معادله قاچاق دام در قطب دام‌پروری/از گرانی گوشت تا ضعف زیرساخت‌ها

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: تلاطم قیمت‌ها در بازار زیاد است و هر روز خبر گران شدن یک جنس به گوش می‌رسد. روزی مرغ و تخم مرغ و روز بعد روغن؛ روزی دیگر برنج و حبوبات و فردایش لوازم بهداشتی و غیره.

این دومینو این بار به گوشت قرمز رسید. گوشت دام سبک و سنگین به یکباره نزدیک به ۶۰ درصد رشد کرد و پس از مدتی کاهش یافت و باری دیگر زیاد شد. طوری که در این بین مردم مانده بودند که چه خواهد شد؟ آخر خرید کنند یا نه؟

اما این ماجرا در خراسان شمالی اندکی متفاوت است. این استان که از نظر تولید دام در جایگاه مناسبی قرار دارد و می‌تواند بیش از نیاز خود گوشت قرمز تولید کند، در عین ناباوری در بازارهایش قیمت گوشت بیش از استان‌های اطراف است. در جستجوی علت این ماجرا رفتیم و سعی کردیم مشکلات استان در این زمینه را احصا کنیم.

نگاهی به میزان تولید دام در خراسان شمالی

طبق آمار سازمان جهاد کشاورزی استان در خراسان شمالی ۲ میلیون و ۱۲ هزار رأس دام سبک شامل گوسفند و بز، ۷۹ هزار رأس دام سنگین از جمله گاو و گوساله، ۲ هزار و ۴۰۰ نفر شتر و هزار رأس اسب وجود دارد که سالانه ۲۲۱ هزار و ۱۱۸ تن انواع محصول از جمله گوشت قرمز، گوشت مرغ، شیر، عسل و تخم مرغ تولید می‌شود.

به این ترتیب خراسان شمالی با داشتن ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار واحد دامی یکی از قطب‌های دامپروری کشور محسوب می‌شود.

البته وضعیت پرورش دام سبک و سنگین طی سال‌های گذشته در استان بهبود یافته است به طوری که طبق گفته رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی میزان تولید گوشت قرمز در این استان در ابتدای دولت یازدهم ۱۷ هزار و ۱۹۶ تن بوده است که در سال جاری به ۲۲ هزار و ۱۴۰ تن رسیده است.

از سوی دیگر بر اساس اعلام دامپزشکی خراسان شمالی، طی شش ماهه نخست امسال ۳۳ هزار و ۵۳۸ رأس دام سبک، ۳ هزار و ۵۱۲ رأس دام سنگین با نظارت بهداشتی در ۸ کشتارگاه دام استان کشتار شده که بالغ بر هزار و ۷۲۱ تن گوشت قرمز استحصال‌شده است.

‏‬خروج دام زنده از استان به میزانی که نمی‌دانیم!

اما در همین مدت آمار دیگری نیز از خروج دام زنده از خراسان شمالی اعلام‌شده که نشان از ظرفیت بالای تولید گوشت و فرآوری محصولات گوشتی در استان است.

ابراهیم تقوایی مقدم، مسئول واحد قرنطینه اداره کل دامپزشکی خراسان شمالی در این خصوص به میزان صدور مجوزهای خروج دام از استان اشاره و اظهار کرد: از ابتدای امسال تا پایان شهریورماه برای حمل ۲ هزار و ۸۷۸ رأس گاو و گوساله زنده، ۱۹۸ هزار و ۶۸۱ رأس گوسفند و بز زنده مجوزهای بهداشتی و قرنطینه‌ای صادر شد.

اگر فرض کنیم در نیمه دوم سال نیز به همین میزان دام سبک از استان خارج شود، می‌بایست طی یک سال حدود ۴۰۰ هزار دام از استان خارج شود اما آمار دیگری نیز وجود دارد که تفاوت چشمگیری با آمار ارائه شده مسئولان دارد.

مهدی شکاری، مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی گفت: سالانه ۷۰۰ هزار رأس دام مازاد بر نیاز استان به صورت زنده و پرواری برای کشتار به دیگر استان‌ها حمل می‌شود.

وی در خصوص قاچاق دام هم گفت: قاچاق دام کشور بیشتر از مرزهای غربی انجام می‌شود و دام خراسان شمالی به صورت قاچاق خارج نمی‌شود اما بخشی از دام‌هایی که به سایر استان‌ها حمل شده ممکن است به شکل قاچاق از آن استان‌ها به خارج از کشور منتقل شود.

به این ترتیب مشخص می‌شود آمار دقیقی از میزان خروج دام زنده از استان در دست مسئولان قرار ندارد. این مسئله را باید در کنار سخنان محمد وحیدی، نماینده مردم بجنورد در مجلس شورای اسلامی گذاشت که بیان کرد: از خراسان شمالی روزانه ۳ هزار دام خارج می‌شود و هیچ فرآوری‌ای در استان شکل نمی‌گیرد.

طبق گفته این نماینده مجلس میزان خروج دام از استان از آمارهای متناقض مسئولان مربوط نیز بیشتر می‌شود و به بالای یک میلیون رأس در سال می‌رسد.

کشفیات محدود قاچاق دام از خراسان شمالی!

حال باید از مسئولان پرسید رابطه خروج‌های بی رویه و بدون آمار دام از استان و گرانی گوشت قرمز در خراسان شمالی چیست؟ متولیان حوزه نظارت کجای ماجرا قرار دارند و چرا جلوی خروج دام از استان گرفته نمی‌شود زیرا طبق آمار مشخص است حداقل نیمی از دام‌های استان به صورت غیر مجاز از محدوده استان عبور داده می‌شوند.

البته در این بین گاهی هم توقیف چند محموله قاچاق دام نیز به چشم می‌خورد. در این حوزه مسئول واحد قرنطینه‌ای اداره‌کل دامپزشکی خراسان شمالی گفت: هزار و ۲۱۹ رأس دام سبک غیرمجاز و ۱۱۷ رأس دام سبک قاچاق امسال در استان شناسایی و توقیف شده است.

قیاس اعداد با یکدیگر باعث می‌شود متوجه شویم میزان کشف دام قاچاق در استان نسبت با میزان واقعی فرسنگ‌ها فاصله دارد. خروج ۴۰۰ هزار رأس دام کجا و توقیف هزار و ۲ هزار رأس کجا؟

ضعف فرآوری دیگر علت خروج دام از استان

با این حال نباید فراموش کرد که گاهی دامداران مجبور به فروش دام زنده خود به دلالان هستند. دلالانی که منتظرند دام ارزان بخرند و در استانی دیگر گران‌تر بفروشند و در این بین نیز دامدار سود خاصی نصیبش نمی‌شود.

یکی از علل اصلی فروش و خروج دام به صورت زنده از خراسان شمالی را می‌توان نبود زیرساخت‌های فرآوری گوشت در استان دانست. نه تنها خراسان شمالی در در زمینه فعالیت کارخانه‌های فرآوری بسیار ضعیف است بلکه استان در کشتار دام مورد نیاز خود نیز با مشکل مواجه بوده است.

به صورت کلی ۹۳ واحد صنایع تبدیلی و تکمیلی در بخش کشاورزی خراسان شمالی وجود دارد که هم‌اکنون ۵۰ درصد آن فعال، ۲۵ درصد نیمه فعال و ۲۵ درصد راکد است.

از این تعداد فقط ۱۲ واحد مربوط به فرآورده‌های لبنی، ۹ واحد خوراک دام و طیور و چهار کشتارگاه صنعتی دام و طیور است. با در نظر گرفتن فعالیت ۵۰ درصد آن و نیمه فعال بودن ۲۵ درصد دیگر و منهای کشتارگاه‌های مرغ، تقریباً سهم کارخانه‌های فرآوری گوشت و لبنیات در استان تقریباً هیچ است.

این در حالی است که مسئولان مختلف بارها و بارها این موضوع را متذکر شده‌اند و تاکنون کسی برای حل آن قدمی برنداشته است. به عنوان نمونه رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی بارها گفته است: متأسفانه بیشتر محصولات استان از این حوزه به صورت خام به فروش می‌رسد که برای بالا بردن ارزش افزوده باید صنایع تبدیلی و تکمیلی، صنایع بسته بندی و ایجاد زنجیره تولید را رونق دهیم.

یوسفی افزود: استان خراسان شمالی از نظر واحدهای صنایع تبدیلی و تکمیلی حوزه دامی بسیار فقیر است و تنها یک کشتارگاه صنعتی در استان با ظرفیت ۱۳ هزار و ۵۰۰ تن فعال است.

سوددهی بیشتر با اقدامات جهادی

اما در این بازار متلاطم که بسیاری از دامداران با روش‌های سنتی فعالیت خود را ادامه می‌دهند و این امر موجب کاهش سود و حتی عدم سوددهی می‌شود و یا نبود صنایعی که بتواند با فرآوری محصول ارزش افزوده‌ای تولید کند، برخی اقدامات در استان باعث شده علاقه‌مندی به دامداری افزوده شود.

به این منظور با محسن پولادی، کارشناس امور اشتغال روستایی در قرارگاه پیشرفت و آبادانی خراسان شمالی به گفتگو نشستیم.

وی از اجرای اصلاح نژاد دام در برخی از روستاهای استان سخن گفت و افزود: خراسان شمالی یکی از نخستین استان‌هایی بود که در موضوع اصلاح نژاد دام سبک وارد شد که با توجه به راندمان و تولید خوب در این کار پایلوت کشوری نیز نام گرفت.

پولادی ادامه داد: در این طرح طی یک فرآیند دوساله با تهیه سرمایه در گردش و تأمین نژادهای اصلاحی برای چندقلوزایی و همزمان سازی زایش، دامدار به سود قابل‌توجهی در شرایط فعلی می‌رسد و دام ارزشمندتری را روانه بازار می‌کند؛ به‌طور مثال در این طرح دامدار شاهد افزایش راندمان زایش گوسفندان خود از ۶۰ تا ۷۰ درصد معمول به ۱۱۰ تا ۱۵۰ درصد است.

این کارشناس بیان کرد: با توجه به نوع ژن این دام‌ها و افزایش قابل‌توجه تولیدات و محصولات آن همچون قیمت‌های ۵ الی ۶ برابری دام‌های اصلاح نژاد شده به همراه گوشت بیشتر دام‌ها، ضمن جبران هزینه‌ها، سود مناسبی را برای دامدار رقم می‌زند که هم‌اکنون نیز با استقبال دامداران محلی در بخشی از روستاهای شهرستان بجنورد همراه شده است.

خوراک دام غیر وارداتی در حال مطالعه

اما هزینه‌های بالای نهاده‌ها و تأمین خوراک دام از مشکلات دامداران در این حوزه است. پولادی در این زمینه هم گفت: مجموعه‌های علمی همکار در این طرح با بررسی‌های انجام‌شده بر روی مواد خوراکی مختلف به دنبال ترکیبی از تولیدات داخلی هستند که بتوان به‌جای نهاده‌های وارداتی از آن استفاده کرد که تاکنون به موادی همچون پودر هسته خرما و ترکیبات دیگر نیز دست پیداکرده‌اند که ازنظر مواد مغذی می‌توانند جایگزین بخش زیادی و حتی به‌طور کامل جایگزین نهاده‌های وارداتی شوند و به این ترتیب هزینه تمام‌شده برای دامدار را کاهش دهند.

خروج دام زنده از استان، نبود کارخانه‌های فرآوری، افزایش قیمت نهاده‌های دامی، پرورش سنتی و غیر علمی دام سبک و سنگین از جمله مهم‌ترین مشکلات حوزه دامداری در خراسان شمالی به شمار می‌آید.

این موضوعات که با تدابیر ویژه قابل حل است نیاز به عزمی جدی از سوی مسئولان دارد و باید تاکید کرد که با بیان مشکلات از زبان مسئولان و ارائه آمار خروج دام زنده از استان هیچ مشکلی حل نخواهد شد.