دست‌های ناسالم طلای سرخ ایران را به یغما داده‌اند

به گزارش خبرنگار مهر، ایران با تولید سالانه 170 تن زعفران خشک، حدود 90 درصد تولید جهانی این محصول را در اختیار گرفته؛ در حالیکه پس ازکشورمان، اسپانیا با دارابودن سهم تولید 12 درصدی این محصول در دنیا، مقام دوم را پس از ایران به خود اختصاص داده است و البته 15 تن دیگر نیز توسط سایر کشورها تولید می شود.

هرچند جایگاه ایران در تجارت جهانی زعفران که با ارزش افزوده فراوانی مواجه است، چندان رضایت بخش نیست؛ اما امکان توسعه این محصول صادرکنندگان و دردست گرفتن بازار جهانی این محصول نیز امری دور از ذهن نیست.

اما نکته قابل تامل این است که اسپانیا با کسب رتبه دوم در دنیا مبنی بر تولید این محصول، دومین واردکننده از ایران نیز به شمار می رود. این کشور به دلیل نزدیکی به بازار مصرف و ارتباط تجاری با سایر کشورها، قدرتمندترین تاجر زعفران در جهان است؛ به طوری که بیش از 80 درصد زعفران صادراتی ایران وارد اسپانیا شده و پس از بسته بندی مجدد با قیمت اروپایی وارد کشورهای مختلف دنیا می شود.

بنابراین یکی از ضعف های کشور را شاید بتوان بسته بندی متناسب با نیاز مشتری عنوان کرد که به دلیل عدم وجود سیستم های بسته بندی، صادرات فله ای زعفران را برای کشور رقم زده؛ در حالیکه ایران با دارابودن پتانسیل های فراوان در زمینه این محصول جایگاه مطلوبی در دنیا نداشته و مجبور به فروش این محصول در شرایطی غیررقابتی شده ،از سوی دیگر به اعتقاد برخی کارشناسان، برداشت سنتی و غیرعلمی نیز عرضه این محصول در بازارهای جهانی را به خطر انداخته است.

با وجود تولید بیش از 80 درصد زعفران در کشورمان، تعیین قیمت این محصول توسط واسطه های جهانی یکی دیگر از مشکلات است که شاید نمود بیشتر آن را بتوان در اواخر سال اخیر و سال جاری دنبال کرد.

وجود بازار سنتی به همراه ساز و کارهای موجود، تعیین قیمت را از دست صادرکنندگان ایرانی ربوده که در کنار آن، صادرکنندگان زعفران در بازار خرید و فروش این محصول و در نتیجه ایجاد رقابت ناسالم و ارایه قیمت های غیرواقعی قرار گرفته اند که این امر، موجب کاهش قیمت کیفیت زعفران و افزایش مشکلات موجود در بازارهای جهانی شده است.

براساس آمار، قیمت زعفران در دهه 50 رشد صعودی خود را با شتاب آغاز کرد و طی یک دهه از مرز چند برابر گذشت. این روند در بعد از انقلاب به گونه ای دیگر قیمت زعفران را افزایش داد و آن معامله ارزش برابری ریال با دلار است که قبل از آن ثابت نگه داشته شده بود. از آنجا که نوسانات ارز طی دهه 60 تا 80 فوق العاده زیاد بوده و بازار سنتی نیز براساس رابطه عرضه و تقاضا قیمت را تعیین می کرد، این روند برای عموم دست اندرکاران داخلی مطلوب بوده و خریداران خارجی نیز افزایش در قیمت صادراتی آن احساس نمی کردند.

 قیمت زعفران در طی این مدت هرچند غیر منطقی تعین می شد، اما در مسیر رقابت و مستمری جریان داشت. از سال 80 با راه اندازی بورس غیررسمی زعفران در مشهد که با پشتیبانی وزارت جهاد و مسوولان استان خراسان صورت گرفت، برای اولین بار موضوع کشف قیمت براساس مشخصات زعفران آزمایش شده و با استاندارد ایران نظیر قدرت رنگدهی، رطوبت و جرم خارجی مورد توجه قرار گرفت و در بازار نیز که عمدتا قیمت گذاری براساس چند معیار نظیر سرگل، پوشال و دسته تعیین می شد، به سمت دقیقتر شدن پیش رفت تا جایی که قیمت زعفران 20 تا 30 درصد پیشرفت کرد.

اما روند صعودی قیمت زعفران در سال اخیر و اوایل سال جاری همچنان در هاله ای از ابهام قرار دارد. به نحوی که برخی کارشناسان در پی این افزایش قیمت، رکود را برای این محصول پیش بینی می کنند. ضمن اینکه به دلیل تولید مدرن ودقیق این محصول از سوی کشورهای رقیب ایران نظیر چین و اسپانیا، اگر چه ارتقا قیمت برخی از تولیدکنندگان و صادرکنندگان را خوشحال کرده اما قطعا باعث از دست رفتن بخش عمده ای از بازار صادراتی این محصول توسط ایران می شود. 

به گفته برخی از دست اندرکاران، چندی پیش حجم بالایی از پیاز زعفران از کشور به صورت قاچاق به افغانستان راهی شده بود که با پیگیری های مجدانه مسوولان به کشور بازگردانده شد؛ بنابراین افزایش غیرمعقول قیمت نیز دلیلی برای قاچاق و در نتیجه از دست رفتن بازارهای کشور به شمار می آید.

محمدرضا اسکندری وزیر جهادکشاورزی نیز برای تعادل قیمت زعفران در بازار راهکاری را پیشنهاد می دهد و می گوید: باید تشکل های واقعی بخش خصوصی در زمینه خرید توافقی زعفران اقدام کنند.

علی شریعتی مقدم مدیرعامل صندوق توسعه صادرات زعفران نیز در خصوص دلایل افزایش قیمت زعفران طی ماههای ابتدایی سال جاری احتکار زعفران،‌ عرضه زعفران تقلبی در بازار وصادرات فله ای این محصول را ازمهمترین دلایل افزایش چشمگیر قیمت زعفران در طول یکسال گذشته ذکر می کند.

وی با تاکید بر لزوم اتخاذ سیاست های کارآمد برای ساماندهی بازار خرید و فروش و صادرات زعفران،‌ معتقد است که در صورت عدم اجرای اقدامات کارآمد ازسوی دولت، دست اندرکاران و متولیان زعفران،‌ قطعا نه تنها روند افزایشی قیمت این محصول ادامه خواهد یافت؛ بلکه ورود محموله های تقلبی و بی کیفیت زعفران به بازار جهانی  موجب عدم ایفای تعهد صادرکنندگان وتعطیلی واحدهای بسته بندی خواهد شد.

شریعتی مقدم می افزاید: افزایش قیمت زعفران موجب ازدست رفتن بازارهای ایران وایجاد بسترمناسب برای حضور رقبای جدید مانند افغانستان و در نتیجه حذف و نابودی صادر کنندگان اصلی زعفران از بازارهای بین المللی خواهد شد.

وی می گوید: ‌طرح جامع عارضه یابی و برنامه ریزی درراستای رفع مشکلات وتوسعه اصولی صادرات زعفران وبا کمک مشاورین  اجرایی می شود که البته درصورت عدم حمایت سریع وکامل دولتمردان هرگونه فعالیت و برنامه ریزی اصولی توسط تشکل ها اتلاف وقت است.

شریعتی مقدم معتقد است، درصورت جلوگیری از صادرات فله ای زعفران، ‌این محصول با برند ایران و با بسته بندی مناسب به بازارهای جهانی صادر خواهد شد.

در این راستا، به نظر می رسد عدم توجه دست اندرکاران به تولید وصادرات زعفران موجب از دست رفتن جایگاه ایران در زمینه تولید این محصول در دنیا شده؛ به نحوی که مطابق آمار فائو، تنها نام کشورهای اسپانیا، یونان و کشمیر که تولید آنها در زمینه این محصول شاید به ده تن نیز نرسد، درصدر تولید کنندگان زعفران قرار گرفته و جایگاهی برای این مفروض نباشد.

فضای غیررقابتی در در زمینه تجارت این محصول در داخل کشور سبب شده تا بخشی از صادرات زعفران ایران به صورت قاچاق درآمده و به دلیل عدم ارزآوری برای کشور، صدمات جبران ناپذیری را به اقتصاد کشور وارد کند.

در این راستا به اعتقاد کارشناسان، به نظر می رسد آنچه لازم است، کاهش یا افزایش قیمت زعفران نیست بلکه کشف قیمت واقعی این محصول می تواند یاری رسان نجات سریع این محصول باشد؛ در این صورت دورنمای سرمایه گذاری تولید و تجارت این محصول با اطمینان انجام می شود و تمامی لایه های بازار می توانند با اطمینان تجارت را انجام و سود منطقی را دریافت نمایند.

اما در مقابل شاید اقدام مثبت سازمان توسعه تجارت برای حمایت از این محصول را بتوان گامی موثر در راستای نجات زعفران ایرانی دانست.معاون کمک‌های فنی، تجاری و حمایت از صادرات سازمان توسعه تجارت ایران، از تخصیص 5 میلیارد تومان برای حمایت از صادرات زعفران خبرمی دهد.

وی می افزاید: در بسته حمایتی زعفران که توسط سازمان توسعه تجارت طراحی شده، حمایت های ویژه ای برای این محصول در نظر گرفته شده است.

مجتبایی یکی از این حمایت ها را اختصاص مشوق های صادراتی در حد چند برابر میزان جایزه متعلقه به صادرات این محصول ذکر می کند و می گوید: بیش از 90 درصد زعفران تولیدی کشور صادر شده و بیش از 95 درصد بازار جهانی نیز در اختیار زعفران ایران است.

وی، با بیان اینکه در ماه‌های ابتدایی سال نمی توان ارزیابی دقیقی از کاهش یا افزایش صادرات زعفران داشت، تصریح می کند: صادرات این محصول معمولا در فروردین و اردیبهشت، نسبت به سایر ماههای سال کمتر است؛ در نتیجه نمی توان روی این میزان برای ارزیابی کاهش یا افزایش صادرات، حساب کرد؛ این درحالی است که زعفران تولیدی در سال جدید، چند ماه دیگر به بازار می آید.

مجتبایی، دلیل اصلی افزایش تقلب در بازار زعفران را بالارفتن بی سابقه قیمت ها به صورت کاذب دانست و و می گوید: تقلب در بازار صادرات زعفران، گسترده نبوده و میزان اندک زعفران تقلبی که از کشور صادر می شود، بعضا به دلیل جاذبه بالارفتن قیمت این محصول در بازارهای جهانی است.

معاون سازمان توسعه تجارت ایران، حداکثرقیمت زعفران طی سنوات اخیر را 700 هزار تومان در هر کیلو عنوان می کند و می گوید : امسال خرید زعفران توسط سازمان تعاون روستایی با قیمت کف 500 هزار تومان شروع شد که عملا به دلیل حضور واسطه ها و احتکارکردن زعفران، قیمت به بیش از 2 میلیون و200 هزار تومان رسید.