به گزارش خبرنگار مهر، دکتر علی پایا استاد دانشگاه وست مینستر لندن عصر دیروز در مرکز توسعه مدیریت درباب «اخلاق دانشگاهی» سخنرانی کرد.
این دانشیار آینده اندیشی مرکز تحقیقات علمی کشور در ابتدا به تبیین مفهوم اخلاق و نسبت آن با فلسفه اخلاق و دیگر حوزه های اخلاقی پرداخت و گفت: در بحث اخلاق باید مفاهیم اخلاقی و اصول اخلاقی و هنجارها را مورد بررسی و هدف از تصمیمات اخلاقی را مورد ارزیابی قرار داد، در حالی که در بحث از تحلیل مفاهیم اخلاقی در فلسفه اخلاق چهار تراز مطرح است نخست بررسی مفاهیم اخلاقی و میزان معناداری آنها، دوم وضع و حالی منطقی دعاوی اخلاقی است، سوم بحث هستی شناسانه در مورد این دعاوی است و چهارم بحث هستی شناختی در مورد این که آیا اصلا چیزی به نام معرفت اخلاقی وجود دارد یا نه.
دکتر پایا سپس به تفکیک دانشگاه و فرد دانشگاهی یا نهاد و کنشگر از سویی و تمایز میان هویت های مختلف فرد دانشگاهی اشاره کرد و گفت: فرد دانشگاهی هویتهایی چون دانشمند، تکنولوژیست یا مهندس، مدیر، فردی از جامعه مدنی یا عضوی از جامعه بین الملل می تواند باشد. از سوی دیگر دانشگاه می تواند به عنوان نهادی برای رشد پتانسیل های تکنولوژیک و علمی، تربیت نیروی کارآمد انسانی، یک مرجع علمی، بنگاه اقتصادی- حرفه ای و همچنین نهادی در خدمت ترویج علم در حیطه عمومی باشد که هر یک از این موارد می تواند مسائل اخلاقی گوناگونی را ایجاد کند.
وی در ادامه به مسائل اخلاقی کنشگران دانشگاهی در ارتباط با هر یک از نقش ویژه هایشان پرداخت و گفت: فرد دانشگاهی از حیث دانشمند بودن با مسائلی چون دقت، قابل اعتماد بودن، گشوده بودن به انتقادر و ارزیابی، آزادی در اندیشه و اذعان به حق دیگری ، مسئولیت اجتماعی در ارتباط با اجتماع، احترام متقابل، رعایت مقررات، احترام برای کسانی که سوژه آزمایش واقع می شوند و توجه به حریم خصوصی و مسئله حفظ اسرار افراد مواجه است، در حالیکه در حوزه پزشکی و فناوری های مرتبط به آن مسائلی چون حق بیمار برای کسب اطلاعات، ارائه کمک های پزشکی، امتناع از مدارا، اخلاقیات مربوط به اشتباهات پزشکی، مراقبت بی فایده، تخصیص منابع کمیاب و ... مواجه هستیم.
پایا گفت: در مسائل مربوط به مهندسی با مشکلاتی چون مهندسی به منزله انجام دادن تجربه سازمان یافته اجتماعی، به منزله تجربه گر مسئول و همچنین مسائلی چون رعایت قوانین زیست محیطی، توسعه پایدار و انتقال تکنولوژی طرح می شود.
وی به مسائل اخلاقی در حیطه مربوط به فناوری های درحال ظهور اشاره کرد و گفت: در این حیطه مسائلی چون نانوتکنولوژی، زیست شناسی الکترونیک، توانمند سازی و بهبود بخشی زیست عصبی و مهندسی زیست عصبی، وصل کردن مغز به کامپیوتر، تصویر برداری از مغز از مسائلی است که موجب گسترش پرسش های اخلاقی و ضرورت پیگیری آنها می شود. از سوی دیگر هویت فرد دانشگاهی به مثابه روشنفکر ارگانیک در معنای مورد نظر گرامشی نیز مسائل تازه ای را در حیطه اخلاق موجب می شود، مسائلی چون مسئولیت فرد دانشگاهی در برابر حیطه عمومی، در برابر نهاد قدرت، در مقام یک مدیر، نحوه احراز مسئولیت بدون صلاحیت، ارتباط با همکاران و حمایت از حقوق آن ها، حفظ تراز علمی در عین داشتن مسئولیت او، برقراری توازن میان حفظ استانداردهای علمی و فعالیت فوق برنامه. دانشگاه نیز به عنوان یک مرکز علمی، بنگاه اقتصادی، کنشگر قدرتمند در زیست بوم ملی و عضوی از جامعه علمی بین الملل با مسائل اخلاقی گوناگونی مواجه است.
این استاد فلسفه علم در ادامه به مدل منطق موقعیت برای بررسی اخلاق دانشگاهی در مسائل پیش گفته اشاره کرد و گفت: این مدلی موقعیت کنشگر و نهاد را با دقت توضیح می دهد و تلاش می کند با دستیابی به یک شناخت قابل قبول راهی برای یافتن پاسخ های مناسب بیابد. در این راه حل با در نظر گرفتن توان تاثیر گزاری کنشگر و امکان آن در موقعیت های گوناگون از میان خروجی ها با توجه به نظریه راهنما دست به گزینش می زنیم.
وی سپس به نظریه های مطرح اخلاقی چون اخلاقیات متکی به فضیلت ارسطو، اخلاقیات متکی به عدالت در رویکردهای گوناگون به عدالت، اخلاق متکی به قواعد هابزی، اخلاق متکی به حقوق لاکی و اخلاق متکی به وظیفه کانتی اشاره کرد و گفت: در قبال اصول اخلاقی چند رویکرد کلی وجود دارد که عبارتند از رویکرد تک اصلی، رویکرد چند اصلی، رویکرد بی اعتنا به اصول و رویکر نسبی گرایانه. من خود در این میان رویکرد چند اصلی متکی بر اصول عینی قابل کشف و عام را اتخاذ می کنم.
نظر شما