سلطه زدایی از فضای مجازی کشور/ حکمرانی به فیلترینگ تقلیل نیابد

حسین زیبنده دانشجوی دکتری حکمرانی فضای مجازی و پژوهشگر هسته خط مشی فضای مجازی مرکز رشد دانشگاه امام صادق (ع) در گفتگو با خبرنگار مهر، به تشریح انتظارات از دولت آینده در خصوص فضای مجازی پرداخت و از ویژگی‌هایی که وزیر ارتباطات دولت جدید باید داشته باشد، سخن گفت.

وی با بیان اینکه دهه ۱۳۹۰ شمسی که بخش عمده‌ای از آن به دولت‌های دهم و یازدهم باز می‌گردد از نظر روند جهانی فضای مجازی و از نظر فناوری‌هایی که ایجاد، نهادینه و فراگیر شده، دهه مهم و تعیین کننده‌ای بوده است، اظهار داشت: توسعه فناوری‌های جدید، فراگیری خدمات متنوع بر بستر فضای مجازی و اثرگذاری فضای سایبری بر نظام‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی و سیاسی و فرهنگی از ویژگی‌های این عصر است. در واقع ما وارد جهان جدیدی شده‌ایم که پلتفرم‌ها و فناوری‌های مختلف سنگ بنای تعاملات جدید میان مردم و دولت‌ها شده‌اند.

دولت آینده عقب ماندگی فضای مجازی را جبران کند

زیبنده با بیان اینکه در این دهه با توسعه پلتفرم و فناوری‌ها، نظام و مناسبات جهانی در فضای مجازی در حال سامان یافتن و شکل گرفتن است، افزود: قاعده گذاری‌های بین‌المللی در توسعه فضای سایبری در حال انجام است و تنازع شدیدی برای سلطه و حاکمیت سایبری در فعالیت‌ها و اقدامات مختلف کشورها و پلتفرم‌ها دیده می‌شود. برای مثال اقدامات چین و آمریکا در برابر همدیگر و تحریم پلتفرم‌های یکدیگر اقداماتی است که بر این ادعا صحه می‌گذارد و این ایده را تأیید می‌کند.

این پژوهشگر فضای مجازی گفت: فناوری‌های جدید و توسعه فضای مجازی بستر مناسبی را در اختیار مسئولان کشور می‌گذارد تا امکان فرصت‌آفرینی، استفاده حداکثری و بهره‌برداری هر چه بهتر از این امکانات را در جهت تحقق اهداف و آرمان‌های انقلاب اسلامی و رفاه هرچه بیشتر مردم مهیا کنند. از این رو هرچه از این روند عقب بیافتیم، فرصت‌هایی را از دست خواهیم داد و این فرصت سوزی‌ها شاید قابل جبران نباشد.

وی ادامه داد: حال با توجه به نقاط ضعفی که در این یک دهه در مواجه فعال و خردمندانه فضای مجازی در عرصه داخلی و بین‌المللی شاهد آن بودیم لازم است که دولت بعدی با یک عزم راسخ وارد شود و جبران مافات و عقب ماندگی‌ها در حوزه فضای مجازی کند و تا جایی که ممکن است فرصت‌های از دست رفته را احیا و از فرصت‌های جدید استفاده کند.

زیبنده با اشاره به اینکه در سال‌های آتی به واسطه ظهور فناوری‌های نوین و فناوری‌های آینده سازی مثل اینترنت اشیا و هوش مصنوعی و سایر فناوری‌هایی در حال مطرح شدن و فراگیر شدن در جهان هستند، فرصت‌های جدیدی در عرصه سایبری ظهور می‌کنند، خاطرنشان کرد: باید با این فناوری‌های جدید مواجهه فعالانه صورت گیرد تا قسمت بزرگی از آن عقب‌ماندگی‌ها با وجود منافع این فناوری‌ها، جبران و جایگاه مناسبی برای جمهوری اسلامی ایران در مناسبات بین‌المللی ایجاد شود.

لزوم بازیابی هویت ملی ایران در فضای مجازی

پژوهشگر هسته خط مشی فضای مجازی مرکز رشد دانشگاه امام صادق (ع) با بیان اینکه امروز بحث تنازع حاکمیت و سلطه در فضای مجازی مطرح است و ما می‌توانیم از فناوری‌های جدید برای سلطه زدایی و از بین بردن حاکمیت بیگانگان در قلمرو فضای مجازی کشورمان استفاده کنیم، تاکید کرد: دولت جدید باید قواعد جدیدی در این حوزه بنا نهد و ایجاد مناسبات جهانی جدید و نظم آفرینی جدیدی در نظام حکمرانی بین‌المللی فضای مجازی مورد انتظار است. شاید این سال‌ها سال‌های حیاتی و آخرین فرصت‌هایی برای بازیابی هویت ملی جمهوری اسلامی در عرصه سایبری باشد.

وی گفت: نظام حکمرانی شکل گرفته در توسعه فناوری‌هایی که در یک دهه گذشته ایجاد شدند محکم نبوده و قابل جابجایی و تغییر است. بنابراین این فرصتی در اختیار ما است که قبل از ظهور کامل فناوری‌های جدید و نهادینه شدن آنها، در این فضا اثرگذاری ملی و بین‌المللی داشته باشیم.

زیبنده گفت: فردی که در عرصه فضای مجازی می‌خواهد مسند قدرت را به دست بگیرد باید فارغ از سهل اندیشی‌ها و سهل‌انگاری‌های مرسوم و مواجهه سطحی با فضای مجازی، با جدیت و جهد تمام، پیچیدگی‌های حاکم بر مناسبات جهانی و ملی فضای مجازی را تشخیص دهد.

حاکمیت جمهوری اسلامی در فضای مجازی باید بازتولید شود

وی ادامه داد: هم اکنون فضای مجازی را در حد یک فناوری مثل فناوری‌های دیگر تقلیل می‌دهند و آن را به مفهوم ICT یا فناوری اطلاعات و ارتباطات تقلیل می‌دهند در حالی که فضای مجازی فراتر از یک فناوری است.

این پژوهشگر فضای مجازی با تاکید بر اینکه وزیر آینده ارتباطات باید فارغ از جوسازی‌های دروغین و سهل اندیشی‌ها، اهتمام جدی و شایسته را برای اقتدار جمهوری اسلامی و منافع ملی در فضای مجازی به کار بندد، تصریح کرد: درواقع در این دوران به فردی نیاز است که هم جدی باشد و هم تلاش کند و اعتقاد و عزم راسخی داشته باشد تا حاکمیت جمهوری اسلامی ایران در فضای مجازی باز تولید شود.

وی ادامه داد: وزیر ارتباطات دولت آینده باید به مواجهه فعالانه در عرصه بین‌المللی اعتقاد داشته باشد و مناسبات بین‌المللی را تحت تأثیر خود قرار دهد. ما باید از فضای مجازی کشورمان سلطه زدایی کنیم و حاکمیت جمهوری اسلامی را در عرصه فضای مجازی گسترش داده و باز تولید کنیم و این اقتدار را به جمهوری اسلامی برگردانیم.

وزیر ارتباطات تهدیدهای فضای مجازی را دست کم نگیرد

زیبنده با بیان اینکه چنین فردی باید مناسبات جهانی را به خوبی بشناسد و نظام حکمرانی بین‌الملل و آرایش دفاعی که بقیه کشورها در برابر سلطه گرفتند را به خوبی ببیند و بشناسد و دچار سهل اندیشی‌ها و جوسازی‌های رسانه‌ای نشود، ادامه داد: کشورهای متعددی امروزه سراغ شبکه ملی اطلاعات و دفاع از هویتشان در فضای مجازی و دفاع از حقوق ملی و حقوق شهروندانشان در این فضا رفتند. در میان این کشورها حتی کشورهای لیبرال، کشورهای شرقی، همسایگان و اطرافیان ما نیز دیده می‌شوند. ما نیز باید از فرصت‌های موجود برای استفاده از این ظرفیت‌ها برنامه‌ریزی کنیم.

وی گفت: شاید بعضی‌ها بخواهند با جوسازی‌های رسانه‌ای علیه منافع ملی ما، سیاست‌هایی را به مسئولان تحمیل کنند. در این صورت وزیر ارتباطات آینده باید در برابر این تحمیل‌ها بایستد و واقعیت و آنچه که مربوط به مناسبات جهانی در فضای مجازی است را دقیق و خوب بشناسد و از ظرفیت‌ها و فرصت‌های فضای مجازی استفاده حداکثری کند.

این کارشناس فضای مجازی با اشاره به اینکه وزیر ارتباطات دولت جدید نباید تهدیدهای فضای مجازی را دست کم بگیرد، ادامه داد: نباید در مورد جرایم سایبری و جرایمی که در فضای مجازی اتفاق می‌افتد، سهل اندیشی شود. بلکه وزیر ارتباطات باید با شجاعت و تدبیر زمینه استفاده از فرصت‌های بی نظیر این فضا را برای مردم رقم بزند و ترکش‌های ناشی از مقابله با تهدیدها را به جان بخرد.

وزیر آینده ICT با ادبیات حکمرانی آشنا باشد

به گفته وی، وزیر آینده فناوری اطلاعات و ارتباطات باید علاوه بر تخصص و آشنایی با مسائل فنی، حکمرانی را هم به خوبی فهم کند و با ادبیات حکمرانی آشنا باشد. چرا که رقابت آینده در فضای مجازی، رقابت حکمرانی‌ها است و اگر جمهوری اسلامی و وزارت ارتباطات به عنوان متصدی فضای مجازی، با یک رویکرد صرفاً فنی به مواجهه با فضای سایبری بپردازد دیر یا زود در برابر طراحی‌هایی که بیگانگان در عرصه حکمرانی دارند، قافیه را خواهد باخت و به تبع آن بهره‌مندی از فرصت‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی از فضای مجازی را از دست خواهد داد.

زیبنده با تاکید بر لزوم نگاه جامع و چند بعدی وزیر ارتباطات گفت: متصدی جایگاه وزارت ارتباطات در دولت بعد، باید ابعاد مختلف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و تغییر و تحول این نظام‌های اجتماعی و باز تولید مسائل در این نظام‌ها و چندبعدی بودن مسائل در فضای مجازی را به خوبی بشناسد. قواعد جدیدی که بر این نظام‌های اجتماعی حاکم می‌شود را به خوبی بشناسد و نگاه چند بعدی و جامعی داشته باشد.

این پژوهشگر با بیان اینکه وزیر ارتباطات به عنوان متولی توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات نباید ملاحظه کاری‌های بی‌مورد داشته باشد، ادامه داد: شکل‌گیری دوگان‌ها و جوسازی‌های رسانه‌ای و ایجاد دوگان‌های دروغین مسأله‌ای است که نظام اجرایی فاوا در این مدت و طی سال‌های اخیر از آن رنج برده است.

مساله حکمرانی نباید به فیلترینگ تقلیل یابد

وی خاطرنشان کرد: دوگانه سازی های کاذبی مثل فیلترینگ و آزادی یا دسترسی و عدم دسترسی به بهای دستاوردهای سیاسی و انتخاباتی باعث تقلیل مساله حکمرانی فضای مجازی شده است. در این دوگانه سازی عده‌ای دنبال فیلترینگ و عده‌ای دنبال آزادی و ایجاد دسترسی هستند که این موضوع باعث شده تا مساله حکمرانی فضای مجازی به عنوان فیلترینگ و عدم فیلترینگ شناخته شود و این یک جفای بزرگ در حق فضای مجازی است. از این رو فردی که می‌خواهد به عنوان وزیر ارتباطات مشخص شود باید ملاحظه کاری‌های بی‌مورد که در حوزه فضای مجازی اتفاق می‌افتد و این دوگانه سازی‌های دروغین را نادیده بگیرد و با آن مقابله کند.

زیبنده با اشاره به اینکه با این ملاحظه کاری‌ها که به اسم حقوق شهروندی و به اسم آزادی و ارزش‌های این چنینی مطرح می‌شود در عمل حقوق کاربران ضایع و نادیده گرفته می‌شود، گفت: برای مثال عدم توان حاکمیت برای استیفای حقوق کاربران در پلتفرم‌های خارجی و پیگیری حق یک کاربر در ازای جرایمی که در حق آن کاربر در پلتفرم خارجی صورت گرفته نمونه‌ای از مسأله‌ای است که در عرصه حقوقی فضای مجازی می‌توان به آن اشاره کرد اما به خاطر برخی از این ملاحظه کاری‌ها مسئولان ناظر به دنبال احقاق حقوق ملت نرفتند.

وی از دست رفتن فرصت‌های اقتصادی در گردش ترافیک داخلی را از دیگر موارد عنوان کرد و گفت: در یک ترافیک داخلی، باید ارزش آفرینی اقتصادی و درآمدزایی برای تولیدکننده محتوا اتفاق بیافتد اما امروزه می‌بینیم که به بهانه فیلترینگ و امثال این و به بهانه اینکه شما می‌خواهید یک اینترنت ملی ایجاد کنید و دسترسی به جهان را قطع کنید، ما را از این آورده‌های فضای مجازی محروم کردند.

حکمرانی ملی در فضای مجازی دور از انتظار نیست

این دانشجوی دکتری حکمرانی فضای مجازی، آینده‌نگر بودن و برنامه داشتن، دید بلند مدت داشتن و در نظر گرفتن تحولات آینده را از جمله ویژگی‌های متولی حوزه ICT و فضای مجازی عنوان کرد و گفت: شاید این موضوع در شرایط فعلی فضای مجازی یک قالب آرمان‌گرایانه باشد اما این آرمان گرایی بی‌جا نیست و امکان تغییر در مناسبات جهانی و امکان داشتن حکمرانی ملی در فضای مجازی دور از انتظار نیست. در کنار چنین آرمان‌هایی، واقع‌نگری، داشتن برنامه‌های کوتاه مدت و میان مدتو تلاش برای تبدیل آرمان‌ها به برنامه‌های عملیاتی و اجرایی نکات مهم دیگری است که وزیر ارتباطات دولت آینده باید به آن توجه کند.

به گفته وی، تحقق این موارد مهم، متناسب با شرایط فعلی فضای مجازی جمهوری اسلامی جز با ورود جوانان مؤمن انقلابی به این عرصه محقق نخواهد شد. موضوعی که از سوی مقام معظم رهبری هم در سخنرانی‌های متعدد و در گام دوم انقلاب اسلامی بر آن تاکید شده است. پس نیاز است که از ظرفیت انسانی متخصصان و کارشناسان فضای مجازی در کشور در دولت آینده حتماً استفاده شود.