مصطفی راهی در یادداشتی که در اختیار خبرگزاری مهر قرار داد نوشت: در ارتباط با فرزندان یکی از اصلی‌ترین مواردی که به کیفیت و سلامت شیوه‌ی ارتباط والدین با فرزندان کمک می‌کند توجه به گستردگی ابزارهای ارتباطی است. برخی از والدین فکر می‌کنند، زمانی ارتباطشان با فرزندان قوی می‌شود که دائماً آن‌ها را در معرض سخنان و کلمات متعدد قرار دهند کلماتی که جنس تذکر، نصیحت و اموری از این قبیل دارد و این در حالی است که گاه با کلمات زیاد و فراتر از ظرفیت فرزندان، ارتباط به جای اینکه تقویت شود گسسته‌تر از قبل خواهد شد و مسیر به سمت قطع پل‌های ارتباطی والدین با فرزندان پیش خواهد رفت.
ابزارها و شیوه‌های ارتباطی، منحصر در ابزارها و شیوه‌های کلامی نیستند و موارد غیرکلامی را نیز شامل می‌شوند. گاه لازم است برای برقراری ارتباط سالم، استفاده از کلمات را کاهش داد و از زبان بدن و رفتارهای متناسب نیز استفاده نمود. حالات چهره و رفتارهای ما، دنیایی از پیام‌ها را برای فرزندانمان به ارمغان می‌آورند بی‌آنکه ما کلامی را به کار برده باشیم. ارتباط غیرکلامی به نوعی مؤید و تقویت‌کننده‌ی بُعد کلامیِ ارتباط نیز به شمار می‌رود؛ به عنوان مثال ما اسباب‌بازی‌های زیادی برای فرزندان خود خریدار می‌کنیم و در اختیار او قرار می‌دهیم و او را به استفاده درست از آن‌ها تشویق می‌کنیم و گاه نیز تذکرات لازم در این زمینه را نسبت به آن‌ها بیان می‌کنیم اما تعداد زیاد اسباب‌بازی‌ها هیچ‌گاه جای بازی کردن والدین با فرزندان یا به نظاره نشستن والدین در هنگام بازی فرزندان را پر نمی‌کند. فرزندان از همبازی شدن والدین‌شان با آن‌ها و یا به نظاره نشستن والدین در هنگام بازی‌کردنشان پیامی را دریافت می‌کنند که با تَلّی از اسباب‌بازی ممکن است آن پیام را دریافت نکنند. رفتار والدین و زبان بدن در ارسال پیام‌های توجهی، افزایش عزت نفس و … بسیار تأثیرگذار هستند.
در اهمیت رفتارهای غیرکلامی باید گفت که «رفتارهای غیرکلامی غالباً اطلاعات ارزشمندی درباره‌ی احساسات دیگران در اختیار ما می‌گذارند و نقش مهمی در بسیاری از اشکال تعامل اجتماعی از قبیل جذابیت فردی، نفوذ اجتماعی، کمک‌رسانی و … ایفا می‌کند.»به همین دلیل است که اسلام نیز بر توجه ویژه به روابط غیرکلامی تأکید دارد به آن اندازه که امام علی (علیه‌السلام) داشتن روابط غیرکلامی سازنده در ارتباط با افراد را نشانه ایمان می‌داند و هر انسان مؤمنی را به داشتن آن دعوت می‌نماید آنجا که بیان می‌فرماید: «اَلْمُؤْمِنُ بِشْرُهُ فِی وَجْهِهِ وَ حُزْنُهُ فِی قَلْبِهِ؛ انسان باایمان شادی‌اش در چهره و اندوهش در درون قلب اوست.» از این روست که اسلام بر این نوع روابط در ارتباط والدین با فرزندان نیز تأکید دارد و استفاده از آن را در مسیر تربیت صحیح فرزندان لازم و ضروری می‌داند که در ادامه به نمونه‌هایی از آن اشاره می‌شود:
۱. بوسیدن فرزند:
یکی از راه‌های بسیار مهم که ارتباط والدین با فرزندان را تقویت و تصحیح می‌نماید استفاده از راه‌های عاطفی است که از جمله بارزترین آن‌ها می‌توان به بوسیدن فرزند اشاره نمود؛ والدین در این زمینه باید حیای کاذب را کنار گذاشته و در حدی که مرزبندی جنسی آن مشخص است و سبب افزایش عزت نفس فرزند می‌شود این کار را انجام دهند. امام علی (علیه‌السلام) دراین‌باره می‌فرمایند: «قُبْلَةُ اَلْوَلَدِ رَحْمَةٌ، بوسیدن فرزند موجب رحمت است.»
۲. نوازش فرزند:
چگونه است که انسان در برخورد با اطفال کوچک اطرافیان و گاه نوجوانان دیگر، دست نوازش بر سر آن‌ها می‌کشد تا ارتباط بهتری با آن‌ها برقرار نماید، اسلام بر این نوع رفتار که موجب افزایش صمیمت بین والدین و فرزندان می‌شود تأکید دارد. در این زمینه بهترین الگو پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) است ایشان هر روز صبح بر سر فرزندان و نوادگانشان دست (نوازش) میکشیدند.
۳. روی گشاده و چهره بشاش:
گشاده‌رویی و بشاشت چهره یکی از راه‌های مؤثر در ارتباط غیرکلامی است که می‌تواند اِعمال آن از سوی والدین نسبت به فرزندان، آثار بسیار مثبتی در جهت امیدبخشی به زندگی آن‌ها داشته باشد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در این می‌فرمایند: «شَرُّ النّاسِ الضَّیِّقُ عَلی اَهْلِهِ، قالوا یا رَسُولَ اللّهِ وَ کَیْفَ یَکُونُ ضَیِّقا عَلی اَهْلِهِ قالَ: الرَّجُلُ اِذا دَخَلَ بَیْتَهُ خَشَعَتِ امْرَأَتُهُ وَ هَرَبَ وَلَدُهُ وَ فَرَّ فَاِذا خَرَجَ ضَحِکَتِ امْرَأَتُهُ وَ اسْتَأْنَسَ اَهْلُ بَیْتِهِ ؛[۵] بدترین مردم کسی است که بر خانواده‌اش سخت‌گیر باشد. گفتند ای رسول خدا! سخت‌گیری بر خانواده چگونه است؟ فرمودند: مرد وقتی وارد خانه شود، همسرش از او هراسان و فرزندان از او گریزان شده، فرار کنند و چون بیرون رود همسرش شاد گردد و خانواده‌اش با یکدیگر انس گیرند.
۴. اعتدال در سخت‌گیری و سهل‌گیری
روح حاکم بر رفتارهای والدین در درون خانه نسبت به فرزندان، باید مبتنی بر افزایش عزت نفس فرزندان باشد بنابراین میانه‌روی در رفتارها یکی از شروط لازم برای افزایش عزت نفس است رفتارهای سخت‌گیرانه و همچنین سهل‌گیرانه اگر متناسب با زمانی که فرزندان ما در آن زیست می‌کنند نباشد، ارتباط والدین با فرزندان را دچار چالش خواهد کرد. امام علی (علیه‌السلام) دراین‌باره می‌فرمایند: «لا تَقْسِروا اَوْلادَکُمْ عَلی آدابِکُم، فَاِنَّهُمْ مَخْلوقونَ لِزَمانٍ غَیْرِ زَمانِکُم ؛[۶] آداب و رسوم خود را به فرزندانتان تحمیل نکنید، زیرا آنان برای زمانی غیر از زمان شما آفریده‌شده‌اند.»
از این دست شیوه‌های ارتباط غیرکلامی که اسلام به والدین توصیه می‌کند بسیارند که ما در اینجا به همین چند مورد بسنده می‌کنیم. کوتاه سخن اینکه در تربیت درست فرزندان از نگاه اسلام اگر نگوییم روابط غیرکلامی بیشتر از روابط کلامی اهمیت دارد ولی کمتر از آن نیز دارای اهمیت نیست.
نظر شما