۳ شهریور ۱۳۹۹، ۱۱:۴۱

مروری بر مجموعه سه جلدی «بررسی و نقد تئوری‌های انقلاب اسلامی»

کتاب سه جلدی بررسی و نقد تئوری‌های انقلاب اسلامی به نقد نظریه پردازانی مانند یرواند آبراهامیان، نیکی آر. کدی، اسکاچ پل، فوکو، جان فورن و ... می پردازد.

به گزارش خبرنگار مهر، جلد اول از مجموعه تئوری‌های انقلاب به «بررسی و نقد تئوری‌های انقلاب اسلامی ایران؛ تئوری یرواند آبراهامیان و جان فورن» اختصاص دارد که توسط عبدالرسول یعقوبی و ابوذر مظاهری در سال ۱۳۹۲ به همت مجمع انقلاب اسلامی و دفتر نشر معارف منتشر شده است. در ادامه مروری بر این اثر خواهیم داشت؛

انقلاب از مهمترین پدیده‌های اجتماعی است که به ندرت اتفاق می‌افتد، اما به خاطر اهمیتی که دارد، نظریه پردازان بسیاری را به تحلیل ابعاد مختلف آن وادار می‌کند. انقلاب اسلامی ایران نیز با توجه به اینکه از انقلاب‌های بزرگ به شمار می‌آید، مورد توجه و تحلیل بسیاری از نظریه پردازان و پژوهشگران واقع شده است. از جمله این نظریه پردازان که سعی در تحلیل انقلاب اسلامی داشتند، می‌توان به یرواند آبراهامیان و جان فورن اشاره کرد.

آبراهامیان کتاب‌ها و مقالات گوناگونی درباره ایران معاصر نوشته است که مهمترین کتاب وی که به بررسی انقلاب اسلامی ایران پرداخته، کتاب ایران بین دو انقلاب است.

آبراهامیان در کتاب معروف خود «ایران بین دو انقلاب» با تئوری سیاست توسعه ناموزون به تبیین انقلاب اسلامی پرداخته است. وی انقلاب اسلامی ایران را به دلیل نوسازی در سطح اجتماعی و اقتصادی و عدم نوسازی در سطح سیاسی می‌داند.

جان فورن نیز در آثار متعددی به صورت مستقل و یا در ضمن بررسی انقلاب‌های جهان سوم به تبیین انقلاب اسلامی ایران پرداخته است، مهمترین اثر ایشان مقاومت شکننده می‌باشد. از نظر وی علاوه بر عوامل ساختاری باید به عوامل فرهنگی، اجتماعی و … توجه کرد. از این رو وی با مجموعه‌ای از تئوری‌ها به تحلیل انقلاب اسلامی ایران می‌پردازد، البته نسبت به توانایی این دو تئوری در تحلیل انقلاب اسلامی ایران، نقدهای جدی فراوانی مطرح است.

فهرست مطالب این اثر عبارت است از:

بخش اول: بررسی و نقد تئوری یرواند آبراهامیان

مقدمه

فصل اول: نظریه پردازی برای انقلاب

فصل دوم: سازمان دهی و ایدئولوژی انقلاب

فصل سوم: نقد

نتیجه گیری

بخش دوم: بررسی و نقد تئوری جان فورن

مقدمه

فصل اول: کاوشی در روش و الگوی نظری

فصل دوم: الگوی نظری در تطبیق با تاریخ تحولات

فصل سوم: نقد و ارزیابی

جلد دوم از مجموعه تئوری‌های انقلاب به بررسی و نقد تئوری‌های انقلاب اسلامی ایران؛ تئوری نیکی آر. کدی و میشل فوکو اختصاص دارد که توسط مهدی ابوطالبی و رضا رمضان نرگسی در سال ۱۳۹۲ به همت مجمع انقلاب اسلامی و دفتر نشر معارف منتشر شده است.

ازجمله نظریه پردازانی که سعی در تحلیل انقلاب اسلامی داشتند، می‌توان به نیکی آر. کدی و میشل فوکو اشاره کرد. از مهمترین آثار کدی که به تحلیل انقلاب اسلامی ایران پرداخته، می‌توان به سه اثر با عنوان ریشه‌های انقلاب ایران، مطالعه تطبیقی انقلاب‌های ایران و چرایی انقلابی شدن ایران اشاره کرد.

وی انقلاب ایران را مذهبی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی می‌داند که نارضایتی‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ایرانیان، در طول ده‌ها سال، با پیوند توده‌های عظیم مردم به اسلام و تفسیر جدید از دین که توجیه کننده ایده‌های انقلابی بود، موجب وقوع آن شد. تأکید بیش از حد ایشان بر نارضایتی‌های اقتصادی حاصل از نوسازی شتابان پهلوی دوم و نیز عدم ترک درست وی از آموزه‌های تشیع، تحلیل وی را با اشکال‌های بسیاری مواجه می‌سازد که این اثر مورد بررسی قرار می‌گیرد.

فوکو نیز بر اساس باورهای خود، انقلاب اسلامی ایران را انقلابی پست مدرن معرفی می‌کند و در خلال مسافرت به ایران، قبل از پیروزی انقلاب، در مقالاتی به دفاع از انقلاب اسلامی می‌پردازد. مطالب ایشان در دو کتاب، با عنوان ایرانیان چه رؤیایی به سر دارند و ایران، روح یک جهان بی روح گرد آمده است. روشن است که با تفکر پست مدرن نمی‌توان به تبیین انقلاب پرداخت که ریشه در اندیشه‌های ناب شیعی دارد.

فهرست مطالب این اثر عبارتست از:

بخش اول: بررسی و نقد تحلیل نیکی آر. کدی از نهضت امام خمینی (ره)

پیش گفتار

مقدمه

الف) ماهیت نهضت امام خمینی و انقلاب اسلامی از نظر کدی

ب) نقد و بررسی نظریه کدی

نتیجه گیری

بخش دوم: دغدغه‌های میشل فوکو درباره انقلاب اسلامی ایران

مقدمه

الف) فوکو و انقلاب اسلامی

ب) حکومت اسلامی در نزد فوکو (تخیلی، مدرن یا فرامدرن)

ج) موضع فوکو درباره انقلاب اسلامی ایران بعد از پیروزی

د) نظریه مختار

نتیجه گیری

جلد سوم مجموعه تئوری‌های انقلاب به بررسی و نقد تئوری‌های انقلاب اسلامی ایران؛ تئوری تدا اسکاچ پل اختصاص دارد که به همت حجت الاسلام احمد رهدار تهیه شده است.

اسکاچ پل در کتاب دولت‌ها و انقلاب‌های اجتماعی انقلاب‌ها را محصول اراده و فکر انسان‌ها نمی‌داند، بلکه به صورتی جبرگرایانه آنها را معلول ساختارهای عمدتاً بیرون از تحت قدرت انسان می‌داند و حتی نقش و توان ایدئولوژی‌ها را در پیش بینی و تحلیل آینده و نیز براندازی رژیم‌ها مورد انکار قرار می‌دهد.

انقلاب اسلامی ایران، بسیاری از تئوری‌ها درباره انقلاب را به چالش کشید و سبب تغییراتی در آنها، از جمله نظریه ساخت گرای اسکاچ پل گردید. در حقیقت، طرح تئوری «دولت تحصیل‌دار» که اسکاچ پل آن را پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در مقاله‌ای با عنوان «دولت تحصیل دار و اسلام شیعه در انقلاب ایران» منتشر ساخت، بازگشتی از تمامیت نظریه پیشین اش درباره انقلاب‌ها بود.

وی در نظریه گذشته خود نقش و تأثیر آگاهانه رهبری و ایدئولوژی را در انقلاب‌ها مورد انکار قرار داده بود، اما پیروزی انقلاب اسلامی ایران اسکاچ پل را وادار می‌کند تا اعتراف کند که اگر یک انقلاب در دنیا وجود داشته باشد که عمداً و آگاهانه توسط یک نهضت اجتماعی توده‌ای، ساخته شده تا نظام پیشین را سرنگون سازد، به طور قطع، انقلاب ایران علیه شاه است.

فهرست مطالب این اثر عبارتست از:

مقدمه

کلیات

الف) اسکاچ پل، پیرو یا پیشرو

ب) کتاب اسکاچ پل (دولتها و انقلاب‌های اجتماعی)

ج) مقاله اسکاچ پل (دولت تحصیل دار)

فصل دوم: چارچوب نظری

الف) بستر شکل گیری انقلاب‌های اجتماعی

ب) پیش زمینه‌های تحقق انقلاب اجتماعی

ج) مهمترین نتیجه گیری اسکاچ پل از نظریه خود

فصل سوم: اسکاچ پل و نظریه دولت تحصیل دار (تحلیل اسکاچ پل از انقلاب اسلامی ایران)

الف) حکومت پهلوی به مثابه دولتی رانتیر