حضور اندک بیماران روانی در سینمای ایران

به گزارش خبرنگار مهر، اگر بخواهیم نگاهی دقیق به شخصیت های مختلف فیلم ها در سینمای ایران داشته باشیم، کاراکترهای بسیاری را پیدا می کنیم که با مشکلات روحی و روانی مواجهند و همین مسئله به شدت روی اعمال و افکار و گفتارشان تاثیر می گذارد. این موضوع در فیلم های ترسناک به شکل گسترده تر دیده می شود. چون اصولا بیشتر قاتل ها روانی هستند.

روانی ها به دلیل اینکه ذهنی خلاق و در عین حال غیرمتعارف دارند و از آنها انتظار انجام هر کار عجیب و غریب و حتی باورنکردنی می رود، سوژه های بسیار گسترده ای را در اختیار فیلمنامه نویسان قرار می دهند تا از نوع رفتار آنها در شرایط مختلف استفاده کنند. از سوی دیگر، کارگردان ها نیز می توانند این رفتارها را به آسانی تصویر کنند و آمیختگی قابل قبولی با سرنوشت دیگر شخصیت ها به وجود بیاورند.

در فیلم های پلیسی نیز استفاده گسترده ای از افراد روانی می شود. به این خاطر که این نوع افراد دست به قتل ها یا رفتارهای بزهکارانه عجیبی می زنند که شاید به ذهن هیچ کس نیاید. این موضوع در قصه گره هایی را ایجاد می کند که بازکردن آنها برای شخصیت های مثبت داستان بسیار دشوار است و همین موضوع باعث ایجاد درگیری ذهنی میان مخاطب و اثر می شود. اما هیچکدام از اینها پرداخت واقعی به افراد روانی نیست.

بیماران روانی افرادی هستند که بین افراد مختلف جامعه زندگی می کنند و برخی از آنها تحت نظر پزشک هم قرار دارند یا اینکه از سوی خانواده تحت مراقبت های ویژه قرار می گیرند تا به خودشان یا دیگران آسیب نرسانند یا حتی باعث ترس دیگر افراد نشوند. اینگونه افراد معمولا در جامعه مطرود می شوند و حقوق انسانی آنها کمتر مورد توجه قرار می گیرد.

تعدادی از فیلم های سینمایی به این موضوع به صورت جدی پرداخته اند، اما تعداد این نوع آثار بسیار اندک است. در حالی که این گونه آثار اگر از کیفیت خوبی برخوردار باشند، می توانند به عنوان یک ژانر مستقل و موثر مورد توجه فیلمسازان قرار بگیرند تا هم تنوعی در آثار به وجود آید و هم اینکه گامی در جهت رفع مشکلات این بخش از جامعه برداشته شود، اما بررسی تعداد اندک فیلم هایی که با توجه به این مضمون ساخته شده اند، نشاندهنده فعالیت بسیار کم کارگردان ها در این بخش است.

فیلم سینمایی "مسافران مهتاب" به کارگردانی مهدی فخیم زاده یکی از نخستین و جدی ترین آثار تولید شده در سال 66 است که مضمون آن توجه به افراد دیوانه است. این فیلم با بازی بسیار خوب کارگردان در نقش اصلی داستان شرایطی را فراهم کرد که در آن برهه خاص زمانی به این نوع افراد توجه بیشتری صورت بگیرد و اصولا در خصوص نگاه جامعه به این افراد و مراقبت هایی پزشکی و عمومی که باید در مورد آنها اعمال شود، مطالب مفید و خوبی در قالب داستان مطرح شود.

این فیلم اثری اجتماعی محسوب می شود که مسئله نبود فرهنگ اجتماعی در برخورد با این نوع افراد را مورد بررسی قرار می دهد. البته فیلم وجهی انتقادی نیز دارد که به خاطر شخصیت پردازی و قرار دادن مناسب اتفاقات در کنار همدیگر در برقراری ارتباط با مخاطب به موفقیت می رسد و در عین حال شرایطی را فر اهم می آورد که این افراد بیشتر مورد توجه قرار بگیرند.

فخیم زاده فیلم دیگری با همین مضمون و عنوان "همنفس" در سال 82 می سازد که این اثر به شکل عمومی تری مسئله وجود روانی ها در اجتماع را مورد بررسی قرار می دهد. این فیلم وجهی کاملا اجتماعی دارد. جایگاه این افراد در جامعه، نوع برخورد اطرافیان و خانواده شان نسبت به شیوه رفتاری آنها و مراقبت های پزشکی که از این گروه افراد انجام می شود، در این فیلم به شکلی کاملا داستانی مورد توجه قرار می گیرد.

"معجزه خنده" یکی از فیلم های قابل اعتنا در پرداختن به مسائل افراد روانپریشی است که به بیمارهای مختلف اعصاب و روان مبتلا هستند و در مراکز درمانی حضور دارند. فیلم بیانی طنزآمیز دارد و داستانپردازی قابل توجه فریدون حسن پور و علیرضا خمسه باعث شده شخصیت های اصلی داستان موفق به برقراری ارتباط با مخاطب شوند. این فیلم سعی دارد به این مسئله بسیار مهم اشاره کند که بیماران روانی درون جامعه درمان می شوند.

در این اثر به مسئله عشق اشاره می شود و اینکه افراد مبتلا به اینگونه بیماری ها به شدت نیازمند توجه عاطفی و معنوی اطرافیان هستند تا بتوانند با تحمل بیماری دشوار خود از زندگی خوب و به نسبت معمولی برخوردار باشند. این فیلم به نقش و جایگاه پزشک در توانبخشی به بیماران اعصاب و روان نیز اشاره های ظریف می کند که می تواند در آگاهی بخشیدن به جامعه بسیار موثر باشد. البته همه این مسائل در دل قصه به خوبی جای می گیرد و به دل مخاطب نیز می نشیند.

داود میرباقری که در تئاتر پر مخاطب "عشق آباد" به بخشی از مسائل و مشکلات افراد روانی در جامعه پرداخته بود، سال 76 فیلم "ساحره" را می سازد که نگاهی به زندگی یکی از این نوع بیماران دارد. مردی که با وجود ازدواج به یک عروسک هوشمند دل بسته و همین مسئله باعث ایجاد حساسیت در همسر مرد و نابودی عروسک می شود.

در این فیلم نیز محور اصلی عشق است. نیرویی که باعث می شود شخصیت مرد داستان بت وجود خود را بشکند و با رها کردن دنیای ذهنی و باطل خود پای به جهان امروز بگذارد و واقعیت های موجود را به شکلی ملموس درک کند. فیلم به مسئله برخورد مناسب با این افراد اشاره ظریف دارد. هر چند در ورای این ظاهر به مسائل معنوی و نشانه شناسی هم به شکل ویژه ای می پردازد.

فیلم سینمایی "قرمز" که سال 77 توسط فریدون جیرانی ساخته می شود نیز به زندگی زوجی اشاره دارد که مرد یک روانی تمام عیار است، اما حاضر نیست به پزشک مراجعه کند و از سوی دیگر قانون هم حاضر به حمایت از زن ستمدیده نیست که به شکل های مختلف مورد آزار این مرد قرار می گیرد. فیلم شرایط حاصل از بی توجهی جامعه به یک فرد روانی را به خوبی نشان می دهد. وضعیتی که در پایان به مرگ مرد می انجامد.

"شوریده" همانگونه که از نامش برمی آید، شرحی از دیوانگی یک دختر است که در ارتباط با یک پزشک شرایط کلی وی درک می شود و به سمت سلامتی گام برمی دارد. این فیلم که سال 84 توسط محمدعلی سجادی ساخته شده به بررسی رفتار عمومی افرادی می پردازد که خودشان فکر می کنند در سلامت روانی کامل هستند. در صورتی که به پزشک نیاز دارند. شخصیت روانی داستان که تحت نظارت پزشک به فعالیت های روزمره خود ادامه می دهد و از بیماری خود باخبر است، با رفتار به مراتب بیمارگونه تر اطرافیانی مواجه می شود که خود را از نظر جسمی و روحی سالم می دانند.

"پاپیتال" که نخستین تجربه سینمایی اسماعیل شلیله محسوب می شود نیز به درگیری نامعقول یک وکیل با مجرمی روانی می پردازد. این اتفاق در شرایطی شکل می گیرد که وکیل می داند این مجرم حالت عادی ندارد. اما به جای آنکه در جهت رفع بیماری وی تلاش کند و قانون را به عنوان عنصری بازدارنده برای انجام بزه های بیشتر مرد به کار بگیرد، به عقده گشایی می پردازد. در اصل زن نیز که از بیمارهای روحی رنج می برد، در پی انتقام گیری از این مرد است.

فیلم هایی که از آنها یاد شد، بخشی از آثاری هستند که در سینمای ما به شخصیت های روانی و افراد درگیر با بیمارهای روحی می پردازند، اما اصولا توجه و رویکرد سینماگران ایرانی به این گروه از افراد اجتماع یا دیگر معلولان فکری و ذهنی به اندازه ای نیست که بتواند جامعه را با تغییر مواجه سازد یا به صورت غیرمستقیم در جهت آموزش افراد مختلف گام بردارد. این در شرایطی است که جامعه امروز به خاطر وجود مشکلات گسترده و گرفتاری های ذهنی افراد را مستعد بیماری های روانی می کند که افسردگی شایع ترین نوع این گونه بیماری ها محسوب می شود.