمایی "گوشواره" وحید موسائیان، "سینه سرخ" پرویز شیخ طادی، "سبیل مردونه" جواد اردکانی، "قفل‌ساز" غلامرضا رمضانی و "بچه‌های ابدی" پوران درخشنده به عنوان آثار ژانر کودکان و نوجوانان معرفی شدند. این در شرایطی است که جز رمضانی و درخشنده، سایر کارگردان ها نخستین فعالیت خود در این گونه سینمایی را پشت سر می گذاشتند.

این موضوع در حالی اتفاق می افتد که فیلمسازان باسابقه و موفقی همچون مرضیه برومند، محمدعلی طالبی، مسعود کرامتی، فریال بهزاد، بهروز غریب پور، ایرج طهماسب، حمید جبلی، ابوالفضل جلیلی و نادر یغمائیان به طور کامل فعالیت در سینمای کودک را رها کرده و فعالیت جدی در این زمینه انجام نمی دهند.

در ادامه نگاه به وضعیت حضور و فعالیت کارگردانان جوان سینما می توان به خوبی مشاهده کرد که در حال حاضر از میان چهار فیلمی که در قالب گروههای سینمایی روی پرده قرار دارند، یک فیلم تجربه نخست و دو اثر تجربه دوم سازندگانشان محسوب می شوند. در اکران نوروزی نیز از میان چهار فیلمی که اکران شدند، دو فیلم تجربه های اول و دوم کارگردان هایشان به حساب می آمدند.

با این توضیح می توان به این نتیجه رسید که عرصه برای حضور جوانان به شکل گسترده فراهم شده و این امر به خودی خود ناپسند محسوب نمی شود. چون قرار نیست همیشه تعداد محدودی کارگردان در سینما فعالیت کنند و همه چیز را به خود اختصاص دهند. از سوی دیگر، هیچ کارگردانی نمی تواند هر سال یک فیلم بسازد و کیفیت نسبی آثار خود را حفظ کند. علاوه بر این، سینما برای جذب مخاطب بیشتر نیازمند تنوع و تحول است که به واسطه حضور نیروهای جوان به دست می آید.

نکته این است که تمام دست اندرکاران سینمای ایران باید این فرصت را داشته باشند تا در زمینه تولید فیلم به فعالیت بپردازند. در حالی که اکنون عرصه بر فیلمسازان باتجربه تر تنگ شده است. چون این افراد دنبال ساخت فیلم هایی بر اساس سبک و سیاق کارگردانی خود هستند که معمولا هزینه بر و کم بازده است و به همین خاطر حاضر نیستند به هر قیمت دست به تولید بزنند. همین مسئله موجب می شود برخی فیلمسازان ادامه فعالیت حرفه ای خود را در تلویزیون پی بگیرند.

در حال حاضر آرش معیریان، ابراهیم شیبانی، ابراهیم فروزش، ابراهیم حاتمی کیا، عباس رافعی و عبدالله باکیده فعالیت خود را در شبکه های مختلف تلویزیون متمرکز کرده اند و پیش از این نیز مهدی فخیم زاده، رضا ایرانمنش، کامران قدکچیان، علی درخشی، سعید ابراهیمی فر، سیروس مقدم، ایرج کریمی، علی خودسیانی (فیلمنامه نویسان)، مهران برومند (دستیار کارگردان) و حسن لفافیان کارگردانی را در رسانه ملی تجربه می کنند.

بهرام بیضایی، ناصر تقوایی، بهروز افخمی، احمدرضا درویش، محمدمهدی عسگرپور، فرزاد موتمن، عباس کیارستمی، مجید مجیدی، سیامک شایقی، کامبوزیا پرتوی، رسول صدرعاملی، بهمن قبادی، پرویز شهبازی، حمید نعمت الله، علی عبدالعلی زاده، بهمن فرمان آرا، فرزاد موتمن، اصغر فرهادی و علیرضا داودنژاد کارگردان های صاحب سبکی هستند که فعالیت حرفه ای شان با وقفه های بسیار زیاد مواجه شده است.

حفظ تعادل و توسعه متقارن در عرصه فیلمسازی مهمترین مسئله ای است که مدیران دولتی تولید فیلم، به خصوص معاون سینمایی وزارت ارشاد باید به آن توجه ویژه داشته باشند. چون هر اندازه که تعادل در توجه به جوانان و پیشکسوتان به هم بریزد، به همان اندازه سینما لطمه خواهد دید و مخاطب از تماشای آثار سینمایی رویگردان می شود. جشنواره فیلم فجر سال گذشته به خوبی این مسئله را به اثبات رساند که جوانگرایی صرف سطح کیفی و جذابیت آثار این عرصه را کاهش می دهد.