خبرگزاری مهر - گروه فرهنگ و ادب: تصحیح انتقادی " تذکره الشعرا" دولتشاه سمرقندی در واقع رساله دکترای فاطمه علاقه است که شامل حسب حال مولف و سبب تحریر کتاب ، مقدمه ، طبقات هفتگانه ، مقدمه در تذکره شعرای عرب به همراه ترجمه شعرهای عربی ، فهرست اعلام و منابع است.
تذکره دولتشاه از جمله کتابهای مرجعی است که با وجود اشکال ها و اشتباهات اعلام و انساب و انتساب کتاب ها بارها به وسیله افراد مختلف تصحیح و چاپ شده است.
در حال حاضر چندین نسخه چاپی در ایران، پاکستان و هند موجود است. تذکره در زبان عربی به معنی یاد کردن، یادآوری، یادکرد، یادگار و گذرنامه آمده است و و در اصطلاح کتبی را که در شرح حال آثار و افراد است تذکره می گویند. تذکره نویسی در ایران سابقه ای دیرین دارد. این کتاب ها به همت افرادی تدوین شده است که اگر سعی وافر آنها نبود ما از سرگذشت شاعران گذشته بی خبر بودیم. اگرچه پاره ای از مطالب مندرج در آن اثرها از روی حدس و گمان تخمین است و یقین در آنها جای چندانی ندارد، اما اگر همین شرح حال ها هم نبود گذشته ادبی ایران بر ما پوشیده می ماند.
شاید تذکره موفق الدوله ابوطاهر خاتونی را بتوان در زمره قدیم ترین تذکره های فارسی به شمار آورد. وی که از دولتمردان سلجوقی بود در اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم می زیست. کتاب دیگر در این باب محمح النوادر یا چهار مقاله نظامی عروضی سمرقندی، نویسنده و شاعر قرن ششم هجری قمری است.
شرح حال دولتشاه
دولتشاه یکی از تذکره نویسان به نام قرن نهم است. وی نام و نسب خود را چنین بیان می کند: " دولتشاه بن علاء الدوله بختیشاه الغازی السمرقندی، پسر عم و پدرس منسب امیری دولت تیموری را بر عهده داشتند. دولتشاه بخشی از عمر خود را در تنگ دستی و وامداری سپری نمود تاریخ تولد او به درستی روشن نیست اما چون تاریخ به پایان آمدن کتاب به اذعان نویسنده 892 قمری بوده همچنین به صراحت تدوین ، این اثر را در پنجاه سالگی آغاز کرده است ولادت وی را می توان حدود 842 قمری دانست.
بنا بر آنچه خود در تذکره اش بیان می دارد، ابتدای حال چون پدر خود با دربار تیموریان ارتباط داشته به صورتی که در جنگ ملازم رکاب امیر حسین جلایر بود.در خاتمه تذکره نیز به مقامات امیر مذکور پرداخته است. اما پس از تامل و تفکر و سپری نمودن پنجاه سال از عمر به کناره گیری از درگاه شاهان مصمم شد و با خود اندیشه کرد که دچار بطالت و ملالت شده و سرانجام کتاب تذکره الشعرا را به رشته تحریر در آورد تا کاری انجام داده باشد و بعد از وی نشانی از او باقی ماند.
معرفی تذکره دولتشاه
تذکره الشعرای دولتشاه به رغم تصور مولف آن نخستین تذکره در زبان فارسی نیست اما به یک لحاظ می توان آن را در نوع خود سر آغاز و راه گشا دانست. در این کتاب است که نخستین بار مسائل سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی زمان شاعران مورد عنایت قرار گرفت و به عنوان پدیده ای اثر گذار در سرگذشت و شعر شاعران مطرح شد .اگرچه مطالب مشترک در تذکره ها اغلب شبیه یکدیگر است اما به طور یقین این اثر از حیث توجه به جنبه های تاریخی، اجتماعی و فرهنگی زمان شاعران یاد شده پیشگام است و در تذکره نویسی های پس از او دنباله رو دولتشاه هستند.
این کتاب شامل هفت بخش ( با عنوان طبقه ) و یک خاتمه است که این بخش ها و طبقه ها به شرح مولف دولتشاه سمرقندی این گونه شرح شده است که در پی می آید:
"طبقه اول "، از طبقات شعرای فارسی زبان این است بر نهج ما یذکر، "طبقه دوم " در این طبقه ذکر بیست فاضل است، " طبقه سیوم " در این طبقه ذکر بیست فاضل ثبت شده ، "طبقه چهارم " که در آن ذکر بیست فاضل ثبت شده است رحمه الله علیهم اجمعین. "طبقه خامسه، "طبقه ششم"، "طبقه هفتم"، "خاتمه کتاب" و "تعلیقات".
نظر شما