شاهنامه براي ايرانيان ، تاريخ است نه افسانه

- مهر: چه ويژگيهايي در تصحيح خود مي بينيد كه در تصحيح هاي گذشته  به آن توجه نشده است ؟
* دكتر جلال خالقي مطلق :  ويژگيهاي كار من  چند نكته است .از جمله اينكه، من پيش از آغاز تصحيح شاهنامه حدود 10 سال نسخه هاي  موجود از شاهنامه را در سراسر جهان موردبررسي قرار داد ه ام. در ابتدا 50 نسخه را بررسي كردم و از اين ميان 15 نسخه را انتخاب ودر كار خود از آنها سود بردم . البته تمام اين نسخه هارا به طور كامل و دقيق مطالعه كرده ام و در قدم اول اقدام به معرفي  آنها در نشريات ادبي  نمود م .

من از يك سيستم با عنوان « سيستم مثبت» براي تصحيح خود سود برده ام و سعي كرده ام هيچ چيز هدر نرود .  يكي از كارهاي اشتباه بعضي از تصحيح كنندگان شاهنامه اين است كه نسخه ها را بدون تحقيق و بررسي انتخاب  و اقدام به تصحيح مي كنند. اما من در كار خود هيچ نسخه اي را بدون منطق علمي به كار نبرده ام.

- مهر: يعني كار شما بدون نقص است؟
* خير ، نبايد فرا موش كرد« گل بي عيب خداست ». اشتباه در كار من هم وجود دارد اما من سعي كردم با استفاده از سيستم علمي تصحيح متون، از اشتباه جلوگيري كنم .

-  شاهنامه چاپ مسكو از معتبر ترين چاپهاي موجود است؛ نظرشما در باره اين تصحيح چيست ؟ نخستين ايراد تصحيح شاهنامه چاپ مسكو  قلت نسخه هاي به كار رفته در تصحيح است . با دوسه نسخه نمي توان اثري مانند شاهنامه فردوسي را تصحيح كرد .  
دومين ايراد ، زيادي تعداد تصحيح كنندگان و نداشتن معلومات كافي آنها نسبت به زبان فارسي بود. تعدادي از تصحيح كنندگان كه براي اين كار انتخاب شده بودند آگاهي زيادي نسبت به شاهنامه و فرهنگ ايراني نداشتند. مصحح بايد ابتدا معلومات خود را بالا ببرد بعد اقدام به تصحيح يك اثر كند ، نه اينكه در زمان انجام  تصحيح دنبال معلومات باشد . 

- تفاوت شيوه هاي تصحيح ما ومستشرقين چيست ؟  
* نبايد فراموش كرد كه زبان فارسي زبان مادري ماست و ماحتا اگر هزار سال هم از آن گذشته باشد ، نسبت به خارجي هايي كه به اين زبان گفت و گو نمي كنند آن را بهتر مي فهميم.
در آغاز چون ما با شيوه تصحيح علمي - انتقادي  كه در غرب به كار مي رفت آشنايي نداشتيم و آثار خود را به صورت ذوقي  تصحيح مي كرديم ،به همين دليل آثاري كه مستشرقين تصحيح مي كردند موفق تر از آثار تصحيح شده توسط استادان فارسي زبان بود . اما اكنون با توجه به اينكه ايرانيان با شيوه هاي تصحيح  به صورت علمي - انتقادي آشنا شده اند و توانايي كه در زبان فارسي دارند بهترين تصحيح ها را انجام مي دهند و بايد گفت ، آثار تصحيح شده توسط ايرانيان بهتر است . 
 در زمينه تصحيح، مرحوم علامه قزويني از افرادي بودند كه شيوه اي درست را رواج داد اما بعد از ايشان باز يك گروه از ايراني ها به نقد ذوقي روي آوردند و شيوه علمي- انتقادي را كه توسط قزويني آغاز شده بود  به سوي نقد غير علمي پيش بردند.
اما باز هم  تعدادي از تصحيح كنندگان آثارايراني كار خود را خوب انجام دادند و از آن جمله مي توان "غلامحسين يوسفي" را درتصحيح بوستان و گلستان نام برد.
 
متاسفانه ايرانيان بااين كه سواد و توانايي انجام كارهاي بزرگ را دارند گاهي سهل انگاري مي كنند . اما شرق شناسان  اگر چه بعضي نكته ها را درك نمي كنند  ، ولي شيوه هاي علمي را رعايت مي كنند و اين باعث مي شود تصحيح آنها بهتر و كم خطا ترباشد. 

- عده اي شاهنامه را به سه بخش « اسطوره»،«حماسي» و« تاريخي» تقسيم كرده اند ، نظر شما نسبت به اين تقسيم بندي چيست ؟

*البته اين تقسيم بندي ها در تصحيح شاهنامه اثري ندارد . اما بايد گفت اين چيزي كه مطرح شده است  بر اساس آغاز شاهنامه ، ادامه آن و وقايع درون آن است ، و يك تقسيم بندي صد در صد نيست . اسطوره و تاريخ و حماسه در شاهنامه چندان قابل تفكيك و جدا شدني نيستند . داستان و تاريخ در شاهنامه درهم شده است.

در سنت تفكر و بينش ايراني، شاهنامه سرگذشت و تاريخ ايران تا حمله اعراب بوده است و ايرانيان هيچ وقت آن را افسانه ندانسته و تاريخ معرفي كرده اند . اما بعد ازقرن 20 كه ما متوجه شديم اسطوره ، تاريخ و بسياري چيزهاي ديگر از هم جدا مي شوند .
به اعتقاد نياكان ما تاريخ سرزمين مردم فارسي زبان از قديمي ترين ايام تا قبل از حمله اعراب در شاهنامه آمده است . شاهنامه تنها متعلق به مردم ايران نيست بلكه متعلق به تمام مردم فارسي زبان در سراسر دنيا ست .

- باز به تصحيح شاهنامه برگرديم ، تا كنون در تصيح شاهنامه تا چه مرحله اي پيش رفته ايد ؟  
* تا كنون 7 دفتر از شاهنامه تصحيح شده است و 5 دفتر آن را منتشر كرده ايم . دو دفتر در حال حروف چيني است و يك دفتر نيز درمراحل پاياني تصحيح به سر مي برد. البته براي اين تصحيح 8 دفتر تفسير هم نوشته مي شود كه تا كنون دو دفتر آن به نگارش در آمده است.
اما آنچه در حال حاضر مهم است تصحيح شاهنامه و به پايان رساندن آن است.

- قيمت شاهنامه تصحيح شده توسط شما به دليل انتشار در خارج از ايران حدود 4 ميليون ريال خواهد شد ، آيا تصميم نداريد اين تصحيح را در ايران منتشر كنيد؟

* دليل انتشار اين تصحيح در خارج از ايران يكي اين  بود كه تصحيح هنوز تمام نشده بود و نمي خواستيم به صورت ناقص در ايران منتشر شود. البته ناشران ايراني هم چنين كاري را قبول نمي كردند. اگرچه من بيش از 30 سال از زندگي ام را صرف تصحيح اين اثر كرده ام ، اما با قيمت بالاي اين اثر در ايران موافق نيستم واز هم اكنون به اين فكر هستم كه بعد از پايان تصحيح آن را در ايران منتشر كنم.

تصحيح كار راحت و آساني نيست و نياز به تحقيق ، مطالعه و دقت دارد . براي تصحيح يك اثر بايد نيازها را نيز در نظر گرفت. اكنون درايران خيلي ها فكرمي كنند بايد بروند دنبال تصحيح شاهنامه ، اين درست نيست. ما كتابهاي زيادي در ادبيات فارسي داريم كه بايد تصحيح شود.

- از نسخه بدلهايي كه در تصحيح شاهنامه استفاده كرديد بگوييد؟

*هركجا كه براي ابيات نياز به آوردن معادل از نسخه بدل بوده است ، بجاي آوردن نسخه بدلهادر پايان كتاب ، نسخه بدلها در پايين صفحه معرفي و مقايسه شده اند. اين برخلاف كارهايي است كه نسخه بدلهارا در پايان كتاب معرفي مي كنند.
البته اين كار براي خوانندگان عادي شاهنامه فرقي نمي كند، چون آنها به متن علاقه دارند . اما آنها كه روي متن شاهنامه كار مي كنند نياز به نسخه بدل دارند ، اگر اين نسخه بدلها نباشد و يا در پايان كتاب باشد مشكل ايجاد مي كند . اميدوارم اين تصحيح بتواند يك منبع خوب براي پژوهش و تحقيق علاقه مندان قرار بگيرد.
متاسفانه عده اي از مخاطبان در برخورد اول  با ديدن نسخه بدل ها در كتابهاي تصحيح شده هوس تصحيح آن اثر به سرشان مي زند و بدون تحقيق در مورد نسخه بدل به آن استناد مي كنند و اثر را تصحيح مي نمايند كه اين كارعلمي نيست.
تصحيح كار راحت و آساني نيست و نياز به تحقيق ، مطالعه و دقت دارد .براي تصحيح يك اثر بايد نيازها را نيز در نظر گرفت. اكنون درايران خيلي ها فكرمي كنند بايد بروند دنبال تصحيح شاهنامه ،كه اين درست نيست. ما كتابهاي زيادي در ادبيات فارسي داريم كه بايد تصحيح شود.

من از سال 1348 تصحيح شاهنامه را آغاز كرده ام و بدون آن كه كار ديگري انجام داده باشم ، هم اكنون بعد از34 سال تازه 5 دفتر از8 دفتري را كه قراراست تصحيح و منتشر شود  منتشر كرده ام . اما در اين مدت بسياري از دوستان چندين بار شاهنامه را بايك تصحيح كامل منتشر كرده اند . اين نشان از سرسري گرفتن تصحيح و غير علمي بودن آن است . چگونه مي شود اثري مانند شاهنامه را در يك يا دوسال تصحيح و منتشر كرد .

- آيا گروه يا نهاد خاصي براي انجام اين كار شما را ياري كرده است ؟
* حمايت از اين نوع كارها خرج زيادي دارد و در ايران كمتر نهادي در اين كارها سرمايه گذاري مي كند .  در اين كار تنها دونفر از من حمايت كردند ، اول خودم از خودم حمايت كردم  و تمام پولي را كه توسط تدريس در دانشگاه و كلاسهاي درسي بدست آوردم خرج اين كار كردم  . حمايت كننده دوم "ميراث ايران " در كشور آمريكا بود كه اين اثررامنتشركرد.

- فردوسي شاهنامه را نظم و عده ي نيز بر اين اعتقاد هستند كه شاهنامه يك منظومه است. حقيقت نيز اين است كه فردوسي سعي كرد آنچه در مورد سرزمين و ملت خويش مي داند و مي شنود  به نظم بيان كند، از طرفي عده ي شاهنامه را شعر مي دانند. با توجه به تقسيم بندي هاي تازه بين شعر و نظم نگاه شما به شاهنامه و هنر شعري در آن چگونه است؟
* تفاوت بين شعر و نظم  درست است . اما اين تعريف در ايران هيچ ارزشي ندارد . در ايران فكر مي كنند شعر چيزي است كه به احساسات دل شاعر بپردازد . بنابراين غزل حافظ شعر است ولي بوستان سعدي شعر نيست  و بايد آن را نظم دانست.اما اين تعريف را هيچ كجاي جهان نمي پذيرند . شاهنامه و بوستان از بهترين آثار شعري زبان فارسي هستند.متاسفانه اين نوع نگاه به آثاري مانند شاهنامه و مانند آن در زبان فارسي بخاطر تعاريف نادرست و غلط از شعر است و بايد گفت اين تعاريف ازريشه و بن غلط است. فردوسي شاعري بزرگ و افتخار ايران و جهان است .
نبايد به حرف كساني كه مي خواهند با نگاه هاي غلط آثار بزرگ فارسي را زير سئوال ببرند توجه كرد. من بازهم تاكيد مي كنم شاهنامه يك اثر بزرگ در عرصه شعر و افتخار ايران و جهان است.

- نظر شما به عنوان كسي كه سالها در مورد شاهنامه و فردوسي تحقيق كرده ايد در مورد ساخت مكاني فرهنگي در توس با عنوان«ايرانسراي فردوسي» و تاسيس محلي براي پژوهش در مورد شاهنامه دريكي از شهرهاي ايران چيست ؟
* ساخت «ايرانسراي فردوسي » بسيار بسيار كار خوبي است  كه به همت  دوستاني مانند  شاعر خوب مرحوم فريدون مشيري،  استاد زرين كوب و تعدادي ديگر آغاز شد و هم اكنون  دوست عزيز دكتر " محمد علي اسلامي ندوشن" كه از ابتدا در اين كار شركت داشته اند دنبال آن هستند و دوستان ديگري نيز ايشان را ياري مي كنند. اميدورام اين كار به انجام برسد .اما در مورد مركزي كه در آن به شاهنامه پژوهي پرداخته شود بايد بگويم ، ما به چنين محلي نياز داريم . البته در اين محل نبايد تنها به شاهنامه پرداخت بلكه بهتراست تمامي حماسه هاي ايراني در آن مورد بررسي قرار بگيرد . ما ادبيات حماسي خوبي داريم. ادبيات حماسي ما مانند ادبيات غنايي و عرفاني مهم است و بايد به آن توجه كرد .  

- اگر حرف ديگري باشد مي شنويم ؟
* براي شما و تمام دوستان كه در عرصه ادبيات و فرهنگ فعاليت داريد آرزوي موفقيت مي كنم .