قیمت کودهای شیمیایی چالش جدی بخش کشاورزی است

محمود هوشیار فرد، عضو هیئت علمی، پژوهشگر و تحلیلگر در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه کود، جزو کلیدی فناوری‌های تولید بهینه محصول و افزایش بهره وری است، اظهار کرد: بنا به گزارش سازمان خوار و بار و کشاورزی جهانی، ۳۳ تا ۶۰ درصد افزایش تولیدات کشاورزی در جهان طی چند دهه گذشته مرهون مصرف کودهای شیمیایی بوده و در کشورهای با مصرف بهینه کود، این افزایش حداکثر بوده است.

وی به سابقه بیش از ۵۰ ساله مصرف کود شیمیایی در کشاورزی ایران اشاره کرد و گفت: کودهای نیتروژن (عمدتاً اوره) بیش از ۶۰ درصد مصرف کودهای شیمیایی را به خود اختصاص داده است. بطوری که، میانگین مصرف اوره در اراضی کشاورزی کشور حدود ۴۰ درصد بیشتر از میانگین جهانی است.

پژوهشگر و تحلیلگر مسائل کشاورزی با اشاره به اینکه نوسانات مصرف اوره در کشور کمتر از نوسانات مصرف جهانی است، افزود: با این وجود، علیرغم مصرف بی رویه کود اوره در کشور میانگین عملکرد غلات بسیار پایین‌تر از سایر کشورها و میانگین جهانی است. در این رابطه، اعتقاد داریم که پرداخت یارانه به کودهای شیمیایی باعث مصرف بی رویه آنها شده است.

وی سیاست قیمت گذاری فعلی کود شیمیایی، که بر مبنای پرداخت یارانه مستقیم از طریق کود شیمیایی ارزان است را ناکارا و مستلزم بازنگری عنوان و تصریح کرد: با توجه به رشد فزاینده مصرف کودهای شیمیایی باید اقدامات لازم برای بهینه سازی مصرف این نهاده مهم در بخش کشاورزی در دستور کار متولیان قرار گیرد.

ضرورت اصلاح و هدفمند سازی پرداخت یارانه به نهاده کود شیمیایی

هوشیار فرد در ادامه با بیان اینکه اصلاح و هدفمند سازی پرداخت یارانه به انواع کودها در جهت سلامت خاک، گیاه و انسان ضروری است، افزود: باید یارانه از کودهای فسفاته و اوره حذف و به کودهای مؤثر بر افزایش عملکرد کمی و کیفی محصولات کشاورزی به ویژه کودهای گوگردی، زیستی، آلی و ریزمغذی‌ها که خوشبختانه تولید داخل آنها نیز داریم اختصاص و تحویل کودهای فسفاته یارانه‌ای به بهره برداران کشاورزی منحصراً از طریق نتایج آزمون خاک و تجزیه برگ انجام گیرد.

وی در ادامه با اشاره به اینکه بازاریابی و مصرف نهاده‌های کشاورزی (بذر، کود شیمیایی و سموم) و شناسایی مشکلات بازار آنها از مباحثی است که تاکنون کمتر به آن توجه شده است، گفت: دخالت گسترده دولت در امر بازاریابی و قیمت گذاری نهاده‌ها، بازار نهاده‌ها را با مشکل مواجه ساخته دخالت گسترده دولت در امر بازاریابی و قیمت گذاری نهاده‌ها، بازار نهاده‌ها را با مشکل مواجه ساخته است و نوسانات قیمت نهاده‌های مورد نیاز برای تولید محصولات کشت پاییزه از قبیل گندم، جو و کلزا بر تصمیم تولیدکنندگان برای افزایش تولید، تأثیر زیادی دارد.

پژوهشگر مسائل کشاورزی با بیان اینکه کاهش دخالت دولت باید با در نظر گرفتن شرایط بهره برداران انجام شود، افزود: به طور متوسط، حاشیه بازاریابی کود شیمیایی در مسیری که دولت حضور دارد، ۱۵ درصد و در مسیری که بخش خصوصی وجود دارد، ۸۰ درصد از قیمت نهایی کودهای شیمیایی را در بر می‌گیرد. همچنین، حاشیه بازاریابی سموم شیمیایی در مسیر دولتی ۲۵ درصد و در مسیر بخش خصوصی ۵۰ درصد از قیمت نهایی را شامل می‌شود.

ضرورت بهینه سازی مصرف انواع کودهای شیمیایی در بخش کشاورزی

وی با اشاره به اینکه اگر چه امروزه از کود به عنوان ابزاری برای رسیدن به حداکثر تولید در واحد سطح استفاده می‌شود اما باید مصرف بهینه و متعادل و اقتصادی آن مد نظر قرار گیرد، ادامه داد: طی سال‌های اخیر پیشرفت‌های قابل توجهی در زمینه تولید و مصرف کودهای شیمیایی در کشور داشته‌ایم اما باید اقدامات مؤثری در جهت اصلاح و بهبود روند مصرف کود در کشور صورت گیرد.

هوشیار فرد با بیان اینکه به عنوان مثال، مصرف ریز مغذی‌ها به علت نو بودن آن، عدم ارائه توسط مرکز خدمات حمایتی کشاورزی، کار ترویجی اندک و نهایتاً سطح تحصیلات پایین باغداران و کشاورزان برخی استان‌ها نیز پایین است، افزود: در استان گیلان، باغ‌های زیتون و فندق منطقه با مشکلاتی نظیر افت عملکرد، کیفیت و سال آوری مواجه هستند و یکی از دلایل این امر عدم تعادل تغذیه‌ای در اکثر باغ‌های موجود بوده که این امر جز عوامل محدود کننده تولید اقتصادی این محصولات است.

وی با اشاره به اینکه باغداران و خرده مالکین تمایل زیادی به مصرف کود دامی دارند اما مصرف آن به علت تولید اندک، عدم فراهمی آن و هزینه‌های بالای جابجایی با محدودیت همراه است، ادامه داد: باید ارتباط تنگاتنگ بین تمام بخش‌های کشاورزی اعم از بهره برداران، سازمان جهاد کشاورزی، آزمایشگاه‌های خصوصی، مراکز تحقیقاتی و مؤسسه تحقیقات خاک و آب وجود داشته باشد.

افزایش قیمت کودهای شیمیایی چالش جدی تولید محصولات کشاورزی

هوشیارفرد در ادامه با بیان اینکه در سال‌های اخیر دولت بنا بر توصیه بانک جهانی، سیاست آزادسازی قیمت نهاده‌ها و کاهش یارانه‌های تولیدی (تعدیل یارانه‌ها) را جهت افزایش بهره وری نهاده‌های کشاورزی و کاهش آلودگی‌های زیست محیطی، در پیش گرفته است، اظهار کرد: نرخ ارز یکی از عوامل مهم تأثیرگذار بر قیمت نهاده‌های وارداتی مانند نهاده‌های مصرفی زیر بخش کشاورزی است.

وی یکی از سیاست‌های اقتصادی رایج برای حمایت از کشاورزی را یارانه نهاده‌های تولیدی برشمرد و افزود: حذف یارانه (بر اساس تبصره ۱۴ قانون بودجه یارانه برای کود شیمیایی پیش‌بینی شده بود) و ارز دولتی ۴۲۰۰ تومانی و اختصاص ارز نیمایی از عوامل افزایش قیمت کودهای شیمیایی است حذف یارانه (بر اساس تبصره ۱۴ قانون بودجه یارانه برای کود شیمیایی پیش‌بینی شده بود) و ارز دولتی ۴۲۰۰ تومانی و اختصاص ارز نیمایی از عوامل افزایش قیمت کودهای شیمیایی است زیرا، ۷۵ درصد کود مورد نیاز فسفات و پتاسیم و ۲۰ درصد کود مورد نیاز اوره، وارداتی هستند.

محقق و پژوهشگر مسائل کشاورزی با بیان اینکه کمبود و گرانی کودهای شیمیایی ممکن است باعث شود تا برخی کشاورزان دست از کشت و کار بردارند و یا کودهای مورد نیاز خود را با قیمت بسیار بالایی تهیه کنند که در این صورت قیمت تمام شده محصول بالا خواهد رفت، گفت: بر اساس پیش بینی‌ها در نتیجه حذف یارانه‌ها به طور متوسط افزایش ۵۰۰ درصدی قیمت کود شیمیایی شده که زمینه افزایش ۱۷۵ تا ۲۰۰ درصدی هزینه‌های کشاورزان می‌شود.

وی با اشاره به اینکه این موضوع در محصولی مانند برنج، با توجه به مقایسه سود و زیان مستقیم و غیر مستقیم، یقیناً سیاست آزادسازی قیمت نهاده کود شیمیایی به ضرر تولید برنج خواهد بود، ادامه داد: با حذف یارانه نهاده‌ها، در اثر یک درصد تغییر در قیمت کود شیمیایی، قیمت تمام شده ارقام مرغوب برنج، افزایش خواهد می‌یابد.

هوشیار فرد با بیان اینکه تولید برنج در استان‌های گیلان و مازندران محور اقتصاد کشاورزی منطقه محسوب می‌شود و هر گونه نوسان درآمدی این محصول طبعاً در سطح رفاه خانوارها تأثیر می‌گذارد، گفت: تولید محصول برنج نسبت به تغییرات قیمت چندان انعطاف پذیر نیست و تنها با افزایش زیاد در قیمت محصول برنج می‌توان شاهد تغییر چشم گیر در میزان تولید آن بود. البته، واقعیت این است که مسائلی مانند تحریم‌ها و شیوع ویروس کرونا مشکلات ناشی از سیاست‌های ارزی کشور را تشدید کرده است و موجب‌شده که سیاست‌گذار در پیشبرد سیاست ارزی خود برای تأمین اقلام مورد نیاز از جمله کودهای شیمیایی و سموم آفت‌کش با مشکلاتی مواجه شده است.

وی تأکید کرد: جلوگیری از افزایش بی رویه نرخ ارز و همچنین نوسانات شدید آن می‌تواند گام مهم و مؤثری در ایجاد ثبات قیمت نهاده‌های زیر بخش کشاورزی باشد.

هوشیار فرد ادامه داد: ضعف مدیریتی در سیستم توزیع، عدم وجود یک سیستم اطلاعاتی گسترده و یکپارچه برای این بخش از زنجیره تولید باعث شده که جایگاه آن با وجود حمایت‌های دولت در حد شایسته ای نباشد. این امر ضرورت مطالعه قابلیت بکارگیری روش‌های نوین مدیریت زنجیره عرضه را ایجاب می‌کند.