واژه مسجد در عرف و اصطلاح مردم دنیای امروز، فقط بر معبد و مکان نماز مسلمانان اطلاق می شود، مراکز عبادی پیروان دیگر ادیان توحیدی با نام و عنوان دیگری مانند صومعه، کلیسا، کنیسه، دیر و امثال آنها خوانده و شناخته می شوند.
با وجود این، بر این نکته تأکید است که در بنیان اعتقادی و فکری و عملی اسلام هر چند عبادات و فرایض یومیه و جز آنها وقتی معین دارند و برگزاری آنها در مساجد، فضیلت و اجر و پاداش فراوان دارد، اما به طور کلی برای ارتباط با خداوند هستی و ادای نماز و دعا و نیایش به درگاه الهی مکان و زمان خاصی لازم نیست، بلکه انسانی که خود را بنده مطیع در برابر خدا می داند، همه جا و همه وقت به دنبال رضای پروردگار و در پی طاعت و فرمانبرداری حضرت حق تعالی است .
انسان مؤمن و پارسا همواره برای تحصیل رضای الهی تلاش و جهاد می کند و با گام سپردن در مسیر کمال مطلوب و ممکن انسانی، عمر خود را سپری می سازد.
شاهد این سخن حدیث نبوی است: جعلت لی الارض مسجداٌ و ترابها طهورا اینما ادرکتنی الصلوه صلیت. زمین برای من سجده گاه و خاکش پاک کننده است، هر کجا وقت نماز فرا رسد همانجا به نماز می ایستم.
اما در بسیاری از ادیان، عرف و رسم چنان است که نماز و نیایش و پرستش، و به طور کلی ارتباط با خدا را فقط در صومعه و کلیسا و یا اماکن مشابه میسر می دانند و در مکانها و وقتهای دیگر ارتباط انسان با خدا قطع است، که همین مسئله حالت عبودیت و تسلیم در برابر حق تعالی را از بین می برد، گویی افراد بشر در اماکن و اوقات عادی، از سیطره و قدرت پروردگار متعال خارج هستند.
این پندار، افزون بر آنکه از عبادت و پرستش و نماز، مفهومی خشک و بی جان عرضه می کند، انسان را در بیشتر اوقات و اماکن زندگی، موجودی بی قید و رها از قیود عبودیت و بندگی خدا قلمداد می کند و از او برای خود او و دیگر همنوعانش عنصری خطرناک می سازد.
پس، با آنکه در آیین مقدس اسلام برای نماز، دعا، نیایش و پرستش خدا، جا و مکان خاصی ضرورت ندارد و همه جا پرستشگاه، و همه زمانها وقت ارتباط و پیوند با خالق یکتاست، اما مسجد با مفهوم مقدس و معنای والای خود در فرهنگ اسلامی جایگاهی خاص دارد و در قرآن کریم و احادیث نبوی و روایات معصومین، نکات آموزنده و اساسی در آن باره وارد شده است.
مسجد همانند ستاد مقدسی است برای تعلیم و تربیت شایسته. مسجد سنگری است برای ترویج اسلام و دفاع از حریم عقیده و ایدئولوژی حق . مسجد آموزشگاهی است برای یادگیری اصول عبودیت و بندگی و مهدی است برای آموزش راه و رسم صحیح زندگی اجتماعی فردی. مسجد دانشگاه انسان ساز و بستری است برای تربیت عنصر صالح انسانی.
مسجد تنها مکان عبادتهای رمزی و نیایش و پرستش های ویژه نیست، بلکه در عین مرکزی عبادی بودن، محل خاص فرهنگی و تحقق آرمان های والای انسانی است.
مسجد پایگاهی است فرهنگی که انسان موحد و مسلمان در آنجا در ابعاد مختلف حیات فردی و در مسائل سیاسی، اجتماعی، اعتقادی، اقتصادی، علمی، فرهنگی، و حتی نظامی و دفاعی و دیگر ابعاد حیات سلیم بشری، آموزش می بیند، آن هم آموزش های اولی و پایه ای که بر اساس آن پرورده می شود، می بالد، مجال ورود به عرصه پرجنجال زندگی را پیدا می کند و با سلاح تقوا و پارسایی به معنای کامل و صحیح کلمه و با نوعی مصونیت فکری و عقیدتی و با پیراستگی و وارستگی های لازم با اشتغال در هر سمت و مقامی در صراط مستقیم تکامل انسانی قرار می گیرد.
به اعتراف تحلیلگران تاریخ مسجد پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) نیز با شؤن حکومت و دولت و مدیریت اجتماعی توأم بوده است، خلیفه دوم از فراز منبر دستور عقب نشینی مسلمانان را از عراق صادر کرد و از همان موضع و جایگاه مقدس حرکت و فتح بلاد را فرمان داد.
مسجد، علاوه بر اعتبار و شؤن عبادی خود که خلیفه مسلمین در آنجا نماز به جماعت می گذارد، مرکز و مقر شؤن دولتی و حکومتی نبز بود. منبر مسجد، حکم تخت شاهی دوره های بعدی را در کشور های غیر اسلامی داشت که فراز آن، سیاست حکومت تبیین و خطبه ها ایراد می شد.
مسجد مقر عالمان تفسیر و حدیث بود و اطفال مسلمین در آنجا دانشهای مقدماتی و آداب و اصول می آموختند.
مسجد جایگاه قاضیان و داوران مسلمان و حتی برای عده ای از مظلومان پناهگاه سیاسی بود که احیاناٌ با التجای به آن از شر دشمن در امان بودند، یا حتی دشمنان را از پای در می آوردند.
"مسجد الازهر" مصر در عهد خلفای فاطمی مرکز مهم فرهنگی و مجمع علمی دانشمندان، بویژه فقهای شیعه به شمار می رفت و هر چند در ابتدای امر، مسجدی ساده بود، اما بعدها به صورت دانشگاهی در آمد که دانشجویان و طالبان علم از اطراف و اکتاف جهان اسلام به آنجا روی می آوردند.
مسجد "قرطبه"، اروپائیان را به خود جذب کرد و آنان را برای تحصیل دانش و کسب آگاهی بیشتر از اسلام به سوی خود کشید و عده کثیری از فقیهان، دانشمندان، شاعران، ادیبان، فلاسفه و مترجمان آثار از آن مساجد فارغ التحصیل شدند.
نظر شما