به گزارش خبرگزاری مهر، سید عطا هاشمی از مداحان پیشکسوت کشور و اولین رئیس کانون مداحان اداره تبلیغات اسلامی شمال شرق تهران در یادداشتی به سیر تاریخی شکل گیری عزاداری ماه محرم در ایران پرداخت.
متن این یادداشت به شرح زیر است:
نهضت عاشورا، چون بر پایه حق‌خواهی و اخلاص و ایمان بود و شهدا برای ادای تکلیف الهی و یاری حجّت خداوند، جان خود را فدا کردند، خداوند به حرکتشان برکت و آثار فراوان داد و در واقع آنان پیروز شدند و امویان نابود و فراموش گشتند.
روزی در مدینه - پس از واقعه عاشورا - ابراهیم بن طلحه از امام سجّاد (ع) پرسید: مَنِ الغالب؟ چه کسی پیروز شد؟ حضرت فرمود: وقتی که هنگام نماز فرا رسید، اذان و اقامه بگو، پیروز را خواهی شناخت.
بعد از واقعه کربلا، اولین باری که مراسم عزاداری به صورت رسمی باب شد در سال ۳۵۲ و در زمان آل بویه بود؛ یعنی حدوداً ۳۰۰ سال بعد این عزاداری شکل گرفت. ابن جوزی در کتاب "المنتظم" می‌گوید: در سال ۳۵۲ هجری؛ معزالدوله دیلمی دستور داد در روز "عاشورا" مردم را جمع کنند و مردم اظهار حزن کنند. در این روز بازارها بسته شد و خرید و فروش موقوف گردید، قصابان گوسفند ذبح نمی‌کردند و هریسه پزها (حلیم پز) هریسه نمی‌پختند. مردم آب نمی‌نوشیدند.در بازارها خیمه بر پا کردند و به رسم عزاداری؛ کرباس می‌آویختند.همچنین زنان بر سر و روی خود می‌زدند و بر حسین (ع) ندبه می‌کردند.
بعد از آل بویه؛ در زمان سلجوقیان؛ این مراسم کم رنگ و یا حتی برچیده می‌شود و گهگاه تا حد یک سخنرانی در بارگاه امام علی (ع) پیش می رفته و دیگر هیچ. و در زمان خوارزمشاهیان و ایلخانان هم رونقی نداشته است.
صفویه و باشکوه برگزار کردن مراسمات عزاداری محرم
اما صفویان مذهب تشیع را در ایران رسمی کردند. در این دوران پادشاهان صفوی عزاداری‌های باشکوه و بی سابقه‌ای انجام می‌دادند. و سرودن اشعار مذهبی و تعزیه در رثای امام کربلا مرسوم شد.
کاررنی جهانگرد در سفرنامه خود می‌نویسد: در سر کوچه‌ها کرسی می‌گذارند و روحانی روی آن می‌نشیند و سخنانی در مصیبت کشتگان کربلا می‌گوید. مردم هم به دور او جمع می‌شوند و ملایان در بین سخنرانی کرده و گریز مصیبت می‌کرد.
در دوره صفویان موقوفات و حسینیه‌ها به کار افتاد. به گفته کاررنی مردم جامه کبود یا سرخ بر تن می‌کردند که جامه عزاداری بود. (از این نکته می‌توان دریافت که لباس مشکی هنوز در آن دوره لباس عزاداری نبوده است.).
رواج تعزیه خوانی در دوران زندیه
در دوره افشاریان کما بیش با همین ترتیب یعنی سخنرانی و گاه تعزیه مراسم عزاداری ادامه داشته است و در دوره زندیه (کریم خان) تعزیه خوانی رواج بیشتری داشته است.
تعزیه خوانی بدین شکل بوده که چند نفر لباس عربی می‌پوشیدند و صحنه اتفاقات کربلا را به نمایش می‌گذاشتند. این نوع نمایش به "تعزیه خوانی" معروف شد. و این نمایش در کاروانسراها و میادین اجرا می‌شد.
تاریخچه عزاداری محرم از دوره قاجار به بعد
در دوره قاجار ناصرالدین شاه خود را سخت شیفته معصومین علی الخصوص شهید کربلا نشان می‌داد. در این دوره عزاداری‌ها، چه از لحاظ کیفی و چه از لحاظ محتوا کلاً تغییر کرد و هر ساله شروع به پختن غذای نذری می‌کردند و لباس مشکی بین مردم تقسیم می‌کرد و مراسم سخنرانی و تعزیه خوانی را انجام می‌دادند.
رسوماتی که در دوران ناصرالدین شاه به مراسم عزاداری افزوده شد
می‌گویند او بعد از سفرهای خارجی اش و دیدن برنامه‌های کارناوال تصمیم می‌گیرد چیزی مشابه آن را در ایران بنا کند، در نتیجه با الگو برداری از ساختمان "رویال آلبرت هال" (در لندن) "تکیه دولت" را می‌سازد. تکیه دولت با گنجایش هزار نفر ساخته شد.
برپایی سقاخانه، مراسم تشت گذاری، کفن پوشی و قمه زنی، زخم زنی و شمع آجین و قفل آجین کردن بدن، از رسوماتی است که در زمان ناصرالدین شاه باب شد. قفل آجین هم به این شکل بوده که بدن را سوراخ می‌کردند و به قفل می زده اند. عملی بسیار دردناک و گاه منجر به عفونت و بیماری می شده است که بعض علما منع می‌کردند.
در این دوره، علامت‌هایی با چراغ تزئین می شده و به دورش پارچه‌های نذری می‌بستند و علامت را در کوچه‌ها می‌گرداندند و همزمان اشعار حزن آلود می‌خواندند. رسم قمه زنی و علم کشی و تشت گذاری و سقاخانه و پختن غذای نذری و پوشیدن لباس مشکی از این دوره به جا مانده است.
عزاداری محرم در دوران پهلوی
پس از واژگونی حکومت قاجار و به حکومت رسیدن خاندان پهلوی در زمان پهلوی اول با مراسم عزاداری و قمه زنی و علم کشی موافق نبود و علاقه‌ای به این گونه مراسم نداشت، برعکس شیعیان و علاقمندان تعزیه برپایی این مراسم را نوعی عبادت می‌دانستند به صورت پنهانی و در جلسات شبانه در دهه اول عزاداری و تعزیه خوانی می‌کردند. همچنین ایجاد جلسات هفتگی و یا جلسات ماهانه یادگار آن دوره می‌باشد.
در دوره پهلوی دوم سختگیری از بین رفت و مردم دوباره اجازه برپایی عزاداری داشتند. در این دوره مراسم قمه زنی و تعزیه، کم کم رنگ می‌باخت.
عزاداری محرم منشأ حرکت و قیام امام خمینی (ره)
بسیاری از علما این مجالس را موقعیتی مناسب جهت آماده کردن مردم بر علیه نظام پهلوی می‌یافتند و در این جلسات سخنرانی‌های آتشین می‌کردند و امام خمینی (ره) رسماً قیام کربلا را منشأ حرکت خود می‌شمرد و مردم را به آن دعوت می‌کرد؛ به گونه‌ای که در ایام انقلاب ۵۷ و بعد از پیروزی انقلاب شعار ما پیروزی خون بر شمشیر بود و مراسم محرم شور و حال دیگری یافت. و پر شور بودن مراسم عبادتی بزرگ شمرده می‌شود و حتی مراسم عزاداری‌های ایام فاطمیه با همان تقدس در حال شکل گیری می‌باشد. علم کشی و سینه زنی و گل آلود کردن سر و صورت، مراسم طشت گذاری و قمه زنی دوباره رواج یافت.
ویروس کرونا و شکوه عزاداری محرم با شیوه‌های نوین
بحمدالله امسال نیز با وجود کرونا عزاداری محرم حسینی نیز به صورت حضوری با رعایت پروتکل‌های بهداشتی و هم به صورت مجازی برگزار شد و این شیوه عزاداری حسینی در این دوران شیوع بیماری کرونا نیز برای ثبت در تاریخ ماندگار شد که با وجود این بیماری مردم از عزاداری بر امام حسین (ع) دست نکشیدند و با شکوه و با شیوه‌های نوین و جدید آن را برگزار کردند.
نظر شما